Precies op de dag dat het WK Voetbal in Rusland begon, kondigde premier Medvedev aan de pensioengerechtigde leeftijd drastisch te verhogen. Deze hervorming van de verzorgingsstaat zal het Kremlin niet zonder slag of stoot kunnen realiseren. Het protest, dat nu op gang komt, lijkt breed te worden gedragen. President Poetin houdt zich intussen afzijdig.

Zelfs de vakbeweging komt in het geweer tegen het voornemen van de Russische regering om de pensioengerechtigde leeftijd in hoog tempo te verhogen. Nadat een petitie op internet in vier dagen tijd al door meer dan 2 miljoen Russen was getekend, kondigde ook de Federatie van Onafhankelijke Vakbonden in Rusland (FNPR) aan in actie te willen komen tegen de drastische hervorming van het pensioenstelsel. Dat zegt iets, omdat de vakcentrale FNPR zich doorgaans laat kennen als een loyale partner van de regering in Moskou. Bij de bonden van de FNPR zijn in totaal meer dan 22 miljoen leden aangesloten, een kwart van de hele Russische beroepsbevolking van circa 72 miljoen zielen.

‘Vrede Arbeid Poetin’. Spandoek tijdens meeting vakbonden.

Het maatschappelijke protest dat zich nu begint af te tekenen, komt vooralsnog louter op het bord terecht van premier Dmitri Medvedev en in mindere mate van de regeringspartij Verenigd Rusland, die de voorstellen dit najaar in wetgeving willen verankeren. President Vladimir Poetin houdt zich vooralsnog afzijdig. Volgens zijn woordvoerder Dmitri Peskov is de pensioenhervorming geen zaak van het staatshoofd, maar van de betrokken ministeries, de vicepremiers en hun deskundigen. Het Kremlin neemt niet deel aan welke expertgroep dan ook, aldus Peskov.

Pensioenplan Medvedev

Premier Medvedev presenteerde zijn voornemen om de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen op donderdag 14 juni, de dag waarop in Moskou het een maand durende wereldkampioenschap voetbal in Rusland begon. Twee dagen later bood de regering het concrete wetsvoorstel aan de Doema aan.

Het hervormingsvoorstel lijkt een beetje op de wijze waarop in Nederland de AOW-leeftijd in de jaren tien van deze eeuw is verhoogd: die moet stapsgewijs omhoog.

Het verschil tussen Rusland en Nederland is echter dat de regering van Medvedev de pensioengerechtigde leeftijd veel sneller en ook drastischer wil verhogen van 60 jaar naar 65 jaar voor mannen en 55 naar 63 jaar voor vrouwen. Ziehier een Engelstalige samenvatting van het nieuwe beleid. De leeftijd gaat in Rusland elk jaar met één jaar omhoog, zodat de beoogde verhoging van vijf jaar voor mannen per saldo in tien jaar gerealiseerd kan worden. In Nederland voltrok zich dat geleidelijker: eerst een maand per jaar, daarna twee maanden en uiteindelijke drie maanden per jaar.

Gevolg van dit tempo is dat mannen uit geboortejaar 1959 en vrouwen uit 1964 pas in 2020 een staatspensioen krijgen. Uiteindelijk zal zo in 2028 voor mannen een pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar zijn bereikt en in 2034 voor vrouwen die van 63 jaar.

Deze grenzen gelden overigens alleen voor mensen die voldoende ‘punten’ in hun arbeidzame leven hebben bereikt. Hij/zij die minder arbeidsjaren heeft verzameld, kan pas op zijn 70^ste respectievelijk haar 68^ste een pensioen krijgen. Het aantal vereiste punten zal de komende tien jaar bovendien groeien. Met name dit aangescherpte puntensysteem leidt tot kritiek, ook in de Doema. De consequentie is namelijk dat de pensioengerechtigde leeftijd tussen Russen uiteen zal gaan lopen. Dat wordt als onrechtvaardig ervaren, temeer daar veel Russen sinds de ondergang van de Sovjet-Unie in 1991 niet meer keurig werken conform hun arbeidsboekje, maar door werkloosheid en economische dynamiek veel flexibeler zijn geworden.

Voor mensen die hebben gewerkt bij staatsorganen – politie, krijgsmacht, onderwijs, medische wereld, culturele sector – of in ‘zware beroepen’ in bijvoorbeeld Siberië – een equivalent van de vroegere ‘tropenjaren’ in Nederland – wordt nog steeds een uitzondering gemaakt. Tot nu toe gingen die met 55 respectievelijk 50 jaar met pensioen. Hun leeftijd gaat omhoog naar 60 en 58 jaar. Leraren, artsen en acteurs – beroepsgroepen die over het algemeen na hun pensioen gewoon doorwerken, omdat een staatspensioen onvoldoende is – krijgen echter wel te maken met een nieuwe complicatie. Tot nu toe kregen ze een pensioenopslag bovenop hun gewone salaris. Die zal verdwijnen.

Vergrijzing

Het is geen verrassing dat de Russische regering de pensioengerechtigde leeftijd wil verhogen. Ondanks wat hogere geboortecijfers het afgelopen decennium is Rusland een van de meest vergrijsde postindustriële industriestaten ter wereld gebleven. Zonder gewijzigd beleid verdwijnen er tegen 2030 ruim 5,5 miljoen arbeidskrachten, of te wel ongeveer 7,5 van de beroepsbevolking, aldus een recent onderzoek in het vakblad Demoskop.

Om deze vergrijzing het hoofd te bieden, pleitte bijvoorbeeld voormalig minister Aleksej Koedrin van Financiën (nu president van de Rekenkamer) al jarenlang voor aanpassing van de pensioengerechtigde leeftijd. Er zijn ook andere, meer budgettaire, motieven om het West-Europese voorbeeld te volgen. Het staatspensioenfonds van Rusland kampt met financiële tekorten, die niet meer zo simpel kunnen worden opgevangen door de inkomsten uit de export van olie, gas en andere grondstoffen.

Critici betogen dat er geen urgentie is voor zo’n drastische beleidswijziging als de regering voorstelt. Rusland geeft met 8,7 procent van zijn nationaal inkomen maar iets meer aan pensioenen uit dan westerse industrielanden, waar het gemiddelde 8,2 procent van het bbp is. Bovendien heeft het tekort bij het Pensioenfonds niet zozeer te maken met de vergrijzing als wel met het feit dat zwart werken in Rusland weer toeneemt en werkers in deze ‘grijze’ economie uiteraard geen premies afdragen.

Als het gaat om het draagvlak onder de bevolking speelt er bovendien nog een extra probleem op. Weliswaar is de gemiddelde levensverwachting voor alle Russen de afgelopen decennia gestegen – van 64,5 in 1994, een dieptepunt in de recente geschiedenis, naar 71 jaar nu – maar er blijven voor de gemiddelde Rus toch wel erg weinig pensioenjaren over als de leeftijd wordt opgerekt naar 65 respectievelijk 63 jaar. Vrouwen hebben minder te klagen dan mannen. De gemiddelde levensverwachting voor vrouwen is momenteel 78 jaar. De levensverwachting voor mannen is echter blijven steken op 68 jaar, wat betekent dat een man na de hervorming gemiddeld nog geen 3 levensjaren van een staatspensioen kan genieten.

De steun onder de bevolking voor de hervorming is mede daarom ook niet groot. Volgens een internetpeiling wil 58 procent van de mannen dat de pensioengerechtigde leeftijd op 60 jaar blijft staan. Onder vrouwen is de afkeer van een nieuw systeem nog groter: 61 procent wil met 55 jaar met pensioen blijven gaan.