Syrië, Rusland en Turkije kunnen niet zonder elkaar, maar in de strijd rondom het Syrische Idlib zijn hun posities bijna onverzoenlijk geworden, schrijft Marcel Kurpershoek. Poetin en Erdogan moeten snel een compromis vinden om verdere escalatie te voorkomen. En de NAVO moet van Erdogan eindelijk een echte bijdrage aan de oplossing van de Koerdenkwestie eisen.

Turkse en Syrische troepen vechten om Idlib (foto rechtenvrij)

door Marcel Kurpershoek

De tango van Erdogan en Poetin dreigt te ontaarden in slaan en bijten. Begin dit jaar omhelsde het Turks-Russische duo elkaar nog in Istanbul bij de inhuldiging van TurkStream: een pijpleiding voor het transport van Russisch gas door de Zwarte Zee naar Turkije en doorvoer naar het zuiden van Europa.

Dat was een extra triomf voor Poetin: in één klap maakte hij een einde aan jaren van Turkse pogingen om buiten Rusland om gas in te voeren. Een maand eerder al bedierf Erdogan de NAVO-top door vast te houden aan het kopen van Russische S-400 luchtafweerraketten. De levering van Amerikaanse F-35 gevechtsvliegtuigen aan Turkije werd daarom bevroren.

Van de – naar wordt aangenomen – 180 Amerikaanse tactische kernwapens in Europa, het symbool van ondeelbare NAVO-veiligheid tegen Rusland, zouden er vijftig gestationeerd zijn op de Turkse luchtmachtbasis Incirlik, het belangrijkste Amerikaanse steunpunt in de regio. De VS maken zich grote zorgen over de levering van Russische luchtafweer aan een NAVO-partner.

Turkse staatsvijand nummer één is de Koerdische PKK, bondgenoot van Assad en Rusland. In Syrië steunt de VS op de Syrische afdeling van de PKK in de strijd tegen Islamitische Staat. En IS heeft ideologisch weer veel gemeen met islamitische anti-Assadrebellen in Idlib.

Politiek overleven

De enige Amerikaan die Erdogan nog vertrouwt is Trump: die gaf zijn voorganger Obama de schuld van het S-400 debacle en gaf Erdogan in oktober vorig jaar persoonlijk het groene licht voor zijn operatie tegen de Koerden over de Syrische grens met Turkije.

Idlib is voor Erdogan een zaak van politiek overleven. Het gaat niet alleen om een miljoen of meer vluchtelingen, bovenop de vier miljoen die nu al in Turkije zijn – veel meer dan alle Syriërs in Europa. Want zonder Idlib loopt de Turkse verdediging van de bezette Koerdische zone in Syrië ten noordwesten van Aleppo gevaar. En als Idlib valt door het Syrische offensief, zijn de andere Turkse zones in Syrië aan de beurt. Vervolgens komen er onderhandelingen over de mate van zelfbestuur die Moskou en Damascus gunnen aan de Koerden die met de Amerikanen tegen IS vochten. Dit eindresultaat zou het failliet betekenen van Erdogans project tegen het Assad-regime en de PKK.

Inwoners van Idlib proberen uit alle macht weg te komen van het geweld (foto rechtenvrij)

De Turkse seculiere oppositie, die vorig jaar de lokale verkiezingen in Ankara en Istanbul won, is voorstander van onderhandelingen met Assad over terugkeer van de vluchtelingen naar Syrië. Erdogan heeft Poetin hard nodig en vice versa: via Erdogan kan Poetin verdeeldheid in de NAVO zaaien. Maar hun posities in Syrië blijven onverzoenlijk: de Moslimbroederschap, en aanverwante groepen, zijn water en vuur met het seculiere Assad-regime.

Poetin gunde Erdogans militaire operatie rond Idlib de tijd, maar die is op. Tientallen Turkse soldaten zijn door Russische bunkerbommen onder het puin bedolven. Rusland beheerst het luchtruim van Idlib, maar Turkije lanceerde zwermen gewapende drones. Een populaire video laat zien hoe een Turkse drone een Syrisch rijdend luchtafweersysteem van Russische makelij opblaast. Het signaal van Erdogan aan Poetin: als je mij met lege handen laat staan in Syrië, speel ik va-banque. Turkije dreigt met een offensief tegen Assads leger; een regelrechte oorlogsverklaring.

Erdogan kent slechts chantage en bluf

Op 5 maart spelen Erdogan en Poetin in Moskou hun spelletje boter-kaas-en-eieren verder: elke stap van de een blokkeert een stap van de ander. Steunt Rusland veldmaarschalk Haftar in Libië? Dan stuurt Erdogan Syrische rebellen om te vechten aan de kant van de islamitisch getinte en internationaal erkende regering in Tripoli. Vindt Rusland dat alle steun aan Syrië via Assad moet lopen? Dan zegt Erdogan dat hij twee keer zoveel Syriërs bescherming biedt als de totale bevolking in het Assad-gebied. Ziet Erdogan zich als leider van de soennieten in het algemeen en heult hij met Qatar, de steenrijke patroon van de Moslimbroederschap? Dan zoekt Poetin steun bij de soennitische vijanden van de Moslimbroederschap: Saoedi-Arabië, de Emiraten, en Egypte. Enzovoorts.

En dan is er nog de gasexploitatie in de oostelijke Middellandse Zee. Met hulp van zijn beschermelingen in Libië doorkruist Erdogan daar de plannen van Israël, Cyprus, Griekenland en Italië voor gaswinning.

Als een bestuurder die de macht over zijn voertuig bijna kwijt is, raast Erdogans buitenlandse politiek voort. Andere weggebruikers zoeken dekking.

Erdogan vraagt nu om de Amerikaanse Patriot-luchtafweerraketten die hij eerder afwees. Wat wel en wat niet serieus te nemen? Erdogan kent maar één manier om machtspolitiek te bedrijven: chantage, intimidatie, bluf, en uiteindelijk geweld. Zonder vrienden die meetellen is hij verstrikt geraakt in de netten van zijn paranoia en grootheidswaan.

Rusland is verre van klaar in Syrië. Terwijl Idlib de aandacht opeist, roeren de rebellen zich ten zuiden van Damascus. De andere bondgenoot, Iran, verkeert in diepe crisis. Libanon, ook in crisis, brengt de Syrische economie verder in het slop. Het oostelijk deel van Syrië gaat zijn eigen Koerdische en Arabisch-tribale weg. Assad wil compromisloos terug naar tien jaar geleden, vóór de opstand uitbrak. Rusland heeft een politieke oplossing nodig, maar kan die niet opleggen aan Assad. Het einde van de strijd in Syrië is nog niet in zicht.

Het is tijd voor de NAVO om Erdogan duidelijk te maken wat het bondgenootschap van hem verwacht, met name van zijn inzet voor een werkelijke politieke oplossing in Syrië, inclusief de Koerden.

Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad. Lees ook hier van Marcel Kurpershoek De Pax Russica en de Primakov-doctrine.