Met de aanval op de oppositie-enclave Idlib in Noord-Syrië begint het eindspel van Poetin en Bashar Assad. Als dat nest is opgeruimd is de orde van de dictator van Syrië hersteld en heeft het Westen het nakijken. Rusland trekt aan de touwtjes en speelt en passant ook andere landen in de regio tegen elkaar uit, zegt arabist Marcel Kurpershoek. Poetin gaf op de topconferentie in Teheran, op 7 september, Erdogan al de kous op de kop. Idlib moet vallen, al vreest de Turkse president massale vluchtelingenstromen. Poetin gaf Erdogans neo-Ottomaanse ambities en plein public de doodssteek en zette hem in het gelid.

Poetin, Rouhani en Erdogan beslissen op top in Teheran over de toekomst van Syrië (foto Kremlin.ru)

door Marcel Kurpershoek

De Syrische eindoverwinning lonkt, onder leiding van Bashar Assad. Syrië, gesteund door Rusland en Iran, staat op het punt het laatste nest van terroristische salafi-jihadi’s in de noordelijke provincie Idlib op te ruimen. Na zeven jaar van strijd tegen het terrorisme – door tegenstanders abusievelijk aangeduid als ‘burgeroorlog’ – is het moment van victorie aangebroken. Het 'complot' van de Amerikanen en andere westerse landen tegen de Syrische regering vertoont zijn laatste stuiptrekkingen. Assad heeft de imperialistische oogmerken van de zogenaamde Amerikaanse ‘oorlog tegen het terrorisme’ definitief ontmaskerd.

Op de top in Teheran, op 7 september, wees president Poetin de smeekbede van de Turkse president Erdogan om de aanval op Idlib uit te stellen ondubbelzinnig en publiekelijk af. Erdogan vreest grote vluchtelingenstromen naar Turkije uit de belaagde enclave. 'De mensen van Idlib, en ik doel op de burgers, zijn doodsbang en migratie naar de plek waar ze heen kunnen, naar de [Turkse] grens is op gang gekomen,' zei Erdogan. Maar volgens Poetin moeten de 'terroristen' van Idlib worden verslagen. 'Laten we hopen dat de vertegenwoordigers van de terroristische organisaties vestandig genoeg zijn om hun verzet te staken en hun wapens neer te leggen.'

Na de val van Idlib wordt het binnenlandse front tegen deze complotten weer hermetisch gesloten en de wederopbouw van het land ter hand genomen. Zo herneemt Syrië zijn plaats als een van de belangrijkste spelers in het Midden-Oosten. De Amerikanen en hun vazallen moeten hun fout erkennen, hun ambassades heropenen, en mogen proberen een graantje mee te pikken van de komende bonanza. Maar voorlopig krijgen bondgenoten Rusland en Iran voorrang. Damascus kan zijn voorwaarden dicteren en de status quo ante is hersteld, alsof er sinds 2011 niets is gebeurd. De Russische staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Sergej Rjabkov zei deze week: als Syrië is verlost van deze terroristen zullen de 'omstandigheden hun normale loop hernemen.’

Sovjet-leerschool

Moskou heeft een lange traditie in propagandistische bluf als onderdeel van psychologische oorlogsvoering. Het Baath-bewind in Damascus heeft die Sovjet-leerschool glansrijk doorlopen. Even wankelde het regime, maar het zelfvertrouwen is helemaal terug, soms zelfs iets te veel naar de smaak van Moskou. Toen Damascus zonder overleg met Moskou een nieuw militair akkoord met Iran afsloot, friste de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov de herinnering op: ‘Damascus stond op het punt om de hoofdstad te worden van de Islamitische Staat totdat Rusland militair ingreep in de Syrische strijd.’ Hij bedoelde dat de Iraanse hulp er tot september 2015, toen de Russen toeschoten, de opmars van Assads interne vijanden niet had kunnen stuiten. Damascus doet er dus goed aan aan de strategische leiband van Moskou te blijven lopen, was de waarschuwing.

Dat geldt ook voor Idlib. Gewapende groepen uit andere enclaves van de oppositie (Homs, rond Damascus en Zuid-Syrië) zijn met assistentie van de Verenigde Naties, onder leiding van gezant De Mistura, naar de provincie Idlib gesluisd. Dat was de bedoeling van de instelling van ‘humanitaire corridors’ vanuit deze ‘de-escalatie zones’. Dat de provincie Idlib de verzamelplaats van deze oppositie-elementen werd was eveneens de bedoeling. Idlib is namelijk het hoofdkwartier van de radicale concurrent van de Islamitische Staat, het Nusra Front, nu opererend onder de naam Syrische Bevrijdingsorganisatie, dat onderdeel is van Bin Laden’s al-Qaeda. Deze organisatie, door de hele wereld als ‘terroristisch’ gekenmerkt, deelt de lakens uit in Idlib. Nu ligt de uitvoering van de Russische strategie op koers. Alle voorwaarden zijn aanwezig om de strijd in Syrië te beslechten in het voordeel van de Russische cliënt in Damascus – het is andermaal een bewijs van het Russische meesterschap in het opzetten en uitvoeren van geïntegreerde politiek-militaire operaties.

Omsingeling van Idlib

Militair gezien ligt het voor de hand de islamitische extremisten in Idlib te vernietigen met behulp van een zogenaamde ‘ketelslag’ (in het Russisch: kotjol), de vernietiging van een bijeengedreven en omsingelde vijand, zoals het Duitse leger in de slag van Stalingrad overkwam. Demoralisering van de verdoemde vijand dient om de eigen verliezen zo beperkt mogelijk te houden. Het grootste obstakel voor een ketelslag bij Idlib was de Turkse president Erdogan, maar die is nu door Poetin in de tang genomen. Erdogan zocht  toenadering tot Poetin om de westerse partners van Turkije te chanteren, maar in plaats daarvan heeft de Turkse president zichzelf op alle fronten in het nauw gebracht. Mogelijk wordt Idlib dus niet alleen het moment van de waarheid voor Syrië, maar ook voor Erdogan.

In Idlib zijn ruim drie miljoen Syriërs bijeengedreven, van wie de helft afkomstig is uit andere opgeruimde enclaves van de oppositie. VN gezant De Mistura heeft opnieuw aangeboden de bevolking persoonlijk via een ‘humanitaire corridor’ voor te gaan naar gebied dat onder controle is van het Assad regime, maar het animo daarvoor lijkt tot dusver niet bijster groot. Anders dan de omsingelde Ghouta-oase bij Damascus, biedt Idlib immers een uitweg naar de Turkse grens en dat is precies de nachtmerrie van Erdogan: honderdduizenden of meer dan een miljoen vluchtelingen bovenop de meer dan drie miljoen vluchtelingen die al in Turkije verblijven kunnen zijn politieke emmer doen overlopen. Dat is ook voor de Europese landen geen prettig vooruitzicht.

Uit Idlib zullen mensen massaal proberen te vluchten naar Turkije

Poetin laat dat zwaard van Damocles boven het hoofd van Erdogan bungelen en Erdogan spreekt al van een dreigende ‘ramp’. Maar Poetin reikt hem een reddingsboei: Turkije kan een tsunami van vluchtelingen voorkomen door mee te werken aan de pacificatie van Idlib. Turkije is in gebreke gebleven door er niet in te slagen de Nusra Front-extremisten te scheiden van de gematigden en verzoeningsgezinden, dus nu zullen Rusland en Assad zelf die klus ter hand nemen. De civiele bevolking kan zich in veiligheid brengen in zones langs de Turks-Syrische grens. Turkije weert de vluchtelingen en stopt alle steun aan de oppositie in Idlib en dan is de weg vrij voor Assad c.s. om de terroristische Augias-stal in Idlib uit te mesten – een bende die door Erdogans toedoen in het noorden van Syrië is ontstaan. Onuitgesproken blijft dat Poetin daarmee Erdogans islamitische en neo-Ottomaanse ambities de doodssteek geeft. Een groot deel van de wereld zal dat alleen maar toejuichen.

Het opdoeken van de al-Qaeda-enclave in Idlib zal in fases verlopen, veel slachtoffers kosten, en protesten oproepen. Dat is allemaal ingecalculeerd. Het rumoer zal vanzelf verstommen, zoals dat talloze keren eerder is gegaan. De waarschuwing van de VS en zijn bondgenoten aan Assad om geen chemische wapens te gebruiken betekent in feite een westers groen licht voor de Idlib operatie.

In deze kroniek van een aangekondigde dood staat de uitkomst bij voorbaat vast. Alleen de modaliteiten van uitvoering zijn nog onderwerp van discussie. De werkelijke vragen liggen nu ten oosten van de Eufraat rivier: de toekomst van de Koerdische en Arabische tribale eenheden die Amerika heeft opgezet om de Islamitische Staat te verslaan. Het vertrouwen in blijvende Amerikaanse betrokkenheid was al gering en is door Trump verder afgenomen. Ongetwijfeld heeft Poetin al een plan om de traditionele Koerdische bondgenoten van Moskou te verzoenen met Assad door een mate van autonomie met Russische garanties. De Israëlische premier Netanyahu en Poetin hebben samen hun strategie in Syrië uitgestippeld. Het Assad regime overleeft onder Russische voogdij en Turkije en Iran krijgen voor een groot deel het nakijken.

Voor Moskou, Washington en Tel Aviv is het de ideale oplossing. De Syriërs zullen ermee moeten leven. Zij blijven als voorheen de speelbal van de internationale geopolitiek. Over tot de orde van de dag aan dat front.