De democratische beweging voor de presidentsverkiezingen in Belarus en het burgerprotest daarna wordt in belangrijke mate gedragen door vrouwen. Presidentskandidate tegen wil en dank Svetlana Tichanovskaja is het symbool. Vrouwen blijken een grotere bedreiging te zijn voor de zittende president Loekasjenko dan de conventionele politici van weleer, betoogt Laura Starink in een opiniestuk.

Tichanovskaja roept vanuit Litouwen de burgers op hun protesten op vreedzame wijze voort te zetten.
Ze zegt dat de werkelijke uitslagen bewijzen dat zij de verkiezingen gewonnen heeft. 

door Laura Starink

Het leek de genadeklap voor de door vrouwen gedragen eerste serieuze poging om dictator Aleksandr Loekasjenko na 26 jaar ten val te brengen. Met geloken ogen las Svetlana Tichanovskaja, boegbeeld van de revolutie, op de staatstelevisie een verklaring voor waarin ze de bevolking opriep geen geweld te gebruiken en naar huis te gaan.

Tichanovskaja zat op de bank in het kantoor van de Centrale Kiescommissie, waar ze heen was gegaan om de uitslag van de verkiezingen aan te vechten. Daar werd ze urenlang onder druk gezet om op te geven. Man in de cel, kinderen in Litouwen: het ligt voor de hand dat men haar voorhield dat ook zij voor lange tijd achter de tralies zou belanden wegens 'de organisatie van massa-onlusten'. Ze koos voor haar kinderen, zei ze later, uitgeweken naar Litouwen.

Als Loekasjenko had gedacht hiermee het verzet te breken, dan heeft hij zich vergist. De dictator leeft al jaren onder een Witrussische steen en is daarmee opnieuw het bewijs dat het met de terugkoppeling over wat er leeft in de samenleving in dictaturen beroerd gesteld is.

Maar het trio liet zich niet uiteen spelen. Kolesnikova en Tsepkalo toonden direct het volste begrip voor Tichanovskaja's besluit en riepen de wereld op haar te erkennen als de wettig gekozen president van Belarus.

Geen domme wichtjes

Hoewel we nooit zullen weten hoe de echte stemverhoudingen liggen is er overweldigend bewijs dat de 10 procent die Tichanovskaja van de Kiescommissie heeft gekregen ver bezijden de waarheid moet liggen.

Onwaarschijnlijk sterk, moedig, koppig en vindingrijk zijn de vrouwen van Belarus, door dictator Loekasjenko afwisselend 'domme wichtjes', 'zwakke zusters' en 'lieve schapen die zich laten misbruiken door buitenlandse marionettenspelers' genoemd. Het presidentiele ambt is voor een vrouw te zwaar om te torsen, zelfs een man gaat gebukt onder de loden last van de constitutie, koketteerde Loekasjenko. Geen seconde had hij verwacht dat de 37-jarige lerares Engels een serieuze bedreiging voor hem zou worden.

Maria Kolesnikova voor bioscoop Pobeda (Overwinning) in Minsk. Foto Twitter

Nadat Svetlana Tichanovskaja, Veronika Tsepkalo en Maria Kolesnikova het briljante idee hadden gekregen om gezamenlijk te proberen de fake campagne van Loekasjenko te doorkruisen, begonnen ze aan een zegetocht door het land.

Wat eerdere oppositiekandidaten niet voor elkaar kregen lukte deze keer wel: de boodschap was zo simpel dat er geen speld tussen was te krijgen. Ik wil geen president worden, zei Tichanovskaja, maar als ik word gekozen schrijf ik onmiddellijk eerlijke en vrije verkiezingen uit. Voor die boodschap kwamen massa's op de been.

Grof 'fascistisch' geweld

Het kostte het regime deze keer enorme inspanning om de verkiezingen opnieuw naar zijn hand te zetten. Iconisch werd het filmpje van de vrouw in rode jurk die met een tas vol stembiljetten via een lange ladder een stemlokaal ontvlucht. Er zijn foto's van stapels stembiljetten waarbij Tichanovskaja ver uittorent boven Loekasjenko. Er is een bandopname van een met naam bekende functionaris die leden van zijn  stembureau prest de uitslagen van Loekasjenko en Tichanovskaja te verwisselen. Op Witrussische ambassades in het buitenland won Tichanovskaja met gemak van Loekasjenko - in Nederland met meer dan 90 procent- (maar ex-pats stemmen natuurlijk doorgaans kritischer dan burgers in Belarus).

Met grof geweld, door woedende (met rubberkogels beschoten en alom tegengewerkte) journalisten als 'fascistisch' bestempeld, probeert Loekasjenko de geest weer in de fles te krijgen. Maar hoewel internet voortdurend wordt afgesloten zijn er genoeg  beelden om te kunnen concluderen dat het regime iedere geloofwaardigheid en legitimiteit heeft verloren.

Beelden van binnenplaatsen waar gedetineerden geboeid met het gezicht op de grond moeten liggen. Van angstige jonge mensen die op tv worden gedwongen zich van de demonstraties te distantieren. Van wanhopige familieleden die samentroepen bij omheinde detentiecentra, waar wordt geslagen en mishandeld.

De  gewelddadige reactie van de ordetroepen lijkt vooralsnog alleen maar olie op het vuur te gooien. In een open brief eisen meer dan 300 CEO's van IT-bedrijven nieuwe verkiezingen, anders zeggen zij het land te zullen verlaten. De IT-sector is de trots van Loekasjenko. Fabrieksarbeiders gaan in staking en kiezen voor Tichanovskaja.

Maar het zijn de vrouwen die steeds weer met slimme nieuwe actiemethoden komen. Na dagen van buitensporig geweld namen zij opnieuw het voortouw door, in witte kledij (de witte armband is ook in Belarus het herkenningsteken van de oppositie) vormden zij lange solidariteitsketens in de straten van verschillende steden.

Agent van Loekasjenko probeert burger te arresteren. Foto Twitter.

Het neerknuppelen van vrouwen kan zelfs voor de oproerpolitie weleens een brug te ver zijn. Er zijn steeds meer politiemensen die ontslag nemen of openlijk zeggen zich te schamen voir hun uniform. 'Svetlana Tichanovskaja, jij bent mijn president!' zei een van hen openlijk op camera.

Paria Loekasjenko

Loekasjenko kan de opstand uiteindelijk in bloed en geweld smoren. Maar zijn gezag is hij voorgoed kwijt.

De vrouwen van Belarus hebben laten zien dat zij meer inventiviteit, solidariteit en uithoudingsvermogen bezitten dan de gebruikelijke  oppositiepolitici in de landen van de voormalige Sovjet-Unie, die vaak voor de verkiezingen al onderling hopeloos in de clinch gaan over de te volgen strategie en zo de strijd blijven verliezen.

Een simpel politiek doel (niet voor je eigen positie vechten, maar voor het principe van vrije verkiezingen) is in de strijd tegen de dictatuur veel effectiever gebleken dan alle politieke programma's van oppositiepartijen bij elkaar. Laat dat een les zijn.

De EU heeft na Oekraine geen zin opnieuw betrokken te worden bij chaos in een bufferstaat met Rusland. Tandeloze uitspraken genoeg, maar het geweld moet stoppen. Erken de uitslag niet, leg sancties op en bevries alle bestaande samenwerkingsverdragen. Loekasjenko moet een internationale paria worden.

Poetin was er op 10 augustus als de kippen bij om Loekasjenko te feliciteren met de overwinning, maar slaat de puinhoop ongetwijfeld met ergernis gade. Na de volksopstand in Armenie heeft hij laten zien dat zelfs het Kremlin de bordjes na regime change snel kan verhangen.

Dit is de oorspronkelijke versie van het artikel dat NRC Handelsblad op vrijdag 14 augustus heeft gepubliceerd.