In Rusland wordt halsreikend uitgekeken naar een andere economische en politieke koers. Een dooi, een liberalisering. Allerlei tekenen zouden erop wijzen dat een koerswending aanstaande is. Econoom Vladislav Inozemtsev gelooft er niet in. De adempauze zal worden benut voor een bureaucratisch gevecht om de belangrijkste posities in een volgende termijn van Vladimir Poetin.

door Vladislav Inozemtsev

Veel mensen in Rusland verwachten dat er economische veranderingen staan te gebeuren. De terugkeer van de economische hervormer Aleksej Koedrin; de recente vergadering van de economische adviesraad in het Kremlin; subtiele toespelingen van de autoriteiten dat de confrontaie met het Westen niet zo lang zal duren als gedacht; de aanwezigheid van de voorzitter van de Europese Commissie Juncker bij het 20-ste Economisch Forum in Sint Petersburg – deze en soortgelijke feiten worden uitgelegd als het begin van een verschuiving: de ‘nationale leider’ zal zijn aandacht voor de buitenlandse politiek verplaatsen naar aandacht voor de economie.

De Russische economie hapert. Foto Merkulov

Koedrin vs Glazjev

Deze verwachting van verandering deel ik niet, om minstens drie redenen.
Ten eerste valt op dat de economische discussie gevoerd wordt door twee groepen, die ieder hun eigen belangen hebben. Aan de ene kant heb je Koedrin die het liberale kamp vertegenwoordigt, en wel dat deel, dat de laatste jaren geen invloed had op de belangrijkste besluiten. Op zijn hand zijn natuurlijk de topmanagers van de grootste staatsbanken en van de centrale bank; de captains of industry, die uitgeput zijn door het aandraaien van de schroeven; veel vroegere ambtenaren, die de afgelopen jaren eruit zijn gewerkt; de meeste liberale experts. Aan de andere kant heb je Sergej Glazjev en Boris Titov. Zij kunnen rekenen op de steun van grote bedrijven buiten de energiesector, die uit zijn op staatssubsidies en goedkope kredieten; het militair-industrieel complex, dat afhankelijk is van staatsorders; post-sovjet-intellectuelen, die nog deel uit maken van het academisch milieu.

Invloedrijke econoom Sergej Glazjev. Foto van zijn website Glazyev.ru

Bureaucratisch gevecht

De twee kampen zijn heel bedreven in het bureaucratisch gevecht. Op de vergadering van 25 mei in het Kremlin besloot de economische adviesraad om een voorstel te maken ter bestrijding van de crisis, een voorstel voor de tweede helft van het volgend jaar. Vermoedelijk gaat het dus om een programma voor een volgende termijn van de president en, heel intrigerend, over de kandidatuur van de volgende premier. Als dat klopt, dan zal de logica van de bureaucratische strijd heersen en dan zullen zelfs de mensen die het hebben over de noodzaak van een ‘economische dooi’, alleen maar denken over de post die ze kunnen gaan bezetten. Tenminste de komende anderhalf jaar zal daarom niet een tijd van hervormingen, maar van afwachten zijn.

Ten tweede vergeet men de laatste tijd de werkelijke toestand van de economie, die er niet beter op wordt, en het optreden van de staat, dat niet bijzonder hoopvol stemt.

De daling van het bruto binnenlands produkt in het eerste kwartaal bedroeg volgens voorlopige cijfers 1,2%. De definitieve cijfers zijn niet bekend gemaakt en dat is merkwaardig. De daling van de export was 31,9% in vergelijking met het jaar daarvoor en daalt met hetzelfde tempo als een jaar geleden. De investeringen gaan omlaag: de directe buitenlandse investeringen in 2015 zijn met 70% gedaald ten opzichte van 2013. Het reservefonds is sinds begin dit jaar gedaald met 29,8% in roebels en met 22,7% in dollars. Veelal is men het erover eens dat de roebelkoers al deze zomer of dit najaar omlaag zal gaan.

Adempauze

Tegelijkertijd is er nu een adempauze aangebroken. Slecht nieuws bereikt in het algemeen de experts en wordt in hun kring besproken, terwijl aan de oppervlakte een versterking van de roebel en een stijging van de prijs van olie te zien zijn. Volgens mij richt de regering zich nu op economische problemen om de simpele reden dat het niet zo erg meer is als vorige winter. Al naar gelang de prijs van olie steeg ontstond het idee dat het ergste achter de rug was, de bodem was bereikt. Maar als de gunstige trends weer omkeren, zal dan niet de wens de overhand krijgen om voor de zoveelste keer de aandacht te verleggen en economische kwesties te vergeten? Als je bedenkt hoezeer de machthebbers er een hekel aan hebben om het over onaangename zaken te hebben, is zo’n scenario heel waarschijnlijk.

Bovendien moet niet worden vergeten hoe vaak de woorden van onze leiders niet door daden worden gevolgd. Hoe vaak is er niet gepraat over dooi en liberalisering, terwijl we in de praktijk zien dat de belastingen verder omhoog gaan en nieuwe heffingen worden ingevoerd. Toegeven aan bevriende oligarchen en ook de verhoging van de pensioenleeftijd, die op de agenda van het Kremlin staat, lijken ook geen teken van dooi. De invloed van de militaire organisaties op het economisch proces wordt niet minder. Er is geen reden aan te nemen dat de machthebbers meer aandacht gaan schenken aan scheepsbouw of bescherming van eigendom. Hoe dan ook blijft er een begrotingstekort, dus hopen op verlaging van de belastingdruk kunnen we vergeten. De belastingdruk heeft al het niveau van Oostenrijk bereikt, en dat terwijl de dienstverlening door de overheid een volstrekt andere kwaliteit heeft. Een dooi kan pas invallen, als de autoriteiten hun greep een beetje verminderen, maar daarvan is voorlopig nog geen teken te bespeuren.

Liberale hervormer Aleksej Koedrin, tegenstrever van Glazjev. (foto vrij van rechten)

Positieve trends nog geen realiteit

Tenslotte moeten we meewegen hoe de buitenlandse politiek zich ontwikkelt. Volgens de Russische politieke elite geeft de verbetering hoop op normalisering. Er wordt druk gepraat over het opheffen van de sancties tegen Rusland, maar voorlopig zijn dat alleen maar woorden. Pro-Russische moties in regionale en nationale parlementen in Europa leggen nauwelijks gewicht in de schaal. De versterking van de militaire aanwezigheid van de NAVO bij onze grens zorgt op korte termijn voor veel ergernis bij de Russische leiders. Het perspectief op normalisering van de betrekkingen zelfs met Turkije blijft een illusie.

Opmerkelijk is ook dat de laatste tijd in de Russische pers veel artikelen verschijnen over groeiende teleurstelling in de top over de samenwerking met China. Dat was een of twee jaar geleden nog moeilijk voorstelbaar. Je ziet hetzelfde patroon als in de economie: positieve trends horen eerder tot het domein der verwachtingen dan van daadwerkelijke veranderingen.

Grimmige retoriek

Intussen zijn de voordrachten van vrienden van het Kremlin – bijvoorbeeld van de deelnemers aan de Valdaj Discussie Club – die voorspellingen doen over trends in de nabije toekomst, niet erg troostrijk. Ten aanzien van Europa stellen de analytici van het Kremlin zowat ultimatieve eisen en die kunnen toch echt niet het uitgangspunt zijn voor spoedige normalisering van de betrekkingen. Ten aanzien van de VS klinkt de retoriek nog grimmiger: als belangrijkste vergissing zien de Russische leiders dat zij niet veel eerder begonnen zijn met een politiek om Amerika te doen inbinden. Wat er in de openbare ruimte en op televisie gebeurt, weet iedereen. Hiervan krijg je dezelfde indruk als bij de economie: een periode van relatieve rust is aangebroken, de partijen houding zich in en dat geeft hoop op enige ontspanning.

Het Kremlin gaat er, zo te zien, niet van uit dat het Westen iets meer verwacht dan alleen een pauze in de Russische agressie. Deze wankele toestand kan worden verstoord doordat het Westen er tabak van heeft om maar te blijven hopen dat Rusland eindelijk zijn beloften nakomt bij de afspraken over de Oekraïne. Een andere reden kan zijn dat Moskou de actievere rol van de NAVO of vijandige besluiten van individuele Westerse landen als aanleiding ziet om de eigen houding te verharden.

Brave dromers

Dit alles leidt volgens mij tot een tamelijk voor de hand liggende conclusie: de huidige dooi is eerder niet een dooi, maar een tijdelijke pauze, die gebruikt wordt voor een bureaucratische herschikking. Een verharding van de koers van de staat in de politiek en de economie kan niet steeds maar doorgaan, maar het feit dat de regering besloten heeft om de status quo te handhaven, is geenszins een bewijs van een ommekeer. Na een paar jaar van economische neergang, verharding van de buitenlandse politiek, militaire acties aan de grenzen en ongehoorde stimulans van de binnenlandse reactionaire krachten, wil een groot deel van de actieve burgers in Rusland graag geloven dat er een koersverandering op komst is.

Ik raad de brave dromers aan terug te gaan in hun geheugen naar bijvoorbeeld de modernisering van Medvedev die faalde, terwijl er toen meer kansen en wensen waren om de economische en politieke koers van het land te veranderen. Desondanks ontwikkelde het land zich niet volgens de verwachting en ging een periode in van reactie. In mijn ogen is de huidige ‘lichte dooi’ niet bestemd om het land en zijn burgers voor te bereiden op een lente en een zomer, maar om met een bedroefde zucht zich deze korte tijd te kunnen herinneren als een periode van vluchtige verwachtingen, waardoor een volgende regeertermijn van Vladimir Poetin niet eens zo hopeloos lijkt.

Dit artikel heeft eerder gestaan in het Russische online tijdschrift Slon.ru

Gerelateerde artikelen

Lees ook rapport Rand Corporation