serie de russische burger Davoed werkt als ober in een sjiek restaurant in Orjol, een provinciestad op vierhonderd kilometer ten zuiden van Moskou. In een lokaal café spreken we over zijn carrière als ober, over zijn Armeens-Azerbeidzjaanse achtergrond en – in ietwat omfloerste termen – over het wel en wee van het huidige Rusland. ‘Mij bevalt het niet wat er allemaal gebeurt.’
Davoed werkt als kelner in een sjiek restaurant in de provinciestad Orjol. Foto's Wabke Waaijer
door Wabke Waaijer
Aan de lopende band knikt Davoed (46) mensen toe die ons tafeltje passeren. Nette mannen en mooie dames. Soms fluistert hij me toe wie het zijn. ‘Ik heb geluk dat iedereen mij hier kent en respecteert. Ik zeg weleens dat ik in Orjol een soort Messi of Ronaldo ben!’
Davoeds carrière als ober begon vijfentwintig jaar geleden in Asjchabad, de hoofdstad van Turkmenistan. Hij deed zijn ervaring op in een hotel dat gerund werd door Italianen. ‘Daar heb ik gewerkt tussen 1993 en 1996. In dat hotel werden topontmoetingen gehouden. Zo bedienden we bijna alle presidenten van de voormalige Sovjetrepublieken zoals Boris Jeltsin, Edoeard Sjevardnadze en Noersoeltan Nazarbajev. Ik heb Jevgeni Primakov [destijds hoofd van de Russische buitenlandse veiligheidsdienst, red.] twee keer bediend maar ook vooraanstaande Europese gasten zoals prins Charles en François Mitterrand. Ik ben er economisch niet beter van geworden maar ik heb er wel het gevoel aan over gehouden dat ik alles kan.’
Davoed werd in 1972 geboren in Bakoe, de hoofdstad van de Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek als kind van een Armeense vader en een Azerbeidzjaans-Armeens-Russische moeder. ‘Ik herinner me Bakoe als een kosmopolitische stad. Er woonden Russen, Joden, Grieken, Azerbeidzjanen en er was een Armeense wijk. Ik kom uit een Russisch sprekende familie. Ik ben groot geworden met Poesjkin en Dostojevski.’
Op zijn vierde verhuisde Davoed met zijn ouders naar Asjchabad. ‘Mijn vader was ingenieur. Maar als Armeniër had hij in Azerbeidzjan nooit carrière kunnen maken. In Turkmenistan zagen mijn ouders meer perspectief.’
Pogroms
Tot 1988 ging Davoed ieder jaar naar zijn achtergebleven grootouders in Bakoe. ‘Toen begonnen de pogroms tegen de Armeniërs. Mijn Armeense grootouders zijn toen ook naar Turkmenistan gekomen. Het was gewoon levensgevaarlijk om in Azerbeidzjan te blijven. Een 75-jarige nicht van mijn opa is in Azerbeidzjan opgehangen, met benzine overgoten en in brand gestoken. Zulke dingen gebeurden daar.’ Tijdens de Sovjet-Unie waren er nauwelijks spanningen tussen Armeniërs en Azerbeidzjanen. ‘De Sovjets hadden alles onder controle. Door het proces van democratisering onder Gorbatsjov is het conflict over Nagorno-Karabach weer opgelaaid. Maar dat was anders vroeg of laat ook gebeurd’, denkt Davoed.
Sinds eind jaren tachtig maken Armenië en Azerbeidzjan beide aanspraak op de enclave Nagorno-Karabach. Deze bergachtige regio valt formeel onder Azerbeidzjaanse jurisdictie maar staat sinds de wapenstilstand van 1994 onder Armeense controle. De strijd om de enclave heeft naar schatting aan beide zijden in totaal bijna dertigduizend levens gekost.
‘Het zijn conflicten waar altijd geld aan verdiend wordt, gewone mensen hebben er niets over te zeggen. Af en toe laait het conflict weer op en wordt er weer geschoten. Ik ben niet tegen de Azerbeidzjanen en niet voor de Armenen. Omdat ik meer Armeens ben zouden zij dichter bij me moeten staan, maar omdat ik ook in Bakoe heb gewoond, kan ik geen partij kiezen. Ik grap altijd dat mijn hart gespleten is omdat ik deels Armeens, deels Azerbeidzjaans ben, maar eigenlijk slaat dat nergens op. Mijn hart heeft geen grens.’
Van Turkmenistan naar Orjol
Orjol is een Russische provinciestad van 300.000 inwoners. Hoe bent u daar terechtgekomen?
‘Tot mijn 29e woonde ik in Turkmenistan. Mijn broer ging in 1982 naar Moskou om voor componist te studeren. Daar is hij getrouwd en na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kreeg hij de Russische nationaliteit. Als directe familieleden konden wij ook de Russische nationaliteit krijgen. Mijn moeder en ik zijn met onze kat in 2001 naar Orjol verhuisd omdat daar een nicht van mijn moeder woonde. Mijn broer had gezegd dat het leven in Moskou te duur was. We hadden bijna niks. Mijn moeder vond direct werk als pianodocent en als concertmeester in een theater. Uiteindelijk heeft ze maar vijf jaar in Orjol gewerkt, toen is ze overleden. Er kwam een hele bus studenten naar haar begrafenis. Ik had nooit door dat ze zo populair was.’
'Ik vind het leuk als mensen niet naar het menu kijken maar mij vragen om advies. Het is alsof ik werk in een geluksfabriek.’
Was het voor u ook zo makkelijk om in Orjol aan het werk te gaan?
‘Ik vond binnen een paar maanden werk als ober. In het restaurant waar ik nu sinds 2012 werk, ben ik helemaal op mijn plek. Maar dat soort restaurants heb je hier weinig. Het is een klassiek restaurant. De meeste restaurants waar ik eerder werkte waren een beetje van het Sovjet-type waar mensen naartoe gaan om zich te bezatten. Ik vind het leuk als mensen niet naar het menu kijken maar mij vragen om advies. Het is alsof ik werk in een geluksfabriek.’
Een sjiek restaurant…
‘Er komen vooral rijke mensen en ambtenaren. Hier heb ik Dmitri Medvedev bediend. Door mijn werk ken ik alle gouverneurs die Orjol de afgelopen tijd heeft gehad. Met de huidige gouverneur ben ik zelfs vrienden op vKontakte [de Russische Facebook, red.]. Hij is heel actief en maakt met iedereen een praatje.’
Waarom bent u ober geworden?
‘Zo is het gewoon gegaan. In Turkmenistan ben ik ooit begonnen aan een studie Transport en Communicatie. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 begon de Turkmeense dictator Turkmenbasji het Turkmeens verplicht te stellen als voertaal op universiteiten. Ik kende geen Turkmeens en ben gestopt met studeren. Bovendien hadden mijn ouders mij naar dat ingenieursinstituut gestuurd en dat was niets voor mij. Ik hou van muziek en taal.’
Bent u gelukkig met uw beroep?
‘Ik ben blij met wat ik doe en hoe ik dat doe. Ik zou meer willen verdienen maar veel mensen halen niet zo veel voldoening uit hun werk als ik. Als ik rijk was geweest, zou ik iets met muziek hebben gedaan. The Beatles waren mijn eerste liefde. Ik ontdekte ze toen ik twaalf was in de jaren tachtig. Via de ondergrondse cultuur kon je altijd al wel aan westerse muziek komen, ook voor de perestrojka. Mensen brachten platen mee uit Europa en die muziek werd dan overgezet op een cassettebandje. In 1986 kocht ik mijn eerste plaat, een Sovjet-uitgave. Ik werd in de jaren tachtig gegrepen door de Beatlemania die de rest van de wereld in de jaren zestig had doorgemaakt. Om mij heen was er niemand in geïnteresseerd.’
Hoeveel verdient u?
‘Mijn basissalaris is ongeveer 20.000 roebel (€260) per maand. Maar in totaal kom ik afhankelijk van de fooien uit op een salaris tussen de 35.000 en 40.000 roebel (€470 - €535). Dat is voor Orjol heel goed. Ik werk op een voortreffelijke plek. Op andere plekken verdien je niet zo goed. Ik haal, ondanks het feit dat ik slecht ter been ben, bijna altijd de grootste winst binnen voor het restaurant.’
Kunt u van die 35.000 – 40.000 roebel (€470 - €535) leven?
‘Het leven is moeilijk. Alles wat ik verdien geef ik ook weer uit. Anderhalf jaar geleden kon ik nog makkelijk vier keer per maand goed uitgaan. Nu maximaal één keer per maand. Tegenwoordig geef ik 1200 roebel (€16) uit aan één keer boodschappen doen, vroeger was dat 500 roebel (€7). Verder moet ik vanwege problemen met mijn benen en rug met de taxi naar het werk. Ik kan moeilijk in een schuddende bus gaan zitten en daarna nog bedienen in het restaurant. Daarom ben ik aan de taxi per maand minimaal 3000 roebel (€40) kwijt. Ik werk vijftien dagen per maand, telkens twee op en twee af. Een taxi kost 200 roebel (€2,70) met Yandex [Russische Uber – red.]. Ik woon tien kilometer buiten de stad in een rustig dorpje waar iedereen elkaar kent. ’
'Als ik me zorgen maak zing ik graag het liedje van The Beatles Nothing’s gonna change my world.’
Hoeveel uur werkt u per dag?
‘Ik werk vijftien dagen per maand, ongeveer dertien uur per dag. Ik werk minimaal van elf uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds. Maar soms ga je pas om drie uur ’s nachts naar huis en rondom nieuwjaar draai je sowieso veel meer uren.’
Rugklachten
Kunt u dit uw hele leven blijven doen?
‘Dat is ingewikkeld want ik heb rugklachten, ik denk iets met mijn wervelkolom. Ik weet niet hoe lang ik nog kan doorgaan als ober.’
Is er een oplossing? Een operatie?
‘En wie gaat er voor die operatie betalen? Ik leef bij de dag. Ik heb geen particuliere verzekering. We hebben recht op gratis zorg. Maar ja, gratis medische zorg… Ik kan en wil geen antwoord geven op deze vraag. Maar ik ben natuurlijk ook niet gek, natuurlijk zit ik er wel mee. Als ik me zorgen maak zing ik graag het liedje van The Beatles Nothing’s gonna change my world.’
Heeft u dan geen plan voor de toekomst?
‘Ik zou Bakoe willen terugzien en sterven. Dat is mijn memento mori, ik ben niet zo met het leven bezig, haha. Ik wil niet verhuizen naar Bakoe, ik heb daar niemand meer. Ik ben trouwens niet getrouwd. Gewoon pech gehad. Ik was er niet op tegen.’
In hoeverre is het leven in Orjol veranderd sinds u er in 2001 kwam?
‘Door de economische crisis is het hier moeilijker geworden, duurder. Vroeger was het leven redelijk. Vooral 2012 en 2013 waren goede jaren. Sindsdien ben ik niet meer gaan verdienen. Maar de prijzen zijn wel gestegen sinds de Krim en Oekraïne. Kijk, als ik in overheidsdienst had gewerkt, niet in een ziekenhuis maar als ambtenaar of militair, dan zou ik goed zitten. De mensen die het land regeren, weten dat je het leger en het ambtenarenapparaat tevreden moet houden.’
Eendenborst en zalm
Merken ze in de keuken van het restaurant iets van de boycot op Westerse landbouwproducten?
‘Ja. Vroeger hadden we eendenborst uit Frankrijk en Hongarije, nu niet meer. De oesters komen niet meer uit Frankrijk maar uit Tunis. De zalm komt uit Moermansk in plaats van uit Noorwegen maar hij is niet beter. Producten die lokaal worden gemaakt zijn soms nog duurder, dat klinkt tegenstrijdig. Dat komt niet alleen door die boycot maar ook door de inflatie. Daarom word je als restaurant gedwongen om een stuk vlees uit een goedkopere categorie aan te bieden omdat de duurdere variant voor de gasten onbetaalbaar is geworden.’
‘In Toela maken ze nu burrata, een soort mozzarella. De Italianen die ons restaurant bezochten zeiden: “Het smaakt best, maar het is echt iets anders.” Techniek kun je imiteren, dat is één ding, maar de koeiensoort en het klimaat zijn lastiger.’
'In mijn kindertijd opende mijn oma de koelkast en daar stond een groot blik zwarte kaviaar'
Heeft u zelf last van de boycot?
‘Producten die ik gewoonlijk koop zoals kip, vlees, room en groente zijn er altijd. In mijn kindertijd was ik gewend om zwarte kaviaar te eten als ik naar Bakoe ging. Dan opende mijn oma de koelkast en daar stond een groot blik zwarte kaviaar. Nu heb ik geen zwarte kaviaar meer in mijn leven omdat het gewoon héél duur is geworden.’
Vindt u het jammer dat de Sovjet-Unie niet meer bestaat?
‘Vanuit een geografisch oogpunt wel, want dan had ik nu nog heel makkelijk overal naartoe kunnen reizen. Nu is het goedkoper om naar Berlijn te vliegen dan naar Bakoe. Maar het is goed dat de Sovjet-Unie als staat niet meer bestaat. Ik ben tegen het communisme omdat het leidde tot een totalitaire staat. De opa van mijn moeders kant is in 1943 geëxecuteerd. Zijn buren hadden aan de autoriteiten doorverteld dat hij een radiotoestel had. Dus omdat hij in het bezit was van een radio werd hij naar Siberië verbannen en een paar jaar later geëxecuteerd.’
‘Nu is mogelijk wat in de Sovjet-Unie niet mogelijk was. Ik kan naar de kerk gaan, naar het buitenland. Ik kan makkelijk van de ene stad naar de andere stad verhuizen. In principe is er meer mogelijk. In principe. Natuurlijk zijn er nu problemen. Op mijn zeventiende [in 1989, red.] had ik de mensenrechten op een poster boven mijn bed hangen. Die worden nu iets meer gerespecteerd dan tijdens de Sovjet Unie.’
Davoed: 'Mij bevalt het niet wat er allemaal gebeurt. Maar ik wil er niets concreets over zeggen.'
Hoe voelt u zich in het huidige Rusland?
‘Slecht. Ik ben van alles op de hoogte. Ik lees de pers. Ik luister naar Echo Moskvy en Radio Svoboda [kritische stations, red.]. Ik ken de officiële versie en de niet officiële versie van de gebeurtenissen. Mij bevalt het niet wat er allemaal gebeurt. Maar ik wil er niets concreets over zeggen.’
Beïnvloedt dat uw persoonlijke leven?
‘Als de Krim en Oost-Oekraïne niet waren gebeurd, was onze levensstandaard beter geweest. Wat heeft een mens nodig? Als je naar de winkel gaat, wil je alles kunnen kopen wat je nodig hebt en op straat wil je niet worden geslagen door de politie.’
'De situatie is beetje zoals in de film A Clockwork Orange'
Maar dat laatste gebeurt nu toch ook niet zomaar?
‘Met mij niet maar met anderen mogelijk wel. De situatie is momenteel een klein beetje zoals in de film A Clockwork Orange. Ik zeg niet dat de situatie hier precies hetzelfde is. Maar veel jonge mensen met een slecht verleden gaan werken voor de politie of andere overheidsorganen om bescherming te krijgen. Dat heeft overal invloed op. Ik heb het nu niet over het Kremlin, de regering heeft hier niets mee te maken. Als je bij de overheid gaat werken, bijvoorbeeld bij de politie, hoef je echt geen kristal helder geweten te hebben, maar je moet op zijn minst wel een zuiver geweten hebben en een zuiver verleden. Dat is nu echt niet overal het geval.’
Zombiekastje
Hoe denkt men in Rusland over het Westen?
‘Nou iedereen kijkt hier naar het ‘zombiekastje’ (‘zombojasjtsjyk’,scheldwoord voor televisie, red.). Op televisie maakt men zombies van mensen door ze te hypnotiseren met frases als “Amerika is slecht, Europa is slecht, wij zijn goed. We verslaan iedereen.” Dat leidt ertoe dat iedereen die tv kijkt ook zo denkt omdat die mening wordt opgedrongen. Maar het is beter om gewoon te leven in plaats van te denken dat Amerika slecht is. Wat maakt het mij uit of Amerika goed of slecht is? Ik kijk films en series maar naar politieke praatprogramma’s kijk ik niet. Dat kan mijn gezondheid niet aan. Normale, intelligente mensen kijken er niet naar.’
Wat verwacht u van de toekomst?
‘Ik heb niks te verwachten. Ik kan alleen maar op iets beters hopen. Verbetering van mijn algehele toestand. Als je het financieel goed hebt, dan komt de rest vanzelf. Ik zeg niet dat geld het belangrijkste is. Maar als een mens geld heeft, dan valt een deel van de problemen weg. Gezondheid, wat dan ook. Ik hoop daarom dat alles goed komt bij ons.’
‘Ik heb altijd sombere gedachten omdat mijn leermeesters Dostojevski, John Lennon, Jimi Hendrix, Jim Morrison en Salvador Dali zijn. Als je leven lief en aardig is dan werk je slechts op de automatische piloot, je moet iets om naar te streven hebben. Dat is waarschijnlijk iets Russisch of iets van rockmuzikanten. Net als in Dostojevski’s Misdaad en Straf moet je door te boeten bij God komen. Maar ik moet zeggen dat westerse landen het beter voor elkaar hebben, ze leven eerlijker, juister.’
Bent u religieus?
‘Ik zeg niet dat ik wel of niet in God geloof, maar ik ben bang om in de hel te komen. In 1991 heb ik zelf gekozen voor de orthodoxe kerk, mijn ouders waren ook orthodox. Ik kan me vinden in de Russische Orthodoxie. De mens is er in dienst van God en niet andersom. Daarom staat men tijdens de dienst in een Orthodoxe kerk. Men zit hier niet zoals in katholieke en protestantse kerken waar het lijkt alsof men verwacht dat God naar de mensen komt om ze te dienen.’
