Het besluit om Rusland onvoorwaardelijk zijn stemrecht terug te geven in de parlementaire assemblee van de Raad van Europa is controversieel en zal nog lang naijlen. Dat Rusland lid van de organisatie blijft is toe te juichen, want het alternatief zou erger zijn. Maar de manier waarop dit zijn beslag heeft gekregen is slecht voor het prestige van de Raad en geeft weinig vertrouwen in een vruchtbare dialoog, vindt Hella Rottenberg.

door Hella Rottenberg

Voor het eerst heeft een grote Europese instelling, en nog wel eentje die bestaat om de mensenrechten te beschermen, een sanctie wegens Ruslands annexatie van de Krim en inmenging in Oost-Oekraïne opgeheven zonder dat er enige concessie tegenover staat.

Voor het Kremlin is het een politieke overwinning van formaat. Het bewijst in de ogen van de Russische machthebbers dat het loont om geen millimeter te wijken, want de geopolitieke krachtsverhoudingen zullen uiteindelijk in hun voordeel uitpakken. Als je maar niet toegeeft snapt de tegenpartij vanzelf dat sancties niet werken en dat Europa niet buiten Rusland kan.

Moskou heeft alle reden voor een dergelijke conclusie. De regeringen van Frankrijk en Duitsland drongen er in mei bij hun Europese bondgenoten op aan om Rusland weer stemrecht te geven in de Raad van Europa. Rusland had de Raad in de klem door zijn contributie in te houden en te dreigen helemaal uit de organisatie te stappen.

Rusland voelt zich de sterkere

Dat Rusland zich de sterkere voelde, bleek uit het feit dat niet de Raad van Europa, maar Moskou eisen stelde aan terugkeer van zijn delegatie. Alleen als de parlementaire assemblee voortaan geen sancties meer aan een lidstaat zou kunnen opleggen, waren de Russen bereid weer mee te doen.  Grotendeels hebben de Russen hun zin gekregen. Er zijn nieuwe regels aangenomen ‘ter versterking van het functioneren’ van de organisatie, waardoor het besluit voor een eventuele sanctie tegen een lidstaat zoveel concensus vergt van Europese regeringen en parlementen, dat het er vermoedelijk nooit meer van zal komen.

Achter de schermen is bij Moskou aangedrongen om althans een gebaar van goede wil te maken, al was het maar een kleintje en bijvoorbeeld de 24 Oekraiense zeelui  die volgens het Internationaal Zeerechttribunaal onrechtmatig opgepakt en vastgezet zijn, vrij te laten. Maar zelfs zo’n symbolische daad vond het Kremlin onnodig.  

Vier Russen op Europese sanctielijst

Het gaat nog verder. Triomfantelijk reisde er een Russische delegatie – bestaande uit 18 leden van de Doema en de Federatieraad (de senaat) -  deze week naar Straatsburg, met daarin vier parlementsleden die vanwege de annexatie van de Krim sinds 2014 op de sanctielijst van de EU staan. Als hun afvaardiging naar de Raad van Europa werd aanvaard, zouden zij immuniteit verkrijgen en mogen reizen. Dat lukte. Eén van deze vier, de extreem-rechtse LDPR-afgevaardigde Leonid Sloetski, werd zelfs voorgedragen als vice-voorzitter van de assemblee, een functie die Rusland samen met 19 andere landen mag vervullen. Duidelijker (en cynischer) kon Rusland niet inwrijven dat Europa slappe knieën heeft en dat belangen zwaarder wegen dan principes. Eén lichtpuntje viel er tenslotte te melden: over Sloetski werd een geheime stemming gehouden en daarbij wees een meerderheid zijn kandidatuur af, ook toen de Russen hem in een tweede ronde brutaal opnieuw naar voren schoven.  

De verdeeldheid van Europa – behalve de Oekraïners stemden de Balten, Georgiërs, Polen, Zweden en de meeste Britten tegen, terwijl de overige 38 landendelegaties, ook de Nederlandse, op enkelingen na vóór stemden - over de opheffing van deze sanctie tegen Rusland zal nog lang naijlen. En dat het besluit het prestige en het functioneren van de Raad van Europa niet zal versterken, zoals de resolutie zegt te beogen,  maar eerder het tegendeel zal bewerkstelligen ligt voor de hand.

Zelensky

De Oekraïense delegatie voelde zich verkocht en verraden en liep weg uit de vergadering. Oekraïne zal niet wegblijven, want daarbij heeft het land dat zo graag deel uitmaakt van Europa,  niets te winnen. President Zelensky reageerde teleurgesteld, maar gematigd. Vrede in de Donbas komt niet dichterbij door onderhandelingen met Rusland op te geven voordat ze zijn begonnen. Maar als Zelensky het idee had dat Rusland zich met zijn aantreden inschikkelijker zou opstellen, dan moeten de scènes in Straatsburg hem er van doordrongen hebben dat hij dit wel kan vergeten.  

Oekraïense delegatie in overleg na te zijn weggelopen uit de vergadering. Foto van twitter

Blijven over de argumenten waarmee de vóórstemmers Rusland binnen de Raad van Europa hebben gehouden. Zij stellen: we hebben vijf jaar een sanctie volgehouden en die heeft niets bereikt. De Russische parlementsleden bleven weg en daarmee verloor de Raad van Europa zijn functie als een van de weinig overgebleven organisaties waarin we met Rusland in gesprek konden zijn. Als Rusland de Raad van Europa zou verlaten, zou het zich niet meer aan het Europees mensenrechtenverdrag hoeven te houden. En dan zouden Russische burgers niet meer kunnen aankloppen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens met klachten over de rechtsgang in hun land.

Hof in Straatsburg

Deze argumenten kunnen niet zomaar als doekje voor het bloeden worden afgedaan. Mensenrechtenorganisaties in Rusland hamerden op het belang van de Raad van Europa voor de Russische burgers. Zij noemen het Hof in Straatsburg, waar alleen al in 2018 meer dan 12 duizend klachten uit Rusland binnenkwamen, het meest effectieve mechanisme voor de bescherming van de rechten van burgers in Rusland.

Rusland mag zich cynisch opstellen, het trekt zich wel degelijk iets van de uitspraken van het Hof aan. De overheid geeft financïele compensatie aan klagers die in het gelijk zijn gesteld – oppositieleider Navalny is één van hen – en houdt ook rekening met aanbevelingen. Zonder het mensenrechtenverdrag en het Hof in Straatsburg, zijn Russische burgers helemáál aan mishandeling, corruptie en willekeur van politie en justitie overgeleverd, zeggen Russische advocaten en activisten.

Wat moet zwaarder wegen?

Dat Rusland terugkeert in de parlementaire assemblee van de Raad van Europa is toe te juichen, want het alternatief zou slechter zijn. Maar de manier waarop dit is gebeurd –  met de aanpassing van de regels en de triomfantelijke Russische demonstratie dat de Europese sancties niets te betekenen hebben – geeft weinig vertrouwen in een vruchtbare dialoog.

Zie ook nieuwsbericht Raad van Europa heft sanctie tegen Rusland op
en achtergrond Terugkeer in Raad van Europa is politiek succes voor Rusland