In 2018 zou de Russische economie met 2,3 procent zijn gegroeid. Rosstat, het staatsbureau voor de statistiek, presenteerde dit cijfer begin februari. Tot ieders verrassing, omdat de meeste berekeningen over 2018 eerder tussen 1,5 en 2,0 procent bleven hangen. Klopt het nieuwe groeicijfer of is er iets met de berekeningen aan de hand? Volgens Andrej Sinitsyn het laatste: statistici leveren steeds meer de cijfers waar de regering om vraagt en zeggen die dus steeds minder over het wel en wee van de Russen.
Russische ondernemers op bezoek bij president Poetin. Foto Kremlin
door Andrej Sinitsyn
We weten nog goed hoe de economie van Rusland, na een onbegrijpelijke herberekening door het Russische bureau van de statistiek (Rosstat), in 2018 ineens met 2,3 procent bleek te zijn gegroeid, terwijl de meest optimistische prognoses van het ministerie van Economische Ontwikkeling op 2 procent waren blijven steken en experts eerder een groei van 1,0 tot 1,8 procent hadden voorspeld.
Velen zien hierin de hand van het ministerie van Economische Ontwikkeling, waar Rosstat sinds kort onder ressorteert - tegen het advies van internationale organisaties in. Letterlijk de avond vóór de afkondiging van deze groeispurt werd het hoofd van het bureau vervangen. In een land waar de macht totaal wordt gewantrouwd en de transparantie van berekeningen te wensen overlaat, liggen complottheorieën voor de hand. Dergelijke acties van Rosstat voeden het wantrouwen dus alleen maar.
Het ministerie van Economische Ontwikkeling legt dan ook verantwoording af voor de groei van de economie tegenover de president, en niet tegenover de samenleving. Als de president een bepaald streefcijfer voor de groei heeft aangegeven (en wij voor een jaarlijkse groei van het bbp van 3 tot 3,5 procent dienen te zorgen), dan moet iedereen proberen daaraan tegemoet te komen en op de volgende vergadering dus cijfers noemen die op zijn minst op een positieve dynamiek duiden.
We weten uit de praktijk dat de cijfers, die de president noemt in zijn officiële redevoeringen of in zijn gesprekken met het volk en journalisten, steeds verder afwijken van de werkelijkheid. Maar burgers worden niet warm of koud van die cijfers. De economische toestand blijkt voor hen uit de realiteit van hun inkomsten die al zes jaar op rij krimpen.. Wat maakt het dan uit wat de president zegt? Al beweert hij dat de economie met 10 procent is gegroeid, dan nog verandert er in wezen niets. De burger tikt doorgaans met een vinger tegen zijn slaap en keert terug naar zijn dagelijkse beslommeringen.
Superdividend op kosten burgers
Dat kan mooi geïllustreerd worden aan de hand van een recent nieuwtje over de reële en de voorgespiegelde economie. Het door Igor Lipsits geschreven leerboek Economie voor middelbare scholieren is niet opgenomen in de landelijke lijst van leerboeken, nadat het ministerie van Onderwijs er onderzoek naar liet doen. Dat leverde de volgende conclusies op: ‘De discussiethema’s zijn niet bevorderlijk voor de vaderlandsliefde’ en ‘de aangehaalde voorbeelden zijn niet bevorderlijk voor de vaderlandsliefde’. De uitgever stelt de auteur voor in het leerboek materiaal op te nemen ‘over plannen voor een op handen zijnde economische doorbraak’ en ook ‘over importvervanging als een van de tendensen van het huidige economische beleid die de scholieren trots maakt op hun land’ [importvervanging is de term voor de door de westerse sancties afgedwongen stimulering van de eigen economie - red.].
Rosstat verklaart de positieve cijfers over 2018 uit groei in de financiële sector, de bouw, hotels en restaurants (het WK 2018) en grondstoffenwinning
De discrepantie tussen de officiële en de reële economie heeft echter een serieuzere oorzaak. Volgens een meerderheid van experts komt de groei van het bbp in 2018 hoofdzakelijk voor rekening van de exporteurs – zij hebben de grootste bijdrage geleverd. Dit succes is te danken aan een stijging van de olieprijzen en de devaluatie van de roebel. Maar anders dan in het eerste decennium van deze eeuw, merkt Kirill Tremasov, chef van de analyseafdeling van investeringsbank LOKO-Invest op, sijpelen de extra inkomsten uit de export tegenwoordig vrijwel niet meer door naar de rest van de economie. Er heerst nu meer begrotingsdiscipline. De regering is zwaar aan het bezuinigen met het oog op langdurige sancties. En de exporteurs zelf investeren binnenslands aanzienlijk minder, terwijl ze recorddividenden uitkeren. Afgelopen jaar is hen wel gevraagd extra aan het staatsbudget ‘bij te dragen’, maar het lijkt erop dat dit verzoek hoofdzakelijk is uitgelopen op nieuwe gunstige voorwaarden.
Overtollige bevolking
In hun bekende boek Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm maken de economen Daron Acemoglu en James Robinson een onderscheid tussen ‘extractieve’ en 'inclusieve staten'. In de eerste soort staten zijn de militaire elite en de werkende bevolking verdeeld, maar afhankelijk van elkaar: de elite beschermt de bevolking en haalt er zijn inkomsten vandaan. In de tweede soort zijn er geen scheidslijnen tussen de standen, de elite vormt zich op meritocratische grondslag, wat een heilzame uitwerking heeft op de economische groei.
De historicus Aleksandr Etkind heeft een derde term voorgesteld – de 'superextractieve' staat – ter omschrijving van landen die afhankelijk zijn van hun grondstoffen. Daarin exploiteert de elite de natuurlijke reserves vrijwel zonder de bevolking hierin te laten delen, en strijkt de winsten op in de vorm van rechtstreekse rente. In zo’n model raakt de bevolking overtollig. Die is dan niet langer afhankelijk van het werk dat ze levert, maar van liefdadigheid van de elite.
Etkind schreef dit in 2013. Ook toen was zijn theorie al op de Russische situatie van toepassing. Vandaag de dag zien we hoe deze situatie zich verder heeft ontwikkeld – en openlijker aan de dag treedt: de elite heeft geen geld meer over voor liefdadigheid en de bevolking is steeds minder nodig.
Zoals de krant Kommersant schrijft heeft overigens ook de kredietverlening aan consumenten een flinke bijdrage geleverd aan de groei van het bbp, ondanks het feit dat de consumptie zelf stagneert: de consumptiegroei zwakte af naar 1,9 procent in 2018, tegen 3 procent in 2017, terwijl de uiteindelijke consumptie in het bbp meer dan 3 procent is gedaald. De burgers leveren zich dus stilletjes uit aan de schuldslavernij, wat positief uitwerkt op de statistiek van het bbp, maar volgens de Centrale Bank de financiële stabiliteit in gevaar brengt.
Onzichtbare wereld
Toch is er die vreemde schijn van optimisme. Dat heeft wellicht hiermee te maken: net als bij complottheorieën het geval is, laat de abrupte herziening van het feitenmateriaal door Rosstat zich verklaren uit de uiterst povere kwaliteit van de statistiek. Het is al langer bekend dat landelijke en regionale statistieken niet overeenstemmen. Het zogeheten ‘turfstelsel’ [een term afgeleid van een beloningsmodel voor de politie, waarin prestaties worden afgemeten aan het aantal bekeuringen en verrichte arrestaties - red.] neemt hier en daar soms uiterst wonderlijke vormen aan. De overheidsvraag naar ‘correcte’ statistieken is de laatste tijd groeiende. Vraag bijvoorbeeld maar na bij de medici.
Inkomsten van de bevolking dalen al 5 jaar op rij (bron: Rosstat; grafiek: Vedomosti)
Dit alles doet vermoeden dat de modellen van Rosstat in werkelijkheid een andere economie beschrijven, een economie die los staat van de reële. Simon Kordonski, professor aan de universiteit voor Hoger Economisch Onderwijs en wetenschappelijk leider van de stichting ‘Chamovniki’, wijst daarop in al zijn voordrachten: we weten totaal niet wat er in Rusland gebeurt, hoe de mensen er leven, hoe ze werken en met hoeveel ze überhaupt zijn.
Dus ja, wie weet kennen we het land wel zo slecht dat het op een of andere manier uit zichzelf blijft voortleven en overleeft, ondanks alle actieve pogingen van hogerhand het om zeep te helpen.
Andrej Sinitsyn is opinieredacteur van de website Republic, die dit commentaar als eerste publiceerde.
Vertaling: Gerard van der Wardt.