Al zes weken gaan honderdduizenden Wit-Russen elk weekeind de straat op om te protesteren tegen de verkiezingsfraude van president Loekasjenko. Het steeds harder wordende optreden van de oproerpolitie schrikt mensen allerminst af. Meer dan 12.000 mensen zijn al opgepakt. Schokkend zijn de verhalen over de martelingen van de politie. De wreedheid van de politie lijkt eerder olie op het vuur te gooien, schrijft Laura Starink. 'We zijn het spuugzat om bang te zijn', aldus een arts in een YouTube filmpje tegen de mishandelingen.
Op 21 september lobbiede Svetlana Tichanovskaja in Brussel voor sancties tegen folteraars. Cyprus lag dwars. (foto EU)
door Laura Starink
Omdat de protesten in Belarus nu al wekenlang onverminderd aanhouden, treedt de oproerpolitie steeds harder op. Steeds vaker ook worden naast de ordetroepen onduidelijke gemaskerde mannen, al dan niet in camouflagepak, gebruikt om demonstranten hardhandig tegen de grond te werken en in arrestantenbusjes te smijten. Alle aanvankelijke omzichtigheid jegens vrouwen - die een prominente rol spelen en uitblinken in het bedenken van creatieve actiemethoden - heeft men laten varen, zoals mag blijken uit de (kortstondige) arrestatie van een van de symboolfiguren van de revolutie, de 73-jarige activiste Nina Baginskaja, die met de rood-witte vlag zwaaiend elke gemaskerde man persoonlijk te lijf gaat.
Maar als er één ding opvalt aan het gedrag van de ordetroepen dan zijn het niet de hardhandige arrestaties maar de schokkende bewuste martelingen en mishandelingen in de geblindeerde arrestantenbussen, gevangenissen en geïmproviseerde detentieplekken op binnenplaatsen in de open lucht. Sinds de verkiezingen van 9 augustus zijn over het hele land miljoenen Wit-Russen de straat opgegaan en meer dan 12.300 mensen opgepakt. (Geëxtrapoleerd naar bevolkingsomvang zouden dat volgens Telegram-kanaal Nexta in Rusland 190.000 arrestanten zijn).
Tijdens die (vaak kortstondige) detentie zijn honderden arrestanten door de veiligheidstroepen gemarteld. De bewijzen daarvoor stapelen zich op. Internet staat vol verhalen en foto's van mishandelde mensen en er zijn filmpjes van ommuurde binnenplaatsen, waar mensen in de open lucht werden afgeranseld, terwijl huilende naasten buiten de muren vergeefs op nieuws stonden te wachten.
De Wit-Russische Mensenrechtenorganisatie Viasna96 documenteert martelingen en stelde een namenlijst van politieke gevangenen vast.
Op 15 september publiceerde Human Rights Watch een rapport waarin talloze voorbeelden van afranselingen, electrische shocks, vernedering, intimidatie en een aantal gevallen van verkrachting met de wapenstok staan geboekstaafd. Veel arrestanten werden gedwongen langdurig geboeid in één positie te staan of liggen. Het rapport documenteert botbreuken, uit de mond geslagen tanden, brandwonden, blauwe plekken en hersenschade. Zes mensen werden in het ziekenhuis opgenomen, velen werden dagen incommunicado gehouden in overvolle en onhygiënische ruimtes. De foto van een bont en blauw geslagen meisje dat in een ziekenhuis met handboeien aan een verwarmingsbuis geketend lag inspireerde kunstenares Jana Tsjernova tot de afbeelding De Venus van Belarus, die veelvuldig gedeeld werd op internet.
HRW: 'De veiligheidstroepen vervoerden de arrestanten naar politiebureaus en andere detentiefaciliteiten, waar ze hen schopten, sloegen en afranselden met stokken, hen dwongen te staan, knielen of urenlang gestrekt te liggen, waarna ze dagenlang werden vastgehouden in overbevolkte cellen. De politie onthield de arrestanten vaak voedsel en water en weigerde ze naar de toilet te laten gaan. Alle geïnterviewden zagen tientallen anderen die een vergelijkbare of ergere behandeling kregen.'
Het geweld dat wordt gebruikt door de OMON (oproerpolitie) en de Spetsnaz (speciale ordetroepen) is verbijsterend groot. Niet alleen demonstranten, maar ook omstanders worden lukraak en hardhandig in de arrestantenwagens gesleurd en daar afgeranseld. Meer dan tweehonderd journalisten zijn opgepakt. Een 29-jarige journalist vertelde hoe hem beide polsen werden gebroken, hoewel hij zijn perskaart had getoond.
Filmpje van HRW over het harde optreden van de oproerpolitie
Tanya Lokshina van HRW interviewde in Minsk tientallen mensen die mishandeld of gemarteld werden door de oproerpolitie. Een van hen, de 30-jarige IT-er Ales N., werd opgepakt toen hij langs een demonstratie fietste. Nadat de gemaskerde mannen in het zwart op zijn telefoon een foto van een demonstratie zagen, ranselden ze hem af in de bus, roepend dat hij een 'coördinator' was die het er niet levend vanaf zou brengen. Als hij niet zou meewerken zouden ze hun 'wapenstok in zijn aars duwen'. Ze voegden de daad bij het woord. Na aankomst bij het Zavodski Politiebureau werden de arrestanten door een haag ranselende agenten gejaagd. ' Ze sloegen ons willekeurig met hun wapenstokken en eisten dat we naar het grasveld renden en daar met ons gezicht op de grond gingen liggen,' aldus Ales. Er lagen rond de vijftig mensen. Ales viel bijna flauw en vroeg om een dokter. Hij zat onder de blauwe plekken.
Daarna nam de politie de arrestanten mee naar een parkeerplaats, waar ze met hun gezicht naar een muur en hun handen op hun rug gebonden zo'n 8 tot 9 uur moesten blijven staan. Vervolgens werden ze naar de Okrestina Gevangenis in een buitenwijk van Minsk gebracht, waar ze opnieuw spitsroeden moesten lopen. Rond middernacht werd Ales naar een ziekenhuis gebracht, waar men constateerde dat hij blauwe plekken had op zijn scrotum, anus en linkeroog, letsel aan zijn schedel en een hersenschudding. Op 20 augustus deed Ales bij het Onderzoekscomité aangifte van mishandeling door de politie.
De 21-jarige student Dmitri, die zelf ook niet deelnam aan de protesten maar op 12 september toch werd opgepakt, vertelde tegen persbureau Tut.By hoe hij al in de arrestantenbus werd afgeranseld. 'Wanneer ze me op mijn rug begonnen te slaan weet ik niet meer, vanwege de pijn, of de shock of iets anders. De slagen voelde ik niet, maar de pijn heel duidelijk. Op foto's van fotojournalisten is te zien dat het bloed toen al uit mijn neus stroomde en dat ze mijn elleboog hadden omgedraaid. Terwijl ze me sloegen zeiden ze: "Had je soms een slecht leven? We zullen je eens laten voelen wat slecht leven is!" Ze bedreigden me ook met verkrachting met een wapenstok en begonnen mijn broek en onderbroek naar beneden te trekken.' Dmitri verloor het bewustzijn en kwam in het ziekenhuis bij met een hersenschudding.
Een groot aantal artsen plaatste het filmpje Artsen tegen het geweld en bedrog in Belarus op YouTube waarin zij met naam en toenaam protesteren tegen de martelingen en de mishandelingen, waarvan ze de gevolgen dagelijks in de ziekenhuizen aantreffen. Ze erkennen de verkiezingsuitslag niet, walgen van de staatspropaganda op de televisie en van een politie die op de bevolking inranselt. 'Wij verbergen ons gezicht niet,' zegt oogarts Galina Dasjtsjinskaja, 'wij hoeven ons nergens voor te schamen en wij zijn het spuugzat bang te zijn.'
Lobbyen in het Westen
Op 18 september sprak oppositieleidster Svetlana Tichanovskaja, die zich beschouwt als de gekozen president van Belarus, per videoboodschap de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties toe. Terwijl de Witrussische ambassadeur in de Raad, Joeri Ambrazevitsj, haar boodschap probeerde te overstemmen, vroeg ze om krachtige maatregelen om de mensenrechtenschendingen een halt toe te roepen. De Raad nam (met 23 stemmen voor, 2 tegen en 22 onthoudingen) een resolutie aan waarin Belarus werd veroordeeld wegens talloze gevallen van martelingen, deportatie, arrestaties van journalisten en andere schendingen van de persvrijheid en werd opgeroepen de dialoog met de oppositie aan te gaan.
Tichanovskaja's pleidooi in Brussel, op 21 september, om EU-sancties tegen martelaars af te kondigen leidde intussen tot niets. Ondanks brede steun in de Europese Commissie (buitenlandcommissaris Josep Borrell zei klip en klaar dat de EU Loekasjenko niet langer erkent als president van Belarus) sprak lidstaat Cyprus (witwashaven van veel Oost-Europees en Russisch crimineel geld) een veto uit over de resolutie van de Europese Commissie.
De Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Linas Linkevicius reageerde verontwaardigd: 'Het onvermogen om overeenstemming te bereiken over sancties ter ondersteuning van de Wit-Russen die lijden en vechten voor democratie ondermijnt de geloofwaardigheid van de democratische waarden waar zij voor vechten.' Litouwen, waar Tichanovskaja met haar kinderen een goed heenkomen zocht nadat ze door de Wit-Russische veiligheidsdienst zwaar onder druk was gezet, is het enige EU-land dat haar inmiddels formeel als president van Belarus heeft erkend en sancties heeft afgekondigd tegen Wit-Russische officials.
Ook verharding bij oppositie
Het Wit-Russische Telegram-kanaal Nexta heeft inmiddels rond de tweeduizend namen van Witrussische politiemensen en leden van veiligheidsdiensten gepubliceerd in een poging de anonimiteit van de de gemaskerde mannen aan de schandpaal te nagelen. 'Pak aan! Als jullie onze mannen doden en onze vrouwen slaan, verwacht dan niet dat jullie je voor eeuwig achter balaclava's kunnen verbergen', aldus de activistische site. Demonstranten proberen voortdurend de maskers van de oproerpolitie af te trekken om hun identiteit te onthullen. De publicatie van de gelekte lijsten is een teken van de verharding van de strijd, die op straat en op internet ook nog steeds uitermate ludieke vormen aanneemt.
Hedendaagse variant op Boven de stad van de (Wit-Russische) schilder Marc Chagall uit Vitebsk: oproerpolitie grijpt vrouw