Aan de vooravond van een synode, waar de toekomstige zelfstandige Oekraïense orthodoxe kerk vorm moet krijgen, is er een conflict uitgebroken tussen patriarch Filaret van Kiev en de oecumenische patriarch Bartholomeus van Constantinopel (Istanbul).

Patriarch Filaret van Kiev. Foto UNIAN.

De synode, die plaatsvindt in de Sofia-kathedraal in Kiev en onder auspiciën van Constantinopel staat, is gepland voor zaterdag 15 december. Het is de bedoeling dat op deze synode de kerken van het patriarchaat Kiev en het patriarchaat Moskou worden verenigd in één ‘autocefale’ Oekraïense orthodoxe kerk. De kans op succes is overigens klein. Metropoliet Onoefri, de kerkleider namens het patriarchaat Moskou, weigert op voorhand deel te nemen aan de verenigingssynode.

Het meningsverschil gaat over twee procedurele kwesties: wie er mag deelnemen aan de herenigingssynode en hoe er gestemd gaat worden voor een nieuwe geestelijke leider. ‘Primus inter pares’ Bartholomeus wil de synode niet alleen open stellen voor hoge geestelijken, maar ook voor leken. Bovendien wil Constantinopel dat de verkiezing voor de patriarch van de autocefale kerk geheim zal zijn.

Bartholomeus denkt zo de werkelijke stemming binnen de Oekraïense kerk beter te kunnen peilen en potentiële tegenkandidaten een eerlijkere kans te kunnen geven. Filaret, die in eigen kring omstreden is maar al heeft aangekondigd door te willen gaan als patriarch, wil alleen bisschoppen (archijerej) toelaten tot de synode in de Sofia-kathedraal. De ongeveer 40 deelnemende bisschoppen uit de Kievse hiërarchie zullen dan een dominantere stem hebben. Ook pleit Filaret voor een openbare stemming, zodat de buitenwereld kan zien wie op wie heeft gestemd.

De synode is de opmaat tot de definitieve zelfstandigheid van de Oekraïense kerk, die via een schrijven (tomos) van de patriarch in Constantinopel zijn definitieve beslag zal krijgen. Op 25 december (kerstmis volgende westerse Gregoriaanse kalender) of 6 januari (kerstavond conform de oosterse Juliaanse kalender) zal Bartholomeus zijn tomos openbaren.

Geheime dienst SBOe bemoeit zich ermee

Los van dit dispuut tussen Bartholomeus en Filaret escaleert ook het conflict tussen Kiev en de kerken die het gezag van het patriarchaat Moskou erkennen. Metropoliet Onoefri heeft in een speciaal bulletin laten weten dat de Oekraïense staatsveiligheidsdienst SBOe druk uitoefent op geestelijken en gelovigen, die trouw willen blijven aan het patriarchaat in Moskou. Kerkelijke leiders zouden worden ontboden voor verhoor. De SBOe zou ook hoge priesters, zoals de metropoliet van Donetsk die uit de Donbas naar elders wilde reizen, een vrije doortocht belemmeren. Bovendien worden kloosters, zoals in Ternopil en het Petsjerski Holenklooster in Kiev (de zetel van Onoefri) zelf, volgens de metropoliet door de Oekraïense autoriteiten gedwarsboomd. De SBOe zelf ontkent niet dat het onderzoek doet naar ‘haat zaaien’ door priesters en parochies die onder Moskou vallen.

Omgekeerd verwacht het Oekraïense parlementslid Dmitri Timtsjoek aan de vooravond van de synode ‘provocaties’ van de pro-Russische rebellen in de Donbas. De kerkkwestie is in hoge mate gepolitiseerd en gepolariseerd. President Petro Porosjenko, die zich afgelopen jaar nadrukkelijk met het verzoek om kerkelijke zelfstandigheid heeft bemoeid, zal zelf ook als waarnemer op de synode aanwezig zijn.