Eén doel heeft Oekraïne met de inval in de provincie Koersk bereikt: afgelopen weekeinde vond een eerste krijgsgevangenenruil plaats, waarbij 115 Russische dienstplichtigen die in Koerks krijgsgevangen werden gemaakt werden geruild tegen evenveel Oekraïense krijgsgevangenen. De Oekraïners worden in Russische gevangenissen vreselijk behandeld en de roep om hun terugkeer is groot in Oekraïne. De overmeestering van honderden totaal onvoorbereide Russische dienstplichtigen in de provincie Koersk was voor Rusland zeer pijnlijk en er is het Kremlin veel aan gelegen hen zo snel mogelijk terug te halen. De inzet van dienstplichtigen in gevechtssituaties ligt in Rusland politiek gevoelig.
Oekraïense krijgsgevangenen die zijn vrijgekomen bij de gevangenenruil op 24 augustus. Foto X Volodymyr Zelensky.
In de eerste dagen na de Oekraïense verrassingsaanval verschenen foto’s en videobeelden, die tonen hoe Russische soldaten worden overrompeld en zich massaal overgeven. Rusland liet de bescherming van het grensgebied grotendeels over aan dienstplichtigen, zodat meer ervaren eenheden konden worden ingezet in Oekraïne.
Aan het begin van de Russische invasie van Oekraïne leidden berichten dat dienstplichtigen werden ingezet aan het front in Oekraïne tot veel onvrede in Rusland, waarna president Poetin beloofde dat dienstplichtigen niet in gevechtssituaties terecht zouden komen. De Oekraïense inval in Koersk, die op 6 augustus begon en nog altijd voortduurt, maakte aan die belofte een einde. Op sociale media uitten familieleden van dienstplichtigen hun ongenoegen dat hun zoons plots in oorlogsgebied terecht waren gekomen. Om verdere onrust te voorkomen ligt het voor de hand dat het Kremlin gevangengenomen dienstplichtigen zo snel mogelijk op vrije voeten wil krijgen.
Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky hintte al snel dat de Russische krijgsgevangenen voor Oekraïne een waardevol ruilmiddel kunnen zijn. ‘Ons "ruilfonds" is groeiende,’ schreef Zelensky op 13 augustus, een krappe week na het begin van de inval. ‘Ik bedank al onze soldaten en commandanten die Russische militairen gevangen nemen, en daarmee de vrijlating bevorderen van onze soldaten en burgers in Russische gevangenschap,’ voegde hij daar enkele dagen later aan toe.
Gevangenenruil
Al op 24 augustus, twee weken na de inval in de Russische provincie, wist Oekraïne dit ‘ruilfonds’ te verzilveren: Rusland en Oekraïne ruilden elk 115 krijgsgevangenen uit. Onder de Oekraïense gevangenen waren soldaten die in de eerste weken van de Russische invasie krijgsgevangen waren gemaakt, en die dus meer dan negenhonderd dagen in gevangenschap hadden geleefd.
Aan Russische zijde kwamen volgens de Russische mensenrechtencommissaris Tatjana Moskalkova 115 dienstplichtigen vrij. Het merendeel van deze dienstplichtigen was gevangengenomen in Koersk, aldus Moskalkova. Sinds het begin van de grootschalige invasie hebben Rusland en Oekraïne zo'n vijftig keer krijgsgevangenen uitgeruild, waarbij in totaal enkele duizenden soldaten van beide partijen zijn vrijgekomen.
Het is niet bekend hoeveel Russische dienstplichtigen Oekraïne in Koersk krijgsgevangen heeft gemaakt, omdat het Russische ministerie van Defensie daarover geen uitspraken doet. Volgens de Oekraïense bevelhebber Oleksandr Syrsky heeft Oekraïne in totaal 590 Russen gevangengenomen in Koersk, maar onduidelijk is hoeveel van hen dienstplichtigen zijn. Onafhankelijke Russische media hebben de namen achterhaald van vele tientallen dienstplichtigen die gevangen zijn genomen, maar het werkelijke aantal ligt vermoedelijk een stuk hoger.
De baas van een gevangenis in het noordoosten van Oekraïne zei vorige week tegen The Washington Post dat in de eerste tien dagen na de Oekraïense inval 320 Russische krijgsgevangenen zijn gevangenis waren gepasseerd, op doorreis naar gevangenissen elders in Oekraïne. Zo’n driekwart van die 320 zouden dienstplichtigen zijn. Als de getuigenis van de gevangenisdirecteur klopt, is nog niet eens de helft van de dienstplichtigen bij de ruil van 24 augustus vrijgekomen.
'Voor deze klootzakken ga ik niet sterven'
Dat niet alle gevangen Russische dienstplichtigen op vrije voeten zijn, staat vast. Een moeder zegt tegen het onafhankelijke Russische onderzoekscollectief Vjorstka dat de naam van haar zoon niet op een lijst met vrijgekomen soldaten staat. Nieuwssite 7x7 sprak familieleden van twee andere dienstplichtigen, die evenmin zijn teruggekeerd uit krijgsgevangenschap. Het is dan ook aannemelijk dat Rusland en Oekraïne de komende weken vaker krijgsgevangenen zullen uitruilen.
Verschillende media hebben vorige week op uitnodiging van Oekraïne een bezoek gebracht aan een gevangenis waar Russische krijgsgevangenen worden vastgehouden. Jonge dienstplichtigen vertellen in The Moscow Times dat ze met onvoldoende training en slechte uitrusting kansloos waren tegen het Oekraïense offensief.
Een 20-jarige dienstplichtige uit Brjansk vertelde dat zijn pelotonscommandant de opdracht had gegeven om tot de dood door te vechten, maar dat hij zich met tien andere soldaten direct overgaf. Een andere dienstplichtige benadrukte dat hij niet van plan is terug te keren naar het front als hij vrijkomt: ‘Voor deze klootzakken ga ik niet sterven. Ik ben Rusland niets verschuldigd.’
Van hun commandanten hadden de Russische dienstplichtigen gruwelijke verhalen gehoord over het lot van krijgsgevangenen in Oekraïense handen. ‘We hoorden dat de Oekraïners martelen, martelen en martelen’, zegt een 21-jarige dienstplichtige tegen The Moscow Times. ‘Maar in werkelijkheid zijn de omstandigheden hier goed.’
Bronnen: Bloomberg, Meduza, Vjorstka, 7x7, The Washington Post, The Moscow Times