Russen en Nederlanders delen dezelfde, Europese waarden, vinden veel Russen. Zij denken daarom dat Nederland meer toenadering moet zoeken tot de Russische burgers zelf, en minder aandacht zou moeten hebben voor de Russische regering. Dat blijkt uit sociologisch onderzoek van het Levada Centrum in Moskou, gedaan in opdracht van de Universiteit Leiden en RaamopRusland. Zie ook Nederland staat er goed op in Rusland
door Svetlana Koroljova en Aleksej Levinson
Levada Centrum, Moskou
Het beeld van Nederland in het bewustzijn van de Russen is in hoofdzaak positief, zo blijkt uit het onderzoek dat wij eind vorig jaar en begin dit jaar voor de Universiteit Leiden en Raam op Rusland hebben gedaan. Op de vraag: 'Hoe staat u tegenover Nederland als geheel?' antwoordde twee derde van de ondervraagde Russen 'voornamelijk positief' en een tiende 'heel positief'. Opgeteld denkt dus ruim 70 procent positief over Nederland. Slechts een kleine minderheid heeft een ronduit slecht beeld van Nederland. Het antwoord 'voornamelijk negatief' gaf 4 procent en 'heel negatief 1 procent van de ondervraagden.
© Illustraties: Brechtje Rood, Trouw
Dat de Russen vooral stereotiepe beelden hebben ('land van tulpen', 'land van fietsen') illustreert dat de burgers van Rusland al net zo weinig weten van Nederland als van de meeste andere Europese landen.
Russische burgers vinden het veel belangrijker om vriendschappelijke betrekkingen (32%) met Nederland te hebben dan een handelsrelatie (17%). Dit is goed te verklaren: gewone Russen geven de menselijke dimensie voorrang boven de handel, bovendien blijken burgers geen idee te hebben van de omvang van de handel tussen Rusland en Nederland en hoeveel geld daarmee is gemoeid.
Banken, consultancy, scheepsbouw, ICT en zelfs gaswinning: bij de meeste Russen zijn deze belangrijke aspecten van de Nederlandse economie, ook in relatie met Rusland, onbekend. Geen enkele keer noemde iemand in de focusgroepen (zie kader) Koninklijke Olie Shell, hoewel dit bedrijf, met een naar Russische maatstaven enorm budget, ook in Rusland werkt. Van de genoemde acht landen (China, Duitsland, VS, Japan, India, Frankrijk, Groot-Brittannië) kwam het belang van Nederland op de laatste plaats, kennelijk omdat het in de ogen van de Russen in een heel andere categorie valt.
Rechten en vrijheden
Waarop stoelt de waardering voor Nederland? Russische ondernemers zetten rechten en vrijheden in Nederland op de derde of vierde plaats als verklaring. Bij ambtenaren kwamen deze waarden op de zevende of achtste plaats. Ondernemers hebben van alle Russen misschien wel het meest vrijheid nodig. Daarentegen zijn de Nederlandse rechten en vrijheden voor de rijkste Russen, die we in het onderzoek als aparte categorie hebben opgenomen, juist niet zo belangrijk, evenmin als sociale voorzieningen. Voor hen komen die onderwerpen pas op de achtste of negende plaats.
Bij de ondervraagden zijn jongeren (18-24 jaar) het meest geïnteresseerd in Nederland, vooral wegens het toerisme en de mensen. Zij hebben ook in hoge mate (22 procent) belangstelling voor rechten en vrijheden, terwijl dat thema voor mensen van 40 jaar en ouder veel minder (10 procent) centraal staat.
Het sympathieke beeld over Nederland botst met de Russische moraal over het toestaan van drugshandel en prostitutie - waarmee Nederland volgens de ondervraagden meer geld verdient dan met ICT of consultancy. Tijdens de ronde-tafelgesprekken waren deze geluiden te horen:
'Bordelen, dat zouden wij niet goed vinden.'
'Legaliseren van de verkoop van drugs. Dat zou niet moeten.'
Ook twee van de drie jongeren vinden toestaan van drugsgebruik en -verkoop een slechte maatregel. Het wordt niet opgevat als manier om een probleem te reguleren, maar als goedkeuring van drugsgebruik.
Groot en machtig vs. klein en losbandig
In de perceptie van de geïnterviewden bestaan er grote verschillen tussen Nederland en Rusland. Rusland beschouwt zichzelf als een groot land dat brandstof en wapens aan de wereld verkoopt en zijn burgers straft voor het uiten van seksuele losbandigheid en drugsgebruik. In de ogen van gewone Russen is Nederland daarentegen een klein land, dat leeft van lichtzinnige activiteiten, zoals toerisme en bloementeelt, en dat verdorvenheid toestaat.
Deze negatieve aspecten van Nederland bleken sommige Russen in de focusgroepen soms ook te waarderen: leven in Nederland (voor de toerist) is makkelijk en prettig, je kunt genieten van bloemen en kaas en je kunt dingen doen die thuis niet mogen – een rosse buurt bezoeken en wiet roken.
'Hun toerisme steunt op prostitutie en drugs.'
'Buitenlanders komen om softdrugs te gebruiken en in de rosse buurt rond te lopen.'
Een deel van de antwoorden – over sociale zekerheid, gezondheidszorg, onderwijs – reflecteert de in Rusland wijd verbreide voorstelling van de ontwikkelde sociale voorzieningen in Noordwest-Europa. Zowel in de enquête als in de focusgroepen bleek belangstelling voor de kwaliteit van de sociale voorzieningen die men Nederland toedicht:
'Ze hebben daar uitstekende sociale voorzieningen voor alle categorieën burgers.'
'De bejegening van inwoners als burgers van het land. De sociale zekerheid, de sociale hulp.'
Achter deze antwoorden gaan overigens ook klachten schuil jegens de eigen overheid die, naar hun mening, niet goed voor haar burgers zorgt. Zulke klachten kennen we ook uit ander onderzoek van Levada.
Onder de deelnemers aan de focusgroepen waren mensen die zelf Nederland hebben bezocht. Wat ze opviel was:
'De gastvrijheid. Door de hele geschiedenis heen ontvingen Hollanders buitenlanders.'
Deelnemers met zakelijke contacten maakten opmerkingen zoals:
'Ik vind Hollanders uitstekende professionals. Als je zaken met ze doet, dan loopt alles goed.'
'Ze zijn eerlijk, competent, open.'
'Een goed zakenleven, een heel oud zakenleven, sinds de tijd van de Hanze.'
Hierbij dient te worden opgemerkt dat Russen hun eigen zakenleven niet eerlijk en open vinden. Sommige deelnemers zeiden dat het Russische zakenleven onmogelijk eerlijk kan zijn, omdat het totaal afhankelijk is van de corrupte ambtenarij.
Burgerrechten en vrijheid
Het thema burgerrechten en vrijheid in Nederland is in de enquête en in de focusgroepen uitgebreid aan de orde gesteld. Onder de jongeren beschouwden sommigen 'vrijheid, het recht van de burgers om te kiezen' als belangrijkste waarde van Nederland. Ook waarderen ze het zeer dat de overheid in Nederland de rechten van iedere Nederlandse burger respecteert. Vermoedelijk geeft dit de reactie weer op de repressieve acties van politie en justitie bij de protesten afgelopen zomer in Moskou waaraan vooral jongeren meededen.
Driekwart van de ondervraagden vindt vrijheid van meningsuiting het meest kenmerkende van Nederland. Dat betekent nog niet dat Russen hetzelfde willen in eigen land: het is natuurlijk goed en nodig, maar voor ons (om deze of gene reden) is het nu niet geschikt.
Bij deelnemers aan de focusgroepen klinkt daarnaast ook een negatieve houding tegenover vrijheid, wat niet wordt begrepen als burgerlijke vrijheid, maar als losbandigheid.
Op de tweede plaats als typisch Nederlandse karaktertrekken zetten Russen het garanderen van rechten van minderheden. De Russische media en het publiek vatten het begrip minderheid bijna steevast op als seksuele minderheid, en tolerantie als het toelaten van hun gedrag in het openbaar.
Homofobie is wijd verspreid
Homofobie is wijd verspreid en heeft een sterk politieke kant. Het verhaal dat het Westen Rusland wil vernietigen met behulp van propaganda voor tolerantie, homoseksuele liefde en het homohuwelijk is bij iedereen bekend.
In de focusgroepen werd dit onderwerp zowat het felst besproken.
'Gay-parades is reclame. Ik ben ertegen, het is reclame voor seksuele minderheden. Daar ben ik, zacht gezegd, niet zo tolerant in.'
'Ze hebben ‘het’ geïntroduceerd, als derde geslacht. Eigenlijk is het een verschrikkelijk onderwerp.'
In een focusgroep werd ook gesproken over het eeuwige thema Rusland en het Westen. De discussie eindigde met de volgende opmerkingen die ook onze conclusies zouden kunnen zijn:
'Veel mensen in Rusland delen Europese en Hollandse waarden.'
'Het zou niet slecht zijn als Holland begreep dat de regering en het volk verschillende dingen zijn. En dat men geen stap moet zetten in de richting van de regering, maar dat men toenadering moet zoeken tot het volk.'