Twee voormalige bondgenoten van Boris Jeltsin proberen het prestige van de eerste president van Rusland te ondergraven. Volgens deze voormalige medestanders, die zich al eerder tegen hem hadden gekeerd, heeft Jeltsin tijdens de staatsgreep in augustus 1991 geprobeerd te vluchten naar de Amerikaanse ambassade in Moskou. Tijdgenoten weerspreken deze beschuldiging met klem.

Jeltsin tijdens overwinningsfeest op woensdag 23 augustus. Foto Oleg Klimov.

Hoe heldhaftig was de Russische president Boris Jeltsin (1931-2007), toen hij op 19 augustus 1991 werd geconfronteerd met de coup tegen hem en president Michail Gorbatsjov van de Sovjet-Unie? Het beeld van Jeltsin die, staande op een tank voor het parlementsgebouw, de putschisten weerstond, is nog steeds wereldberoemd. Ook sinds Vladimir Poetin de leiding over Rusland in handen heeft, werd de rol van Jeltsin tijdens die augustusdagen van 1991 amper in twijfel getrokken. Zijn beleid later in de jaren negentig werd wel gekritiseerd, mede omdat het de bevolking aan de bedelstaf bracht, de rol van Rusland op het wereldtoneel ondermijnde en in eigen land oligarchen aan de macht bracht. Maar zijn handelwijze rond de putsch van het Staatscomité voor de Noodtoestand in 1991 was officieel altijd boven twijfel verheven. Alleen het speciale Boris Jeltsin Centrum in Jekaterinenburg, de politieke thuisbasis van de latere president, heeft sinds een jaar wel problemen met de autoriteiten.

Maar bij de herdenking van de 27^ste verjaardag van de mislukte staatsgreep hebben twee toenmalige medestanders van Jeltsin geprobeerd de houding van Jeltsin tijdens de putsch in diskrediet te brengen. In een interview met de krant Moskovski Komsomolets stelde toenmalig vicepresident Aleksandr Roetskoj dat Jeltsin in die dagen had willen vluchten naar de Amerikaanse ambassade in Moskou. Toenmalig parlementsvoorzitter Roeslan Chasboelatov bevestigde dat verhaal van Roetskoj.

In het vraaggesprek met de Moskovski Komsomolets zegt Roetskoj dat president Jeltsin drie dagen dronken was en ook probeerde om te vluchten naar de Amerikaanse ambassade. De ambassade van de VS was en is op steenworp afstand van het Witte Huis aan de Moskou-rivier, waar toen regering en parlement van Rusland resideerde. De journalist van de krant tekent nadrukkelijk aan dat deze opmerking niet door hem wordt onderschreven, maar voor rekening komt van het ‘geweten’ van Roetskoj alleen.

Roetskoj, een luchtmachtgeneraal uit de Sovjetkrijgsmacht die de ‘running mate’ van Jeltsin bij de presidentsverkiezingen van 12 juni 1991 was, keerde zich na de overwinning op de putschisten langzaam maar zeker tegen zijn eigen president. In oktober 1993 stond hij aan de kant van het Russische parlement dat toen probeerde om Jeltsin gewapenderhand af te zetten. Ook die coup mislukte. Rusland kreeg daarna een nieuwe grondwet, waarin het vicepresidentschap naar analogie van de Franse constitutie was afgeschaft.

Toenmalig parlementsvoorzitter Chasboelatov bevestigt tegenover nieuwssite RBK desgevraagd dat Jeltsin zou hebben willen uitwijken naar de Amerikaanse ambassade. Maar volgens Chasboelatov kent Roetskoj het verhaal niet uit de eerste hand, omdat hij er zelf niet bij was. Volgens Chasboelatov zou Jeltsin hem hebben voorgesteld samen naar de ambassade te vluchten, nadat het bericht hem had bereikt dat troepen van de putschisten op het punt stonden het Witte Huis te bestormen. Jeltsin wilde op die manier voorkomen dat de eerste president van Rusland zou worden gedood of gevangen genomen. Chasboelatov zou naar eigen zeggen hebben geantwoord: ‘U hebt waarschijnlijk gelijk. U bent ons enige president. Maar ik heb hier 500 afgevaardigden. Die kan ik niet achterlaten.’ Toen Jeltsin zag dat de parlementsvoorzitter daartoe niet bereid was, besloot hij van het plan af te zien, zo verklaart Chasboelatov.

Jeltsin spreekt zich maandag 19 augustus uit tegen coup. Rechts naast hem lijfwacht Korzjakov.

Aleksandr Korzjakov, een KGB-agent die indertijd lijfwacht van Jeltsin was, ontkende in een interview met de radiozender Govorit Moskva categorisch dat Jeltsin dronken was en zou hebben willen vluchten. Volgens Korzjakov, die Jeltsin jaren bleef dienen als bewakingschef, dronk Jeltsin die dagen juist weinig en sliep hij met zijn kleren aan om alert te kunnen zijn.

Ook Loedmilla Telen, toen journalist bij het liberale weekblad Moskovskije Novosti en nu adjunct-directeur bij het Boris Jeltsin Centrum in Jekaterinenburg, weerspreekt de verhalen van Roetskoj en Chasboelatov. Volgens Telen is hun versie een ‘gewetenloze leugen’. Toen een bestorming van het parlementsgebouw op handen leek, stelden medewerkers inderdaad aan Jeltsin voor om te vluchten naar de nabijgelegen Amerikaanse ambassade. Maar de president ‘weigerde dat categorisch’, aldus Telen tegenover persbureau RIA Novosti.

Ook een andere tijdgenoot weerspreekt de beweringen van Roetskoj en Chasboelatov. Volgens Nikolaj Fedotov, indertijd minister van Justitie, was Jeltsin in de dagen van de staatsgreep niet dronken. Er was ook geen sprake van een vlucht naar de Amerikaanse ambassade. Niet Jeltsin was laf, zegt Fedotov in een gesprek met dagblad Kommersant, maar Roetskoj en Chasboelatov zijn dat omdat ze ‘insinuaties’ rondstrooien over een man die dood is en zich dus niet kan verdedigen.