Aleksej Navalny is veroordeeld tot 2 jaar en 8 maanden strafkamp. Zijn scoop, de film over het Paleis van Poetin aan de Zwarte Zee, speelde een belangrijke rol bij de protesten van de afgelopen dagen. Rondom dat paleis werden steeds meer rookgordijnen opgetrokken. Volgens de staatsmedia is het paleis in werkelijkheid een onafgewerkte bouwput waar Poetin nooit een voet in heeft gezet. En op 30 januari dook de vermeende eigenaar op: miljardair Arkadi Rotenberg, die er een 'appart-hotel' van allure van wil maken. Rotenberg hoort tot Poetins coterie en staat op diverse sanctielijsten. Laura Starink over de laatste informatieoorlog tussen Poetin en Navalny. 

Zo zag het paleis van Poetin er in 2011 uit (foto Dmitri Sjevtsjenko)

door Laura Starink

Het was een patroon geworden: keer op keer slaagde Aleksej Navalny (44) erin vanuit een underdog positie het almachtige Kremlin in de verdediging te drukken. Zijn overleving, zijn ontmaskering van een FSB-agent die in het moordcomplot zat, zijn moedige terugkeer op 17 januari, de scandaleuze film over Poetins paleis (19 januari) en de ontketening van landelijke protesten (23 en 31 januari) vanuit de cel dwongen Poetin tot reacties en ontkenningen. De laatste confessie: op 30 januari, aan de vooravond van de tweede demonstratiegolf die over het land rolde, bekende miljardair Arkadi Rotenberg dat het Paleis van Poetin in werkelijkheid van hem is.

Weer trok Navalny met een scoop het initiatief naar zich toe en weer had het Kremlin tegen heug en meug iets uit te leggen. Inmiddels heeft het wraak genomen: op 2 februari werd de oppositieleider veroordeeld tot 2 jaar en 8 maanden strafkamp. 

Inmiddels is de (gouden) wc-borstel van het paleis het nieuwe actiesymbool geworden van de Russische burgers. Het doet denken aan het gouden stokbrood van president Viktor Janoekovitsj, wiens na Euromajdan genationaliseerde protserige buitenhuis Mezjigirije tot grote woede onder Oekraïners leidde. Voor de goede orde: Mezjigirije met zijn gouden kranen en bescheiden dierentuin verbleekt bij Gelendzjik met aquadiscotheek, inpandig theater, paaldansboudoir, zwembad, overdekte ijshockeybaan, hemelbedden en wijnproeflokaal met ondergrondse tunnel naar de Zwarte Zee. De film is al meer dan 100 miljoen keer bekeken.

Bestaan van het paleis al in 2010 onthuld

Dat hoge heren een paleis bouwden bij Gelendzjik werd in 2010 bekendgemaakt door zakenman Sergej Kolesnikov, die plannen en contracten publiceerde en onthulde dat het project uit naam van Poetin geleid werd door bankier Nikolaj Sjamalov, de vader van Poetins latere schoonzoon Kirill. Na ophef over de zaak werd het paleis verkocht aan een zakenman die er een hotel van zei te willen maken. Volgens FBK was de verkoop een onderhandse truc en bleef het object in handen van Sjamalov, waarna de bouw werd hervat.

Na de lancering van Navalny's film werden er van overheidswege rondom het paleis nieuwe rookgordijnen opgetrokken. Op een zorgvuldig ingestoken vraag van een student met (toeval of niet?) de achternaam van een van zijn naaste vazallen (Sergej Tsjemezov, CEO van Rostech) was Poetins reactie dat het paleis ter waarde van 1,1 miljard dollar van hem noch zijn familie was.

Vervolgens legde Poetin de studenten het principe van fotoshop uit: 'Zo hebben ze mijn foto erop gezet of mij terwijl ik de vlinderslag zwem - ik doe dat soms, op mijn onbeholpen manier - in een of ander zwembad, waar ik nooit ben geweest. Ik weet niet dat dat voor zwembad is. Wanneer en waar heb ik zo gezwommen? In de Jenisej in 2016. Het is dus gewoon een compilatie, een montage. In de woorden van een bekend literair personage zeg ik: "Wat saai, meisjes!" Ze hadden op zijn minst zelf iets kunnen bedenken!"

Navalny's Anticorruptiefonds fotoshopte Poetin (hier met ooit door hem opgedoken Griekse amfora's) in de vertrekken van zijn paleis (foto FBK)

Vervolgens zei zijn woordvoerder Dmitri Peskov dat het landhuis op Kaap Idokopas (officieel te boek staand als 'Pension Praskovejevka') toebehoorde aan enkele zakenlui en dat het Kremlin niet het recht had hun namen te openbaren. Maar op 30 januari, aan de vooravond van de tweede protestgolf, kwam de aap uit de mouw:  het Paleis van Poetin werd opgeëist door de miljardair Arkadi Rotenberg, eveneens afkomstig uit de directe coterie van de president. 

Tegen het Kremlingezinde Telegram-kanaal Mash zei Rotenberg dat hij dit ‘om persoonlijke redenen’ niet eerder bekend had gemaakt. Rondom het gebouw was immers een schandaal ontstaan, zei hij, ‘men insinueert vanalles, maar er is niks illegaals aan.’ 

‘Het hoeft geen geheim te zijn. Ik ben de beneficiair. Het was een nogal complex object, er waren vele geldschieters en ik ben erin geslaagd beneficiair te worden. Het is een vondst: een schitterende plek!’ aldus Rotenberg. Dat het paleis zoveel kamers heeft komt omdat hij van plan is er een ‘appart-hotel’ van te maken. ‘Het hotelbedrijf is een business die me ligt. En dan heb ik het er nog niet eens over dat ik het in de toekomst verder wil ontwikkelen als toeristische business.’ Rotenberg heeft andere toeristische objecten op de Krim, in Sotsji en in de Altaj.

De gebroeders Rotenberg

Navalny’s entourage deed de onthulling schouderophalend af. In de film had Navalny namelijk zelf al met persoonlijke organogrammen uitgelegd hoe Poetin zijn bezittingen uitspreidt over zijn metgezellen, zodat hij zelf altijd buiten schot blijft. Zijn bekendste ‘beneficiair’ is de cellist Sergej Roldoegin, die volgens de Panamapapers voor een musicus verbijsterend welvarend blijkt te zijn.

Tegen de studenten zei Poetin over die vrienden: 'Van de mensen die daar genoemd worden ken ik er enkele, een enkeling is een vriend of een oude collega van me. Er zijn zelfs verre verwanten, bekenden onder. Er worden ook mensen genoemd die ik helemaal niet ken. Die ik zelfs nooit gezien heb. Ik snap dat die lui helemaal niet bij mij in de buurt willen komen, omdat iedereen die naast me komt te staan gelijk sancties aan zijn broek krijgt.'

Zo zou het inpandige theater eruit moeten zien (screenshot van Navalny's film op Rossia-1)

Arkadi Rotenberg, samen met zijn broer Boris eigenaar van gaspijpleidingenbedrijf Strojgazmontazj, past in dat rijtje. Arkadi, volgens Forbes goed voor $3,1 miljard, kent Poetin nog van de samboclub in Petersburg. Andere goede jeugdvrienden uit Petersburg zijn Igor Setsjin, Sergej Ivanov en Sergej Timtsjenko. Na de annexatie van de Krim belandden de Rotenbergs op een Amerikaanse sanctielijst.

De heldhaftige Rotenberg, schreef commentator Ivan Davydov op de website Republic, zal binnenkort vast een medaille krijgen voor 'de inname van het Paleis’ - een woordspeling op de mythische 'bestorming' van het Winterpaleis bij de Oktoberrevolutie van 1917. Rotenberg viel al eerder in de prijzen toen hij met zijn broer de miljardenopdracht voor de bliksemsnelle bouw van de brug van Kertsj naar de Krim in de wacht sleepte. Andere kritische commentatoren schamperden dat Rotenberg deze keer bij Poetin kennelijk het kortste strootje had getrokken en de last op zich moest nemen. 

Tegenoffensief van de staatsmedia

Nadat Poetin het startschot had gegeven, namen de staatsmedia het stokje over. Maksim Iksanov, hoofdredacteur van het Kremlin-gezinde persbureau Mash, reisde naar Gelendzjik en werd onmiddellijk toegelaten. Hij trof een leeg landhuis aan, waar de luxueuze vertrekken uit Navalny’s film slechts kale betonnen ruimtes in aanbouw bleken te zijn. De suggestie was duidelijk: de weelde die Navalny toonde heeft nooit bestaan. De oppositieleider heeft met handige 3D-animaties een sprookjespaleis opgetrokken. Hij toont mij zwemmend in een niet-bestaand zwembad, smaalde Poetin al tegen de studenten, jullie jongeren weten wat je met fotoshop kunt bewerkstelligen. 

Screenshot van foto van het paleis in 2009/2010, aan persbureau Meduza ter beschikking gesteld door een bouwopzichter

Het verweer van Navalny's Anticorruptiefonds FBK: dat is precies wat in de film uit de doeken wordt gedaan. Het paleis is tijdens de jarenlang voortslepende bouwfase in verval geraakt, vervolgens geheel gestript en wordt nu opnieuw ingericht. Miljarden aan belastinggeld zijn daarmee weggegooid, zegt Navalny. 'Het paleis zat vol constructiefouten: de ventilatie werkte niet, het plafond lekte en het geheel was verzadigd van vochtigheid. Dus besloot men alles over te doen. De muren werden gestript, het marmer verwijderd, alle kostbaarheden naar buiten gedragen, er werden letterlijk miljarden op de vuilnishoop gegooid en men begn van voren af aan', zegt Navalny in de film.

In de film wordt gezegd dat de interieurs daterend uit de tijd voor het huis weer ontmanteld werd, zijn gereconstrueerd met animatiebeelden. De getoonde interieurs zijn gebaseerd op oude foto's en catalogi van dure buitenlandse meubelfabrikanten, waar volgens Navalny voor astronomische bedragen aan tafels, stoelen, tapijten, bedden en sofa's werden besteld.  

Een van de interieurfoto's uit 2011 waarop Navalny zijn decoratieonderzoek zegt te hebben gebaseerd (foto Wikimedia)

Op 31 januari toonde ook Vesti Nedeli (Weekberichten) van Kremlin-propagandist Sergej Kiseljov een reportage over Gelendzjik. De bouwopzichters zeggen dat ze een hotel bouwen en Poetin nog nimmer in het paleis hebben aangetroffen. 

Volgens de verslaggever van Vesti Nedeli heeft de door de FSB boven het paleis gehandhaafde no-fly-zone in werkelijkheid gewoon betrekking op een naburige douanepost van de FSB. De aquadiscotheek, het inpandige theater, het weelderige slaapkamerboudoir, sauna’s, wijnproeflokalen: het zou allemaal ontsproten zijn aan de fantasie van een door westerse geheime diensten betaalde provocateur.    

De reportage toont ook de website van de dure Duitse filmstudio waar Navalny zijn documentaire zou hebben gemonteerd. De Amerikanen zouden zich met de produktie hebben bemoeid. Voor Kiseljov (en ook voor het Kremlin) staat vast dat Navalny buitenlandse broodheren heeft. Ook zou Navalny met de miljoenen YouTube-hits inmiddels kapitalen hebben verdiend. Onzin, reageerde FBK, de film bevat geen reclameblokken en heeft dus ook geen verdienmodel. 

 De locale ecoloog Dmitri Sjevtsjenko maakte in 2011 stiekem foto's in het paleis, hier het zwembad. Zakenblad VTimes drukte ze af. 

Gesprekken met personeel

Persbureau Meduza deed inmiddels eigen onderzoek en sprak met (soms trotse) bouwvakkers, ingenieurs en andere werknemers. Volgens hen is Poetin minimaal vier keer in het paleis geweest. Een anonieme werknemer vertelde bijvoorbeeld hoe hij midden in de nacht uit bed werd gebeld omdat 'Nummer Eén over twee dagen komt'. De tachtig man personeel klommen meteen in de benen. Het gazon moest omgespit en nieuwe bomen werden geplant. Die keer kwam Poetin niet.

Een ingenieur die het onderkomen voor de militaire bewaking onder zijn hoede had, vertelde Meduza dat de arbeiders moesten verdwijnen zodra 'de eerste persoon' in aantocht was. 'Zelfs de leiders van bouworganisaties werden niet [tot hem] toegelaten, alleen de projectleiders en de chef van de Federale Bewakingsdienst', aldus de ingenieur.

Plattegrond van het Paleis aan de kust met ondergrondse ruimtes en vluchttunnel (foto Meduza)

Uit gesprekken bleek verder dat het hoog boven de Zwarte Zee gelegen complex zestien etages naar beneden gaat en beschikt over een bunker, een liftschacht en een vluchtuitgang naar zee. Er zou ook een ondergrondse bunker zijn. Meduza telde acht firma's die op hun website werkzaamheden aan het 'pension in Gelendzjik' afficheerden, onder meer de aanleg van tunnels en liftschachten. ABL Engineering Group onthulde zo bijvoorbeeld dat het 'pension' een grondgebied van 75 hectare bestrijkt. De bouw van het jarenlange project zou geheel gecoördineerd worden door de FSO, de Federale bewakingsdienst van de Russische Federatie. (Lees hier het hele verslag van Meduza).

Meduza toont ook plattegronden van de inmiddels beroemde aquadisco's van de firma's Borond en Aquastroi die spreken van 'waterfonteinen verlicht met laser en met choreografie van Franse chansons en liederen van Kylie Minogue'. Volgens het persagentschap wist de locale bevolking al jaren voor wie dit paleis gebouwd werd. Ilja Jeremenko, die een site over het dorp Praskovejevka beheert, vertelde dat men de naam van Poetin vermeed uit te spreken. 'Men zei gewoon: Daar bouwt Hij!'

Een pianostemmer die voor Steinway & Sons in Petersburg werkte vertelde op Facebook dat hij afgelopen zomer de twee Steinways in het paleis moest komen stemmen. Die vleugels kostten 7 miljoen roebel per stuk. De stemmer moest vier of vijf checkpoints passeren voor hij het paleis kon betreden. Mensen vertelden hem dat de bouw nog jaren gaat duren omdat Poetin nogal kieskeurig is. 'Als het kleinste detail niet goed is, dan moet het allemaal over. Zo ging het bijvoorbeeld bij het hockeyveld. Hij had er met iemand gespeeld en zei: het is te klein. Het moet groter!'

Ontslag uit schaamte

Sergej Titov, de adjunct-hoofdredacteur van Mash, heeft volgens Meduza inmiddels uit schaamte ontslag genomen. Zonder Poetin, de film of het Kremlin met naam te noemen, zegt hij: 'Ik weet alles over de reputatie van Mash. Ik weet alles van de beschamende dingen, maar we deden echt alles wat we konden. We steunden Goloenov [onderzoeksjournalist die in 2019 vrijkwam na massaal protest van vakgenoten - red.] en we hebben het volk van Belarus krachtig gesteund.[...] We leefden in deze grijze zone en hebben wanhopig gevochten om geen shit te schrijven. Maar toen besloten zij iets anders. Jullie hebben de video's zelf gezien. Het werk van getalenteerde mensen en al onze ervaring werden eenvoudigweg weggestreept door de beslissingen van mensen in pakken die [niet geven] om journalisten'. Titov zegt respect te hebben voor zijn hoofdredacteur. 'Maar hogerop is het als in de vervloekte USSR.'

Arkadi Rotenberg denkt nog anderhalf à twee jaar nodig te hebben om het paleis-hotel af te bouwen.

Een van de slaapkamers in het paleis (foto FBK)