Met 118 stemmen voor, 62 tegen en 10 onthoudingen heeft de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE) de Russische delegatie haar stemrecht teruggegeven. Daarmee is voor het eerst een Europese sanctie tegen Rusland wegens annexatie van de Krim opgeheven. Dit gebeurde onder fel protest van de Oekraïense delegatie, die het besluit als verraad beschouwt aan de principes van de waardengemeenschap en is weggelopen uit de vergadering.  ‘Vandaag vermoorden we onze organisatie. Dit is net als het verraad van München in 1938’, zo waarschuwde Oleksi Gontsjarenko.

De Oekraïense groep parlementsleden verliet dinsdag de zitting en verklaarde dat zij de vraag over verdere deelname van Oekraïne aan de PACE zal voorleggen aan het Oekraïense parlement en de regering in Kiev. President Zelensky liet via Facebook weten dat hij teleurgesteld was over de uitkomst. Hij had, zo schreef hij, vorige week president Macron en bondskanselier Merkel ervan proberen te overtuigen dat de Russische PACE-leden hun stemrecht pas terugverdienden als Rusland zich conformeerde aan regels van de rechtsstaat en mensenrechten. Met name noemde hij de illegale gevangenschap van 24 Oekraïense zeelieden. Maar hij dreigde niet met maatregelen van Oekraïne tegenover de Raad van Europa.

Stemgedrag delegaties met betrekking tot opheffing van sanctie tegen Rusland

Georgische, Baltische, Poolse en een aantal Britse parlementsleden steunden maandagavond in hun stemverklaringen de bezwaren van de Oekraïeners en veroordeelden in scherpe bewoordingen het voorstel om Rusland onvoorwaardelijk het stemrecht terug te geven. Een Letse afgevaardigde zei: 'De Raad van Europa een tempel van mensenrechten noemen? Dat is een bittere grap'. Een Oekraïner verwees honend naar George Orwell bij het voorlezen van de titel van de resolutie. 'Versterken van het besluitvormingsproces van de Parlementaire Assemblee. Bedoeld wordt: verzwakken.' Maar hun emotionele beroep op principiële uitgangspunten had geen effect. Bij de stemming bleken alleen de delegaties van Oekraïne, Georgië, Estland en Letland in hun geheel te hebben tegengestemd; Polen, Litouwen en Zweden op één afgevaardigde na, evenals de meeste Britten. De andere landen stemden voor, op een enkele individuele tegenstemmer na.

Rusland mag vandaag in Straatsburg de geloofsbrieven van haar delegatie aanbieden en kan dan meestemmen over een nieuwe secretaris-generaal en een aantal rechters van het Europese Hof voor de Mensenrechten. Van de 18 parlementsleden die zich in Straatsburg meldden, waren er vier die wegens de annexatie van de Krim op de sanctielijst van de EU zijn gezet. Doordat zij woensdag als lid van de Raad van Europa werden toegelaten, verkregen zij immuniteit en kunnen zij weer in Europa reizen. Bij uitzondering mag de Russische delegatie vanaf de eerstvolgende zitting in het najaar weer volledig meedoen. Gewoonlijk wordt de deelname aan zittingen geregeld aan het begin van het kalenderjaar, als de landendelegaties hun geloofsbrieven aanbieden.

De indienster van de resolutie, de Belgische senator Petra de Sutter (Groenen). Foto coe.int

'70 miljoen zilverlingen'

Als Rusland zijn stemrecht terug heeft gekregen, zal het zijn contributie aan de Raad van Europa weer gaan betalen en zijn achterstallige bijdrage van twee jaar (rond de 66 miljoen euro) voldoen. Een aantal leden van de PACE noemde het achterhouden van contributie de voornaamste reden dat de Parlementaire Assemblee overstag gaat. De Britse parlementariër Roger Gale sprak van een knieval voor ’70 miljoen zilverlingen’.  Feit is dat de Raad van Europa in financiële problemen raakte en bezuinigingsmaatrgelen aan het nemen was als gevolg van het tekort aan inkomsten.

De leider van de Oekraïense delegatie, Volodymyr Arijev, zei dat het besluit een ‘heel slechte boodschap gaf: doe wat je wil, annexeer het land van een ander, vermoord daar mensen en je komt overal mee weg’.

Nederlanders verdeeld

De Nederlandse afvaardiging stemde verdeeld. SP-senator Tiny Kox, een van de drijvende krachten achter de resolutie om de sanctie op te heffen, stemde vóór, evenals zijn SP-collega Henk Overbeek, VVD -senatoren Mart van der Ven en Reina de Bruijn-Wezeman en CDA-senator Ria Oomen. Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt die eveneens namens het CDA lid is van PACE stemde tegen de resolutie. In zijn uitleg verwees hij naar de bezetting van de Krim en de weigering van Rusland om mee te werken aan het onderzoek naar de MH-17. 'In deze omstandigheden vind ik het onverstandig om de regels zo aan te passen dat Rusland zonder veel vrees voor tegenmaatregelen met alle rechten terugkeert in de parlementaire assemblee.' Volgens Omtzigt heeft Rusland 'als grote kernmacht zijn geopolitieke gewicht gebruikt om eigen veranderingen door te drukken.'

Petra Stienen, Eerste Kamerlid voor D66, stemde samen met enkele andere leden van de liberale fractie in PACE tegen, omdat ‘we het een slecht signaal vonden om de Russische delegatie toe te laten gezien hun gebrek aan medewerking aan de opsporing, vervolging en berechting van degenen die verdacht worden van het neerhalen van vlucht MH-17 en zonder enige concessie van de kant van Rusland op belangrijke kwesties zoals de annexatie van de Krim en de situatie in Oost-Oekraine.’ 

Geen voorwaarden, geen gebaar

Volgens het Russische Doema-lid Leonid Sloetski is het besluit juist een ‘grote stap ter bescherming van de rechten van nationale delegaties’. De Russische delegatie werd in 2014 van haar stemrecht beroofd vanwege Ruslands annexatie van de Krim en betrokkenheid bij de oorlog in de Donbas. Hoewel van ‘meetbare en substantiële’ vooruitgang in deze kwesties geen sprake is, wordt de sanctie opgeheven. Rusland heeft ook geen gebaar hoeven maken in de richting van Oekraïne.

Achter de schermen hadden Duitsland en Frankrijk er, naar verluidt, bij Moskou op aangedrongen om de 24 Oekraïense zeelui vrij te laten die in november in de buurt van de Krim werden opgebracht en zo aan de vooravond van de verwachte opheffing van de sanctie in de Raad van Europa een gebaar van goede wil te maken. Het Internationaal Zeerechttribunaal in Hamburg heeft de arrestatie als onrechtmatig beoordeeld en Rusland gelast om de zeelui onmiddellijk vrij te laten. Maar dit is nog niet gebeurd. Tijdens de discussie in de Parlementaire Assemblee over opheffing van de sanctie werd onder andere om vrijlating van de 24 als voorwaarde gevraagd.  Maar alle voorstellen die voorwaarden aan Ruslands terugkeer verbonden, werden verworpen.  

Mensenrechtenorganisaties in Rusland waren ervoor beducht dat Rusland zijn dreigement zou waarmaken en zich binnenkort uit de Raad van Europa zou terugtrekken. Het Europese Verdrag van Rechten van de Mens en het Europees Mensrenrechtenhof in Straatsburg is volgens hen het meest effectieve instrument ter bescherming van de rechten van Russische burgers. Zij horen tot de actiefste indieners van klachten in Straatsburg over de rechtsgang in eigen land. 

Zie ook Terugkeer in Raad van Europa is politiek succes voor Rusland en
Terugkeer Rusland in raad van Europa zal nog lang naijlen