Verstarde politiek is weggevaagd door corona. Wat nu?

Het scenario was prachtig: grondwetswijzigingen als politieke sluitsteen op Poetins autocratie, gevierd met een grootse parade voor de 75ste verjaardag van de overwinning op nazi-Duitsland. Corona haalde er een streep door: de binnenlandse kwalen verdreven de buitenlandse vijand, aldus Michail Sjevtsjoek voor Republic. Met welke slogans moeten de Kremlin-partijen nu de locale verkiezingen van september in? 

prilepin zachar foto siteSchrijver Zachar Prilepin, oprichter van politieke partij 'Voor de waarheid' (foto site van de auteur)

door Michail Sjevtsjoek

Afgelopen winter begonnen in Rusland nieuwe politieke partijen als paddenstoelen uit de grond te schieten. De eerste was de partij 'Voor de Waarheid' van de nationalistische schrijver Zachar Prilepin, die inmiddels toestemming heeft gekregen om deel te nemen aan verkiezingen. [Prilepin schaarde zich in 2014 achter de rebellen in de Donbas en ging er eigenhandig vechten; van provocateur ontwikkelde hij zich tot een steunpilaar voor het Kremlin - red.] Het is niet uitgesloten dat het hierbij blijft, maar de zogenoemde 'Prilepintsen' zijn in ieder geval van plan in september deel te nemen aan locale verkiezingen in 11 regio's van Rusland.

Het is geen verrassing dat juist deze Prilepintsen ons troosteloze politieke landschap opfleuren. Het is een sociaal hechte en voorspelbare club en ze zullen gegarandeerd niet voor verrassingen zorgen. Ze zijn tegen 'liberale verraders' en voor een groot Rusland, en zo'n simpele en duidelijke agenda kun je gerust op de mensen loslaten. Laat de burgers hun kleinburgerlijke debatten maar houden, zolang ze Poetin maar niet ter discussie stellen. Over de rest kun je later altijd nog nadenken.

Maar Rusland is een groot land met een groot gebrek aan politieke daadkracht. Toen het scenario voor 2020 werd bedacht ging het maar om één ding, maar sinds corona ligt alles totaal anders. De partij 'Voor de waarheid' moest kennelijk deel gaan uitmaken van het discours over de nationale macht, maar dat is nu tijdelijk van tafel. Je zag het gebeuren toen persagentschap TASS in maart het project 20 vragen aan Vladimir Poetin haastig afraffelde [in een poging een jong publiek te bereiken maakte TASS 20 YouTube-filmpjes met hamvragen aan Poetin; de voorgeprogrammeerde serie werd na de corona-uitbraak voortijdig afgebroken - red.].Te midden van de chaos met het coronavirus en de crash van de olieprijzen maakte de president zich ronduit belachelijk terwijl hij onaangedaan sprak over de voorspelde groei van de middenklasse.

Traag ontwaken

Daarna ging alles pijlsnel: de volkspeiling over de amendementen op de Grondwet [gepland voor 24 april en bedoeld om Poetin groen licht te geven voor nog eens twee termijnen president te blijven - red.] en de 75ste parade op de dag van de overwinning [op nazi-Duitsland, op 9 mei - red.] werden afgeblazen en langzaamaan begon het de overheid te dagen wat er aan de hand was.

Maar toen de politieke focus op de buitenwereld noodgedwongen werd verlegd naar het binnenland bleken plotseling veel van de problemen die de democratische oppositie aansnijdt helemaal geen verzinsels te zijn van buitenlandse manipulators, zoals de televisie onophoudelijk bericht. Zo bleek het land gebrek te hebben aan de meest simpele dingen zoals wegwerpmaskers en de prijzen schoten omhoog. Dit probleem kon niet worden opgelost met een oproep van de president. Beademingsapparaten vlogen in brand, gouverneurs stelden voor de bevolking met ontsmettingsmiddelen van de straat te spuiten, de arbeidsbureaus functioneerden niet, er waren te weinig dokters, hun salarissen waren te laag, ze hadden geen middelen om zichzelf te beschermen en door slinkse berekeningen van de regionale autoriteiten kregen ze hun beloofde bonussen niet uitbetaald.

Stap voor stap moest de president erkennen dat de gouverneurs, die door hem op hun post zijn benoemd, de boel belazeren. Dat de reddingsplannen voor de zakenwereld niet afdoende zijn en dat er gesjoemeld wordt met de medische statistieken. De status van grotemogendheid is er immers in principe niet op berekend te worden ontleed door de binnenkant onder de loep te nemen. En zo kreeg Prilepins slogan 'voor de waarheid' voor de overheid plotseling een zeer wrange bijsmaak.

'Unieke beschaving'

Toen de overheidspropaganda onlangs Poetins uitspraak de wereld in slingerde dat Rusland een 'unieke beschaving is met unieke wapens' reageerden de staatsmedia al terughoudend: de president had dat al vorig jaar oktober gezegd en maak er dus maar niet al te veel ophef over. Op dit moment zou hij zulke slecht-getimede uitspraken niet meer doen. Een 'unieke' manier om de epidemie te bestrijden bleek namelijk niet te bestaan: we moesten gewoon in allerijl het buitenlandse voorbeeld volgen door net zulke ziekenhuizen te bouwen, quarantainemaatregelen in te voeren, maskers en geld uit te delen, belastingen kwijt te schelden. De 'Russische beschaving' bleek zich helemaal nergens in te onderscheiden, sterker nog: ze bleek in het geheel geen voorsprong op de rest van de wereld te hebben (Alexander Loekasjenko, de president van Wit-Rusland, heeft in ieder geval nog een poging gewaagd). En zelfs de Russisch-orthodoxe kerken moesten net zo onverbiddelijk dicht als die in het goddeloze Westen.

corona russ in bergamo min of defenseRussische militairen helpen Italianen tegen corona (foto ministerie van Defensie)

Ergens onderweg is die 'Russische wereld' (die andere ronkende naam voor onze uniciteit) in rook opgegaan. Heeft de overheid bijvoorbeeld humanitaire hulp in de vorm van gezichtsmaskers of beademingsapparatuur naar de Donbas gestuurd in smetteloos witte vrachtwagens met pakkende spreuken? [Bij het uitbreken van de oorlog in de Donbas stuurde Rusland - een van de aanstichters van de gewelddadigheden - hele kolonnes met 'humanitaire hulp' naar Oost-Oekraïne - red.]. Wel werden er vliegtuigen naar Italië gestuurd, naar Servië en zelfs naar de VS, opgeluisterd met de nodige publiciteit, maar degenen die werkelijk van ons afhankelijk zijn [de auteur doelt op de rebellen van de Donbas - red.] werden gewoon vergeten. We hadden wel wat belangrijkers aan ons hoofd! Ik heb ook nergens vernomen dat overtuigde patriotten uit de heffe des volks hulpgoederen zijn gaan inzamelen, zoals ze dat in 2014 met graagte deden. De namen Loegansk en Donetsk zullen binnenkort klinken als iets uit een vorig leven.

Bovendien kregen wij zelf ook hulp in retour van dezelfde VS, hoewel men daar liever niet teveel publiciteit aan gaf. Hoe kun je blijven oreren over confrontatie als je tegelijkertijd humanitaire goederen aanneemt? Inmiddels zijn er een heleboel andere, binnenlandse confrontaties opgedoken. Wie is er bijvoorbeeld schuldig aan de verspreiding van de epidemie; de onwetende barbecueliefhebbers, forenzen en reizigers of de eeuwige ambtenaren? Deze kwesties voelt iedereen aan den lijve en ze zijn veel wezenlijker dan de strijd tegen een abstracte externe vijand. De oude liedjes over samen ten strijde trekken klinken tegen de achtergrond van de crisis opeens niet meer zo overtuigend.

Lastig verhaal

Tot slot geloven patriotten eigenlijk niet echt in het coronavirus en dat maakt hun standpunten wankelmoedig. Daarom moeten ze schipperen: enerzijds zijn ze van mening dat de epidemie een paniekerig verzinsel is (zo niet een superplan om de wereldbevolking te chippen), maar anderzijds moeten ze ook strijd voeren tegen de sabotage door ambtenaren, want dat doet de president ook de hele tijd. Alles bij elkaar een lastig verhaal.

Richting de stembus gaan onder de oude vaandels is nu op zijn minst raar. Het is prima om een staatspatriot te zijn als de trend opwaarts gaat, maar als er een neergang is ingezet, wanneer de beerput opengaat over fouten van de staat, dan vallen de patriottische narratieven in duigen. Een 'unieke beschaving' die zijn medisch personeel afscheept met een fooi - dat klinkt niet fijn.

Maar de enige mogelijke kritiek bij de komende verkiezingen kan klinken in de richting van Vladimir Poetin: hij heeft immers persoonlijk de taak op zich genomen het land in zijn eentje te regeren en het zijn zijn protégés die de regio's besturen. Je komt er nu niet meer mee weg om zoals gewoonlijk gemakshalve alle schuld in de schoenen te schuiven van de minister-president: Misjoestin is een nieuweling en werd zelf ook nog eens ziek. Nu de hele linkse oppositie wedijvert in populisme en zonder uitzondering nog meer 'paternalisme' eist, staan er geen andere kwesties meer op de agenda. En agenderen doet bij ons uitsluitend de president.

Iets anders dan dit viel natuurlijk niet te verwachten. Als je twintig jaar lang iedereen vertelt dat jij de enige bent die alles beslist dan gaan alle medeburgers op het moment suprême in het amfitheater zitten wachten op een nieuwe tovertruc. Dan kun je je eigen reputatie alleen redden door de verantwoordelijkheid af te schuiven naar de regionale autoriteiten. Dat die moeten knokken voor hun herverkiezing zal je daarbij worst wezen. Maar wat kun je van hen verwachten? Ze komen allemaal uit dezelfde fabriek.

corona poetin toespraak 28 april overleg met gouverneurs foto kremlinPoetin overlegt digitaal met gouverneurs over de coronacrisis op 28 april (foto persdienst president)

Het is onwaarschijnlijk dat het Kremlin zijn eigen politieke creaties zal toestaan het regime zelf aan te vallen. Dit kan alleen als de parlementsverkiezingen het Kremlin inmiddels totaal onverschillig laten. Maar het is onwaarschijnlijk dat er op tijd een voor dit moment geschikter alternatief klaar zal staan, bijvoorbeeld een soort 'Partij van de Artsen' onder leiding van de hoofdarts van de Kommoenarka-kliniek [coronakliniek bij Moskou waar Poetin, gehuld in beschermende kleding, op bezoek ging. Later bleek de hem ontvangende arts besmet - red.]. Wat rest is opnieuw dezelfde oude koeien uit de sloot halen en bidden dat de kiezer het coronavirus over drie maanden vergeten is als een kwade droom.