Staatsbedrijf Rosneft spreidt de vleugels uit. Het olieconcern, dat wordt geleid door Poetins vertrouweling Igor Setsjin, onderneemt in een tijd van lage olieprijzen activiteiten die ver buiten de core business liggen. Setsjin heeft onder meer zijn oog laten vallen op aardgaswinning, waarvoor de perspectieven gunstiger zijn dan voor de olie, en gaat de concurrentie aan met staatsbedrijf Gazprom. Het bedrijf wil ook een beter imago en probeert positieve berichtgeving in de twee belangrijkste zakenkranten af te dwingen.
door Sander Vellekoop
Tijdens een ontmoeting met Vladimir Poetin op 12 mei - de eerste keer dat de president iemand in persoon ontving sinds de uitbraak van het coronavirus - maakte Igor Setsjin, het hoofd van staatsoliebedrijf Rosneft, bekend dat zijn bedrijf over 2020 het budget voor investeringen beperkt met 200 miljard roebel (ongeveer 2,5 miljard euro). Als redenen hiervoor noemde Setsjin de 'dramatische situatie op de mondiale oliemarkt', evenals de 'genomen beslissing om de olieproductie te beperken.'
De huidige lage olieprijzen zijn veroorzaakt door een dalende olievraag door het coronavirus en door de prijzenoorlog die het Kremlin - aangemoedigd door Setsjin zelf - in maart en april voerde met de andere oliegigant Saoedi-Arabië. Aan de prijzenoorlog kwam medio april een eind door een historische overeenkomst tussen olieproducerende landen, die bepaalde dat de wereldwijde olieproductie met zo'n 10% gekort wordt. Setsjin ging door het stof en schikte zich in de beslissing om de productie te beperken. Rond dezelfde tijd trok Rosneft zich terug uit de oliewinning in Venezuela: het bedrijf verkocht al zijn bezit daar aan de Russische overheid voor een bedrag van 3,7 miljard euro.
Vanwege deze catastrofale situatie op de oliemarkt vroeg Setsjin Poetin ook om staatssteun, met name in de vorm van belastingvoordeel voor het vinden en ontginnen van nieuwe olie- en gasvelden. Opvallend aan het verzoek om staatssteun is dat een significant deel te maken heeft met het ontginnen van een aardgasveld. Rosneft wil dus met hulp van de schatkist de concurrentiestrijd aanbinden met een ander groot staatsbedrijf – aardgasproducent Gazprom.
Rosneft-baas Igor Setsjin overlegt met Poetin over staatssteun voor zijn bedrijf (foto Kremlin.ru)
Belastingvoordeel voor aardgaswinning
Setsjins onderhoud met Poetin medio mei was niet de eerste keer dat Rosneft belastingvoordelen vroeg voor aardgaswinning. In een brief aan premier Misjoestin die in handen is gekomen van nieuwssite RBK blijkt dat een dergelijke aanvraag al in maart is gedaan.
Een van Rosnefts grootste aardgasprojecten is het veld Harampur in het westen van Siberië, dat Rosneft exploiteert samen met het Britse oliebedrijf BP. Het is vooral dit gasveld waar het bedrijf in de brief aan Misjoestin staatssteun voor vraagt. Volgens hoofdgeoloog Andrej Lazejev heeft Rosneft bedrijf in de laatste jaren veel nieuwe technologieën ontwikkeld waarmee het meer gas uit dit veld zou kunnen winnen. De potentiële reserves in dit veld zouden met deze technologie bijna het dubbele zijn van wat Rosneft nu kan bereiken.
Setsjin en de toenmalige premier Dmitri Medvedev bij de opening van de Harampur-aardgasinstallatie in 2017 (foto government.ru)
Rosneft heeft al langer plannen om de winning van aardgas op te voeren. In 2013 kondigde het bedrijf aan de productie te willen opschroeven van 34 naar 100 miljard kubieke meter gas per jaar in 2020. Ter vergelijking: staatsgasbedrijf Gazprom wint per jaar 500 miljard kubieke meter aardgas. Hoewel dit doel zeer waarschijnlijk niet gehaald gaat worden (in 2019 produceerde Rosneft 64 miljard kubieke meter), is het duidelijk dat Rosneft op de aardgasmarkt de concurrentie aanbindt met Gazprom – net als Rosneft een staatsbedrijf.
Deze maand werd hierin al een mijlpaal bereikt. Op de vrije markt voor aardgas binnen Rusland verkocht Rosneft voor het eerst meer gas dan Gazprom: 520 miljoen kubieke meter gas over de maand april. Tot 2018 moest het bedrijf nog zelf gas inkopen op deze beurs. Dit betekent overigens niet dat Rosneft de volledige concurrentiestrijd met Gazprom aan kan gaan op de gasmarkt: op dit moment mag alleen Gazprom aardgas uit Rusland exporteren. Rosneft probeert al sinds enkele jaren het Kremlin ervan te overtuigen om dit monopolie op de export op te heffen.
Het is overigens niet verwonderlijk dat Rosneft op de lange termijn meer perspectief ziet in de aardgasmarkt. Energie-experts van het Moskouse innovatiecentrum Skolkovo publiceerden in 2019 een rapport waarin ze voorspellen dat de wereldwijde vraag naar olie uit Rusland in de komende decennia drastisch gaat dalen, terwijl de vraag naar aardgas stabiel blijft of zelfs toeneemt. Ook de vraag naar gas in Rusland zelf zal vermoedelijk toenemen: eind 2019 kondigde het Kremlin aan de hoeveelheid huishoudens dat op het gasnetwerk is aangesloten te willen verhogen van 69% nu naar 82% in 2025.
Genetica onder leiding van Poetins dochter
De verzoeken van Rosneft om staatssteun bleven niet beperkt tot aardgasprojecten. Verder van de core business van het staatsoliebedrijf ligt het samenwerkingsverband met de Russische overheid in genetisch onderzoek bij mensen. Tijdens een (digitale) bijeenkomst over de staat van de genetica in Rusland vroeg Setsjin Poetin om genetisch onderzoek door Rosneft vrij te stellen van belasting. Eind april was al bekend geworden dat Rosneft met de Russische staat een overeenkomst heeft gesloten om een centrum voor genetisch onderzoek bij mensen op te zetten. Volgens de overeenkomst moet Rusland in 2027 ‘een van de wereldleiders’ op dit vlak worden. Een leidende figuur in dit geneticaproject is Maria Vorontsova, de naam waarmee, naar wordt aangenomen, de oudste dochter van president Poetin door het leven gaat.
In 2018 kondigde president Poetin al aan dat Rusland op grote schaal zou gaan investeren in onderzoek naar menselijk DNA, waarbij hij technologie om genen bij mensen te manipuleren ‘erger dan de atoombom’ noemde. Snel hierop startte hij een programma om onderzoek op dit vlak te bevorderen in Rusland, waarbij hij Maria Vorontsova – een endocrinoloog - aanstelde in het bestuur. In een interview dat op 17 mei op de Russische staatstelevisie werd uitgezonden benadrukte Poetin daarnaast dat Rusland een eigen beschaving is, en dat 'wij om deze civilisatie te beschermen de nadruk moeten leggen op hoogwaardige technologieën', waarbij hij onder andere doelde op genetisch onderzoek bij Russen.
Maria Vorontsova (/Poetina), vermoedelijk de oudste dochter van Vladimir Poetin (Screenshot Youtube-kanaal Roscongress)
Sinds dit voorjaar is dus ook Rosneft bij dit geneticaproject van Poetin’s dochter betrokken. Het oliebedrijf tast daarbij diep in de buidel. Volgens een anonieme bron binnen Rosneft gaat het bedrijf in de komende jaren 500 miljoen tot 1 miljard dollar steken in onderzoek naar menselijke genetica, zo meldde de Russischtalige site van de BBC eind april. Dit geld wordt onder andere gebruikt om verschillende onderzoekscentra op te zetten, en om een masterprogramma in menselijke genetica aan de Moskouse staatsuniversiteit te sponsoren. Hoofddoel van dit onderzoek zou zijn om genen te zoeken die ‘karakteristiek’ zouden zijn voor Russen. Hiervoor wordt in de komende jaren DNA afgenomen van meer dan 100.000 mensen, met name medewerkers van Rosneft.
Hoofddoel van dit onderzoek zou zijn om genen te zoeken die ‘karakteristiek’ zouden zijn voor Russen.
De reden waarom oliebedrijf Rosneft zich mengt in onderzoek naar menselijk DNA blijft vooralsnog gissen. Een mogelijke verklaring is dat het geneticaproject uit de koker van Maria Vorontsova komt, waarbij Rosneft als staatsbedrijf aan boord is gebracht om het werk van de presidentsdochter te ondersteunen. Zoals een andere anonieme bron binnen Rosneft het tegenover de BBC formuleerde: ‘Het is een project van de dochter van de president – men zal alles geven wat nodig is.’
Het bedrijf zelf beweert daarentegen volledig uit te gaan van eigen belangen bij genetisch onderzoek, dat zou kunnen leiden tot nieuwe biologische technologieën die ook van pas zouden kunnen komen in de energie-industrie. PR-chef Michaïl Leontjev reageerde ontwijkend op vragen over de rol van Vorontsova bij het project: ‘Ik weet helemaal niet wie Maria Vorontsova is,’ aldus Leontjev.
Imagostrijd tegen onafhankelijke media
Rosneft wil ook zijn invloed over de media vergroten, met name om ervoor te zorgen dat de berichtgeving over het bedrijf minder negatief wordt. Eind maart kwam zakenkrant Vedomosti – een van de laatste overgebleven kwaliteitskranten in Rusland – onder nieuw bewind. Nadat de krant van eigenaar was gewisseld en Andrej Sjmarov als nieuwe interim-hoofdredacteur werd aangesteld, begonnen kritische artikelen over Rosneft en Setsjin van de krant gecensureerd te worden. Zo werd op 12 april een column van econoom Konstantin Sonin van de site verwijderd waarin hij Setsjins rol bij het uitbreken van de olieprijsoorlog tussen Rusland en Saoedi-Arabië bekritiseerde.
Naar aanleiding van de plotselinge censuur door de hoofdredacteur van Vedomosti publiceerden journalisten van enkele nieuwssites – waaronder van Vedomosti zelf – op 12 mei een onderzoek naar de omstandigheden waaronder de krant verkocht werd. Hieruit blijkt dat de lening waarmee de oude eigenaren Vedomosti gekocht hadden – bijna 28 miljoen euro – al jaren in handen is van de Bank voor Russische Regionale Ontwikkeling, een dochteronderneming van Rosneft.
Sinds de overname van deze schulden door Rosneft probeert het bedrijf al een vinger in de pap te krijgen bij de berichtgeving van Vedomosti, zo blijkt verder uit het onderzoek. Een anonieme bron vertelde aan journalisten van Meduza dat Rosneft-woordvoerder Leontjev nauw betrokken was bij de verkoop van de krant aan de nieuwe eigenaar, evenals bij de aanstelling van Sjmarov als nieuwe hoofdredacteur.
Naast deze overname bij Vedomosti kwam er op 21 mei ook een schadeclaim binnen tegen nieuwssite RBK. In een artikel over de verkoop van de Venezolaanse bezittingen van Rosneft aan de Russische staat eind maart schreef de site dat deze bezittingen verkocht zouden zijn via een bedrijf dat voor kort in handen was van Rosneft. Hierbij uitte RBK het vermoeden dat Rosneft op deze manier toch nog grote invloed heeft op de olie-activiteiten in Venezuela. Omdat Rosneft onder Amerikaanse sancties staat totdat het bedrijf kan bewijzen dat het niet meer in Venezuela actief is, vreest het bedrijf dat dit artikel ervoor kan zorgen dat de sancties van kracht blijven. Hiervoor wil Rosneft nu dus de rekening aan RBK presenteren: met 43 miljard roebel (ruim 550 miljoen euro) de grootste schadeclaim ooit aan het adres van een Russisch mediabedrijf.
Het is niet voor het eerst dat Rosneft het aan de stok krijgt met kritische (zaken)media: in eerdere rechtszaken gaf de rechter Rosneft meestal gelijk, waaronder ook in een vergelijkbaar geval in 2016. RBK moest Rosneft toen een schadevergoeding betalen naar aanleiding van een kritisch artikel over het bedrijf, omdat het tot 'imagoschade' zou hebben geleid. Als de rechter wederom meegaat in de redenatie van Rosneft dreigt met deze nieuwe schadeclaim mogelijk een faillissement van RBK, de grootste relatief onafhankelijke site voor economisch nieuws in Rusland.
Rosneft is niet het eerste Russische energiebedrijf dat zich op de mediamarkt begeeft. In 2000 veroorzaakte aardgasgigant Gazprom ophef in Rusland toen het bedrijf het onafhankelijke kanaal NTV overnam om het onder controle van de staat te brengen. Deze overname is sindsdien uitgegroeid tot een media-imperium: het dochterbedrijf Gazprom Media heeft meer dan 30 tv-kanalen en radiostations.
Bronnen: bbc.com/russian, Meduza, The Bell, Vedomosti, RBK
