In een toespraak van een half uur tot de natie, live uitgezonden op tv, wees president Vladimir Poetin woensdagochtend op de onvermijdelijkheid van de zeer impopulaire pensioenhervormingen, maar stelde, zoals verwacht, een paar wijzigingen voor 'die het mogelijk maken de voorgestelde maatregelen maximaal te verzachten'. De verhoging van de pensioenleeftijd heeft in Rusland tot onvrede en demonstraties en tot een daling van Poetins populariteit geleid. Met zijn rede nam de president voor het eerst duidelijk stelling en probeerde tegelijk de onrust weg te nemen.

Poetin kwam met name de vrouwen tegemoet, met het voorstel om hun pensioenleeftijd tot 60 in plaats van 63 jaar te verhogen. Ook mogen vrouwen met veel kinderen eerder met pensioen. Er komen overgangsregelingen voor mensen die nu tegen hun pensioen aanzitten en werkgevers moeten zich verplichten ouderen werk aan te blijven bieden. Werkloosheidsuitkeringen voor ouderen moeten worden verhoogd en oudere werknemers, wier pensioen wordt uitgesteld, kunnen voorlopig gebruik blijven maken van privileges als gratis openbaar vervoer voor gepensioneerden.

Op de staatstelevisie werd Poetins rede positief becommentarieerd en met applaus ontvangen. Het parlement zal Poetins voorstellen al op 31 augustus in behandeling nemen.

'Als wij nu wankelmoedig zijn, dan kan dat de stabiliteit van de samenleving en dus de staatsveiligheid bedreigen,' waarschuwde Poetin, die erop wees dat oppositiekrachten de voorstellen misbruiken om daar politieke munt uit te slaan. Desalniettemin zijn alle alternatieve voorstellen, ook die van de oppositie, door de regering serieus bestudeerd en afgewogen, aldus de president.

Navalny weer 30 dagen cel

Het wetsvoorstel dat de pensioenleeftijd geleidelijk aan moet verhogen van 55 jaar voor vrouwen en 60 jaar voor mannen naar respectievelijk 63 en 65 jaar heeft tot verontwaardiging geleid in Rusland, waar de pensioenen laag zijn en mensen sowieso al moeten doorwerken om te kunnen overleven. Aleksej Navalny riep de bevolking op op 9 september de straat op te gaan tegen de hervormingen. Op die dag vinden in Rusland burgemeestersverkiezingen plaats. In Moskou wordt vrijwel zeker de Siberiër Sergej Sobjanin herkozen. Navalny werd deelname aan de demonstratie deze week onmogelijk gemaakt door hem voor de zoveelste keer tot 30 dagen cel te veroordelen vanwege een eerdere wetsovertreding uit januari 2018, toen hij een niet-geautoriseerde demonstratie tegen de presidentsverkiezingen organiseerde.

Ook de communisten en de vakbonden organiseerden demonstraties in het land en leden van regeringspartij Verenigd Rusland hadden grote moeite het wetsvoorstel in het land te verdedigen.

Rusland heeft twee demografische catastrofes gekend, de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en de jaren '90, de overgang van het communisme naar het kapitalisme, en de gevolgen daarvan zijn nog steeds voelbaar, aldus de president. 'De demografische ineenstorting van het einde van de jaren '90 is vergelijkbaar met die van de oorlogsjaren 1943 en 1944.' Dat maakt verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd onvermijdelijk. Er zijn eenvoudig te weinig werknemers over om uitbetaling van de pensioenen te garanderen.

Toch was de president zelf lang tegenstander van de noodzakelijke verhoging, zo zei hij tot de bevolking. Nog in 2005 had hij beloofd 'dat dergelijke veranderingen er tot het einde van mijn presidentschap niet zouden komen'. Dat had destijds alles te maken met de dramatische toestand van de economie in die jaren. Nu is de situatie anders, aldus de president. Een stabiele economische groei maakt de hervorming mogelijk en noodzakelijk. Doen we niks, dan is de indexatie van de pensioenen binnenkort niet meer gegarandeerd. Hij wees erop dat de overheid dagelijks 20 miljard roebel uitgeeft aan pensioenen. Alle alternatieven (progressieve belastingen, verkoop van onroerend goed van de staat, extra belastingen voor de energiesector, het Reservefonds aanspreken, het federale budget afromen) zijn door de regering diepgaand onderzocht en verworpen.

'Wij moeten ons ontwikkelen. We moeten de armoede overwinnen, en mensen van de oudere generatie, de huidige én de toekomstige gepensioneerden een waardig leven bieden,' aldus de president.

Reacties van analisten

Volgens analist Andrej Kolesnikov van think tank Carnegie Moscow was Poetins optreden voorspelbaar. 'Nadat iedereen de schuld had gekregen heeft hij de pensioenhervorming afgezwakt. Maar hij deed dat heel wonderlijk, omdat hij de hervorming bijna zinloos maakte door de enorme hoeveelheid privileges die verschillende categorieën gepensioneerden kregen. En het invoeren van strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor het ontslag van mensen die tegen hun pensioen aanzitten is zo niet in overeenstemming met de markt dat dat de werkgevers ertoe zal brengen mensen vóórdien al te ontslaan. Hij voert een andere pensioenleeftijd in voor vrouwen vanwege hun "bijzondere rol in de maatschappij". Alles bij elkaar gaat het om een enorm bedrag. Zulke maatregelen en zo'n populistisch vertrouwelijk gesprek met de natie kan zijn dalende populariteit misschien stoppen, omdat hij terugkeert als "de vader van de natie".'

Voor Dmitri Badovski van het Instituut voor sociaal-economisch en politiek onderzoek bestond het belang van de rede vooral uit het benadrukken dat er geen alternatief is voor deze hervorming. 'In de eerste plaats valt een toename van de populariteit van de president te verwachten, omdat hij antwoord gaf op een van de belangrijkste vragen: waarom hij als president midden jaren 2000 nog beloofde dat er geen verhoging van de pensioenleeftijd zou komen en waarom hij twaalf jaar later zijn mening heeft herzien.'

Politicoloog Abbas Galljamov benadrukt dat de rede laat zien dat de situatie in het land verre van rooskleurig is. 'Eerder was er de hoop dat Poetin de hervorming terug zou draaien en alles bij het oude zou laten. Nu is duidelijk dat er geen wonder zal geschieden. Poetin is als het ware de gijzelaar van zijn eigen image van "wonderdoener", dat is ontstaan na de Krim. Mensen hebben veel te hoge verwachtingen van hem. Natuurlijk leidt dat tot teleurstellingen.

Grigori Javlinski van oppositiepartij Jabloko (Appel) reageerde per tweet: 'De verhoging van de pensioenleeftijd is een gevolg van onze ineffectieve achtergebleven economie en onze wapenwedloop. De staat is latent bankroet. Dat heeft Poetin vandaag erkend. En vroeg de bevolking om daar "begrip voor te hebben".'

Volgens Bloomberg-columnist Leonid Bershidsky nam Poetin de oppositie de wind uit de zeilen, al weet de president precies wie de echte profiteurs zijn: 'De hervormingen raken militairen en justitieambtenaren niet, die soms al op hun dertigste met pensioen kunnen. Vrouwen zijn misschien als kiezers belangrijk voor de Russische leider, maar de eerstgenoemde categorie is veel belangrijker voor het machtssysteem dat Poetin heeft gebouwd.' Economisch effect zal de pensioenhervorming zeker hebben, aldus Bershidsky: 'Gebaseerd op de nieuwe pensioenleeftijden zal het aantal gepensioneerden in 2035 37 miljoen bedragen, vergeleken met 42,5 mijoen onder het huidige systeem. Dat is een majeure financiële verlichting voor de regering.'

Poetins economisch adviseur en directeur van de Rekenkamer Aleksej Koedrin prees Poetin dan ook per tweet: 'De president heeft de argumentatie van aanhangers en tegenstanders van de pensioenhervorming samengevat, en correcties aangebracht die het originele project evenwichtiger maken. Het is een afgewogen, goed doordachte beslissing, die nodig is voor de verwezenlijking van onze nationale doelstellingen.

(Bronnen: Vedomosti, Vesti.ru, Meduza, Kremlin.ru, Bloomberg)

Zie ook onze eerdere artikelen:
Russische kiezer voelt zich bedrogen door verhogen pensioenleeftijd
Russians shocked by pension reform plan and prepared to resist