Vorige maand werd met verrassend grote meerderheid komiek Volodymyr Zelensky tot president van Oekraïne gekozen, een stem voor verandering. Maar de hamvraag is dezelfde gebleven als in 2015: welke koers moet Oekraïne inslaan om vrede te bewerkstelligen in de Donbas zonder concessies te doen die de politiek en maatschappij gevaarlijk verdelen en op scherp kunnen zetten? Stef Heinink peilt de stemming in het frontgebied en de oostelijke havenstad Marioepol.
door Stef Heinink
Ze zit even uit te rusten op een bankje in de schaduw van een kastanjeboom. ‘Vanmorgen al rond zevenen hoorden we schoten. Iets zwaars. Wat het was weet ik niet. En gisteren ook,’ zegt Antonina Kovtoen met een vriendelijke glimlach. ‘Het gebeurt praktisch elke dag.’ Achter haar bloeien paarse lupines in een bloemenperk, vogels fluiten en vlakbij klinken kinderstemmen. ‘Vooral als we op het land staan is het goed te horen. En 's nachts natuurlijk. Als we niet kunnen slapen doen we de oortjes in en gaan we naar muziek liggen luisteren.’
Antonina werkt in de dorpsbibliotheek van Talakivka, een gehucht van 3.500 inwoners in het oosten van Oekraïne. Zelf woont ze met haar dochter in Hnoetove, niet ver van een militaire controlepost. De dorpjes liggen aan de oostelijke oever van de rivier de Kalmioes, op dit moment zo'n zes kilometer van de 'nul', zoals de frontlijn wordt genoemd in militair jargon. In, of nagenoeg in, de 'grijze zone', het honderden kilometers lange risicogebied aan weerszijden van het front waar op dit moment zo’n 400.000 mensen wonen.
Getroffen en verlaten huis in Talakivka. Foto's Stef Heinink
De oorlog is geen dag uit haar gedachten. ‘Waarom we niet weggaan? Waarvan zouden we moeten leven?’ Ze debiteert een wrang gezegde. ‘Catharina de Grote zei het al: wie tot de galg is veroordeeld, zal niet door verdrinking om het leven komen. Een paar jaar geleden vluchtte een familie uit Donetsk naar het dorp Sartana, hier vlakbij. Ze dachten veilig te zijn, tot er twee granaten in hun huis insloegen.’
Lawaai van schoten
Behalve het lawaai van schoten maakt nog wel meer in Talakivka je erop attent dat het oorlog is. Je komt het dorp binnen door een van beton en blindages voorziene controlepost bemand door met kalasjnikovs bewapende leden van de Nationale Garde. Ernaast ligt een met prikkeldraad omheind mijnenveld. Van de weg afgaan wordt afgeraden. Militaire voertuigen, onder camouflage, rijden af en aan.
De grijze zone, het risicogebied, langs de frontlijn tussen Oekraïne en gebied van separatisten,
met ten oosten van Marioepol het dorp Talakivka
Toch krabbelt het dorp weer op, vijf jaar nadat het opeens midden op de frontlijn belandde. Mensen uit Marioepol, de industrie- en havenstad twintig kilometer zuidelijker, bezoeken er hun datsja's. De nieuwe, particuliere pakketdienst Nova Posjta is actief, de bussen rijden en de supermarkt is open. Het is wat rustiger nu, zeggen de inwoners, net zoals elders in het oosten van Oekraïne. Tenminste rustiger dan in de heftige oorlogsjaren 2014 tot 2016.
Op de zenuwen is intussen wel een wissel getrokken. ‘Alles hebben we hier meegemaakt’ zegt een vrouw in een moestuin aan de hogergelegen oostkant van het dorp. ‘Hier, tussen de uien, vond ik een granaat die niet was geëxplodeerd.’ Ze wijst heuvelopwaarts in de richting van de zonovergoten groene velden. ‘Een hele rij tanks stond daar. Wagens met machinegeweren, granaatwerpers. Op een dag was er een knal en lagen alle ramen uit de woningen. Wat daarna kwam was oorlog, niks anders.’
Natalja is wantrouwend en geeft liever niet haar achternaam. ‘Separatisten hebben ze ons genoemd. En waarom? Omdat we Russisch spreken. Wie de echte separatisten waren? Misschien de gewapende mannen die we hier voor onze huizen hebben zien rennen. Nog steeds vraag ik me af wie dat waren en waar ze vandaan kwamen.’ Een tijdje woonde Natalja met haar zieke man en zoon elders bij familie, maar ze zagen zich genoodzaakt terug te keren. ‘Van 2014 tot 2016 hebben we vele nachten in de kelder doorgebracht. En nauwelijks geslapen.’
Waarschuwing voor mijnenveld bij toegang tot Talakivka. Oekraïne hoort tot de vijf landen met de meeste landmijnen ter wereld.
Grote frontbewegingen mogen er in de oorlog in Oekraïne al een tijd niet meer zijn, de strijd eist nog steeds zijn tol aan mensenlevens. Niet alleen onder de circa 40.000 actieve militairen, ook onder de burgerbevolking. De landmijnen en niet ontplofte munitie blijven slachtoffers eisen. Er zijn terugkerende problemen met de stroom- en watervoorziening. En dit jaar kwamen meer dan tien scholen onder vuur te liggen.
Alweer verkiezingstijd
Afgezien van oorlog en overleven hebben de Oekraïners in het frontgebied nu ook iets anders aan het hoofd. Het is verkiezingstijd in Oekraïne. Na zijn verbluffend succesvolle gooi naar het presidentschap, eind april, heeft de politiek onervaren televisiester Volodymyr Zelensky vervroegde parlementsverkiezingen afgedwongen voor 21 juli. Hij hoopt die te winnen met zijn nieuwe partij Dienaar van het Volk, genoemd naar zijn satirische tv-serie.
Voor de beurs gebombardeerde bevolking in de ‘grijze zone’ telt maar één leuze. ‘Voor vrede, voor Zelensky,’ zegt een inwoner van Talakivka op de vraag op wie hij bij de presidentsverkiezingen heeft gestemd. Een marktkoopvrouw in Sartana stemde op de kandidaat van het Oppositieplatform Voor het leven: ‘Joeri Bojko heeft tenminste een concreet programma voor vrede.’ In Hnoetove stemde Antonina Kovtoen eerst op de kandidaat van een andere oppositiepartij, Vrede en Ontwikkeling. In de tweede ronde werd het Zelensky. ‘We willen vrede, rust en stabiliteit.’
Voor de bewoners van de 'grijze zone' telt maar één ding: vrede en stabiliteit
De twee oppositiepartijen vulden in Oost-Oekraïne het gat dat ontstond na Majdan, de opstand in de winter van 2013-'14. De Partij van de Regio’s, het machtsvehikel van de gevluchte president Viktor Janoekovitsj, lag in duigen. De Kompartija, de partij van de communisten, werd verboden na de aanname van de ‘decommunisatiewet’ door de Rada (het parlement) in 2015. Doel van deze wet is afrekenen met het communistische verleden. Net als hun voorgangers voeren beide partijen een Rusland-vriendelijke agenda.
In Donetsk en Loehansk, de twee meest door de oorlog getroffen provincies, is Voor het leven met afstand de populairste partij. Met zijn nadruk op vrede wist Bojko, Janoekovitsj' voormalige energieminister, de eerste verkiezingsronde van de presidentsverkiezingen met gemak te winnen. Voor de parlementsverkiezingen van 21 juli voorspellen peilingen dat de partij, die geleid wordt door Vladimir Poetins familievriend en vertrouweling Viktor Medvedtsjoek, zelfs een tweede plek. Daarmee blijft ze nog wel ruim achter bij Zelensky’s Dienaar van het volk die op dit moment 30% tot zelfs 40% van de stemmen wordt toegedicht.
Etnische Russen
Ook in frontstad Marioepol, aan de Zee van Azov, lijken de twee Rusland-vriendelijke partijen hun vredesretoriek tijdens de parlementsverkiezingen te gaan verzilveren. Maar er is meer waarvan ze profiteren. Net als elders in de grensprovincies beschouwt een groot deel van de stadsbevolking zich als etnisch Rus terwijl de helft familie zou hebben in Rusland. Daarnaast bestaat bijna de helft van de 440.000 inwoners uit gepensioneerden, de bevolkingscategorie waarin de culturele erfenis van de Sovjet-Unie nog altijd voortleeft.
Vijf jaar geleden sloot het allemaal mooi aan bij de aspiraties van de 'Russische lente', zoals antimajdan-propagandisten de door Moskou aangemoedigde contrarevolutie in het oosten en zuiden van Oekraïne noemden. Kort na de dodelijke onlusten tussen voor- en tegenstanders van Majdan in havenstad Odessa, op 2 mei 2014, waarbij bijna vijftig mensen omkwamen, liep het ook in Marioepol uit de hand. Tijdens een maandenlange periode van chaotisch geweld kwamen tientallen mensen om.
Het harde gelag was hiermee nog niet voorbij. In januari 2015 sloegen in een oostelijke woonwijk op een drukke zaterdag meerdere salvo's Grad- en Oeragan-raketten in, afkomstig uit gebied onder controle van separatisten. Zeker 30 burgers vonden de dood. Volgens inwoners waren de explosies door de hele stad te horen.
Marioepol in het nauw
Net als andere steden in het oosten van Oekraïne kwam Marioepol in 2014 in onrustig politiek vaarwater. Van april tot medio juni, toen activisten van de ‘volksrepubliek Donetsk’ er overheidsgebouwen aanvielen en bezetten, verloren naar schatting tussen de twintig en veertig mensen het leven.
Een dieptepunt was 9 mei, de Dag van de Overwinning op de nazi's. Bij het hoofdbureau van politie vond een bloedige confrontatie plaats tussen regeringseenheden en lokale politie, gesteund door (pro-)Russische stedelingen en activisten. Na een mislukte poging orde op zaken te stellen trokken de eersten zich, enkele malen op burgers schietend, terug. In de stad volgden plunderingen en brandstichting.
Nadat in juni regeringstroepen, met steun van oligarch Rinat Achmetov en het net gevormde bataljon Azov, het gezag van Kiev in de stad hadden hersteld volgde eind augustus een militaire bedreiging. Gesteund door tanks, pantserwagens en individuele militairen van het Russische leger openden (pro-)Russische strijdgroepen vanaf de grens een tweede oorlogsfront. Onder meer bij het kuststadje Sjyrokyne, aan de Zee van Azov, kwam het tot gevechten met Oekraïense eenheden. Volgens Oekraïense media vond bij een controlepost aan de rand van Marioepol een tankslag plaats. In de berichtgeving over de oorlog deed het woord ‘invasie' zijn intrede.
Op 5 september stabiliseerde de situatie enigermate met de afkondiging van een eerste wapenstilstand in het kader van de Akkoorden van Minsk. De gevechten gingen plaatselijk door. Aan de rand van Marioepol werden loopgraven en verdedigingslinies aangelegd.
Op 24 januari 2015, in een maandenlange periode waarin het conflict opnieuw escaleerde, namen (pro-)Russische strijders met een raketaanval de meest oostelijk gelegen woonwijk van Marioepol onder vuur. Daarbij waren 31 burgerdoden te betreuren en meer dan 100 gewonden. Enkele weken later werd ‘Minsk II’ ondertekend: een 'complex van maatregelen' om de oorlog te beëindigen.
De oorlog heeft Marioepol economisch geen goed gedaan. Maar de economische druk van het conflict is sinds mei 2018 verergerd. Na de bouw van de Krimbrug door Rusland, met zo'n 33 meter boven zeeniveau voor veel schepen te laag, zou de koopvaardij naar en vanuit de Oekraïense exporthavens Berdjansk en Marioepol met een kwart zijn verminderd. De brug, militair zwaarbewaakt, is daarmee instrument in een zeeblokkade. Volgens de Oekraïense regering heeft deze de regionale economie tot nu toe, omgerekend, ruim 300 miljoen euro gekost. Een schadepost is tevens de Russische praktijk van intensieve, vertragende veiligheidscontroles van schepen op de Zee van Azov.
Een escalatie van de spanningen bij de Zee van Azov vond in november vorig jaar plaats. Op de Zwarte Zee, vlak voor de Straat van Kertsj, beschoot de Russische kustwacht drie Oekraïense marineschepen en nam ze vervolgens in beslag. De 24 opvarenden werden gearresteerd en bevinden zich in detentiecentra in Moskou. Eind vorige maand oordeelde het Internationale Zeerechttribunaal dat het Russische optreden onwettig was en dat Rusland de gevangenen moet vrijlaten.
Felle discussies over Zelensky
In die oostelijke woonwijk lijken de mensen zich niet bezig te houden met de vraag naar de aanstichters van de tragedie. ‘Poetin krijgt overal de schuld van,’ zegt een gepensioneerde heer, ‘terwijl het Porosjenko is die beloofd had de oorlog in twee weken te beëindigen. In werkelijkheid heeft hij er zich aan verrijkt.’
Inwoners van Marioepol wachten op de bus voor een apotheek. Bijna de helft van de inwoners krijgt een pensioenuitkering.
De afkeer van de voormalige president in Marioepol is groot. Velen verbinden het oorlogsgeweld niet met Poetin maar met Petro Porosjenko. ‘Hij had moeten onderhandelen. Een compromis !’ weet de gepensioneerde heer zeker.
‘Veel inwoners van de stad willen de oorlog vergeten,’ vertelt Ivan Sinepalov. ‘Ze willen er niets mee te maken hebben. En velen hebben dat bewust besloten. Ze vertikten het om nog langer depressief te zijn.’ Sinepalov, geboren in de Donbas, is communicatiemedewerker van de provincie Donetsk in Marioepol. Als student stond hij tijdens Majdan in Kiev op de barricades.
Net als andere aanhangers van Porosjenko doet Sinepalov volop mee in de hoogoplopende discussies over opvolger Zelensky. ‘Rusland heeft belang bij een onervaren president. Dat zet ons al op verlies. Zelensky is geen echte patriot. Met de Oekraïense cultuur heeft hij niets. Toen hij met [zijn cabaretgroep] Kvartal 95 hier in Marioepol optrad maakte hij grappen over Oekraïne die passen bij de manier waarop Russen tegen ons land aankijken. Ik vrees echt dat hij het proces van de-russificatie gaat stoppen.’
'Rusland heeft belang bij onervaren president. Dat zet ons al op verlies'
Wat critici, zoals hij, het meest met argwaan vervult zijn de gedachten in het 'team Zelensky' over de oorlog. In de toespraak na zijn inauguratie tot het Oekraïense parlement verklaarde de president: ‘Onze allereerste opgave is een staakt-het-vuren in de Donbas. (…) Opdat onze helden niet langer sterven ben ik tot alles bereid. En ik ben zeker niet bang om moeilijke beslissingen te nemen.’
Maar in Oekraïne vraagt men zich al het hele jaar af hoe hij dat denkt te gaan realiseren. De toespraak tot de Rada bracht geen duidelijkheid. Tot tevredenheid van zijn gehoor zei de president de oorlog te willen beëindigen ‘zonder grondgebied te verliezen’, minder positief was men over zijn hameren op ‘dialoog’.
Veel leden van het huidige parlement onderschrijven Porosjenko's uitgangspunt dat pas kan worden gepraat als Rusland de Krim teruggeeft en zich volledig uit het oosten van Oekraïne heeft teruggetrokken. Zelensky echter stelde: ‘Een eerste, fantastische stap tot die dialoog kan de terugkeer worden van alle Oekraïense gevangenen.’
Vijf jaar oorlog in het oosten van Oekraïne
Het gewapend conflict in Oekraïne kwam voort uit een golf van politieke onrust in Russisch sprekende provinciehoofdsteden in verband met de westersgezinde opstand Majdan en de Russische annexatie van de Krim in het voorjaar van 2014.
Aangevuurd door propaganda en met de zegen van Rusland weigerden betogers en bezetters van overheidsgebouwen het nieuwe centrale gezag in Kiev te erkennen.
In Donetsk, in het traditioneel sterk op Rusland gerichte mijnbouwgebied de Donbas, riepen bezetters van het provinciehuis een gelijknamige, pro-Russische ‘volksrepubliek’ uit, gevolgd door de naburige provinciehoofdstad Loehansk.
De onrust escaleerde in april met de gewapende inname van de stad Slovjansk, ten noorden van Donetsk, door een groep (pro-)Russische militairen onder leiding van de FSB’er Igor Girkin. De regering begon een ‘Antiterroristische Operatie’ (ATO), won Slovjansk terug maar moest in de zomer terrein prijsgeven. Dit deels wegens gebreken in de eigen legerorganisatie, deels wegens directe steun aan de ‘volksrepublieken’ door Russische militairen. In augustus ging de strategische stad Ilovajsk voor Oekraïne op dramatische wijze verloren.
De Akkoorden van Minsk (ondertekend door Oekraïne, Rusland, de OVSE en vertegenwoordigers van de ‘volksrepublieken’) van september 2014 en februari 2015 leidden tot zeer wankele wapenstilstanden. Na 2015 kwam het door de 'volksrepublieken' (nu circa 2,5 miljoen vaste inwoners) gecontroleerde gebied steeds meer vast te liggen.
Bevroren is het conflict niet. Beschietingen zijn zeer geleidelijk verminderd maar gaan nog op dagelijkse basis door. In totaal zijn tot nu toe 19 tussentijdse bestanden afgekondigd, alle (door beide zijden) gebroken. Moskou spreekt van een ‘burgeroorlog’, Kiev van een ‘onverklaarde oorlog van Rusland tegen Oekraïne’.
Tot heden zijn er volgens de VN ongeveer 13.000 mensen om het leven gekomen, onder wie minstens 4.000 Oekraïense militairen, 5.500 leden van 'gewapende groepen' en meer dan 3.300 burgers (inclusief de slachtoffers van de ramp met vlucht MH17). Er zijn ongeveer 30.000 gewonden gemeld, van wie 7.000 tot 9.000 burgers.
In Oekraïne waren in maart dit jaar 1,3 miljoen mensen uit het oosten van het land als 'internally displaced person' (IDP) geregistreerd. Officieel bevonden zich in 2017 in Rusland ruim 427.000 Oekraïense asielzoekers en vluchtelingen.
Rode gebieden onder controle van Rusland en pro-Russische separatisten. Kaart rechtenvrij
'Zelensky wil beide zijden behagen. Hij stevent daarom onherroepelijk af op conflicten', stelt Majdan-activist Sinepalov.
Inna Joerjeva, historica, journaliste en media-expert in de havenstad is het met hem eens. ‘Vrede willen we allemaal,’ zegt ze sceptisch in een gesprek in een café met Oekraïense vlag. ‘Maar de vrede van Zelensky is als een geneesheer die een ernstig zieke patiënt verblijdt met een veel te licht behandelplan.’
Propaganda
De journaliste, werkzaam voor de Oekraïense mediawaakhond Detektor Media, wijst op hetgeen Sinepalov en alle andere Zelensky-tegenstanders zorgen baart: een compromis sluiten met Poetin is vragen om problemen. En een referendum over vrede, een voorstel dat is geopperd door een naaste medewerker van de nieuwe president, ziet ze als 'een onomkeerbaar besluit genomen door mensen die onder invloed staan van propaganda’.
Marioepol is de stad waar Joerjeva een nieuw leven begon. In juli 2014 stond ze in de keuken van haar flat in Donetsk een omelet voor haar zoontje te bakken toen vlakbij een mortiergranaat explodeerde. ‘Dat gaf de doorslag. We zijn onmiddellijk vertrokken.’
Net als Ivan Sinepalov is ze teleurgesteld over de zege van Zelensky. Ze gaat zelfs nog een stapje verder en sluit niet uit dat de nieuwe president een project van het Kremlin is, of althans van één van Poetins ‘nuttige idioten’. Daarbij is Zelensky's intensieve gebruik van video's op het internet volgens haar de Oekraïense variant van ‘social engineering’: 'Het is niets anders dan propaganda voor de eenvoudige man, precies zoals indertijd bij de bolsjewieken.’
Sinepalov zegt onzeker te zijn over de toekomst onder Zelensky. ‘Na zijn verkiezing weet ik echt niet meer wat ik van mijn volk moet verwachten. Nog steeds denk ik na over de vraag hoe die grote overwinning van 73% mogelijk was.’
Verwarring
Ook de uit de Krim afkomstige columnist en televisiepresentator Pavlo Kazarin beschreef onlangs zijn verwarring. Met de massale steun voor Zelensky lijkt zich volgens hem in de voormalige sovjet-republiek een stroming te manifesteren, die niet overtuigd pro-westers, niet duidelijk pro-Russisch en niet nationalistisch is. ‘Wie weet komt de nieuwe breuklijn te liggen tussen chaos en orde,’ verzuchtte hij.
In Marioepol, zichtbaar gedomineerd door de walmende metaalfabrieken van oligarch Rinat Achmetov, wordt het politieke leven er evenmin overzichtelijker op. Maar misschien is dat hier wel een goede zaak. In de jaren vóór 2014 immers leverden verkiezingen in de stad voorspelbare, dikwijls absolute meerderheden op voor bijvoorbeeld Janoekovitsj en zijn Partij van de Regio's. Vijf jaar later is de pro-Russische hegemonie verminderd: achter Bojko werd Zelensky in Marioepol in de eerste ronde nipt tweede met bijna 30%.
Op een terras aan de Avenue van de Vrede – vóór 2014 de Lenin-avenue – kan Halina Odnorih alleen maar tevreden zijn. ‘Een score van 30% in de eerste ronde voor een winnende presidentskandidaat in onze stad is bewijs dat de mensen zijn gaan nadenken.’ Odnorih is hoofd van de Sociale Burgerbeweging Marioepol en een van de bekendste Zelensky-kiezers in de havenstad.
Halina Odnorih: 'De regering Porosjenko heeft zich aan de oorlog verrijkt'
'Het is vooral een protest. Porosjenko heeft teveel beloofd', verklaart de activiste de verkiezingszege van de komiek en tv-maker. Odnorih, in de Russische Kaukasus uit Oekraïense ouders geboren, heeft een bedrijf in levensmiddelen en is een geziene zakenvrouw. Ze staat ook bekend als pleitbezorgster voor de middenstand en als patriot die hulp organiseerde aan militairen en oorlogsgetroffenen.
Ze zegt Porosjenko van begin af aan te hebben bekritiseerd. ‘Om zijn corruptie en om zijn vriendschap met oligarchen.’ Als voorbeeld wijst ze op de veronderstelde bevoordeling van een broodfabriek in de naburige provincie Zaporizjzja. ‘Waarom mag Marioepol geen brood aan het leger verkopen? Waarom komt het brood voor onze soldaten aan het front nu nog steeds van één bedrijf uit het verre Berdjansk? Dat is duurder en trager.’ Odnorih zegt wegens dit soort kritiek op de voormalige president jarenlang te zijn afgeschilderd als ‘agent van het Kremlin’.
De aanhang van Zelensky is breed en gevarieerd, erkent ook zij: ‘Zelensky wordt gesteund door patriotten en Majdan-aanhangers, maar ook door mensen die dicht bij Rusland staan.’ Het risico op verdeeldheid acht ze vooralsnog klein. Al zou het Porosjenko-kamp er alles aan doen om Zelensky te beschadigen.
Minsk-akkoorden als voorwendsel
De hamvraag in het huidige Oekraïne is dezelfde als in 2015: welke koers moet het door oorlog geteisterde land kiezen om vrede te bewerkstelligen zonder concessies te doen die de politiek en maatschappij verdelen en op scherp kunnen zetten?
De Minsk-akkoorden uit 2015 bevatten wat dat betreft explosief materiaal. Ze eisen bijvoorbeeld dat Kiev amnestie aan (pro-)Russische strijders verleent. Een andere omstreden afspraak is zelfbestuur voor de inwoners van de bezette gebieden. Het zijn voorwaarden die bij veel Oekraïners moeilijk liggen. En het zijn juist deze voorwaarden die Poetin al jarenlang benadrukt. Onderwijl de schijn ophoudend geen partij in het conflict te zijn.
Het benadrukken van het politieke deel van de Akkoorden, van de extreemste, voor Kiev minst verkoopbare afspraken, is dan ook de reden waarom sommige commentatoren menen dat juist de verdeling en destabilisatie van Oekraïne Poetins doel is. De Akkoorden van Minsk dus als voorwendsel om de oorlog gaande te houden.
Ook Odnorih blijft het antwoord schuldig op de vraag wat Zelensky meer kan doen dan zijn voorganger om de dagelijkse, nu al jaren durende beschietingen aan het front te stoppen: ‘Er is geen weg terug. De concessies die Poetin van ons wil zijn onmogelijk. Teveel mensen hebben hun leven opgeofferd.’
'De concessies die Poetin van ons wil zijn onmogelijk. Teveel mensen hebben hun leven opgeofferd'
De uitspraak herinnert aan die van Majdan-activist Sinepalov: 'Ik mag hopen dat Zelensky zich manifesteert als president van de defensie. Manifesteert hij zich als president van de vrede dan wordt hij die van de vernedering.'
Frontstad Marioepol staat na vijf jaar conflict als baken van vrijheid overeind. Met voorzichtige trots spreken sommige stedelingen zelfs van een nieuw ‘West-Berlijn’. Die analogie gaat niet helemaal op. Het Marioepol van 2019 is een verdeelde stad. Een stad vol tegenstellingen: een generatiekloof, een kloof tussen voor- en tegenstanders van staalkoning Achmetov, tussen politiek bewuste mensen en ongeïnteresseerden. En, tot slot, een kloof tussen Rusland-vriendelijken, die ten behoeve van vrede bereid zijn tot vergaande concessies en patriotten, die ieder compromis wantrouwen en voor geen goud voor het Kremlin op de knieën willen. Wat die laatste tegenstelling betreft is de stad – mutatis mutandis – juist een nieuw 'Berlijn', het Berlijn van vóór de val van de Muur.
Een beetje zoals Oekraïne zelf.