De Doemaverkiezingen zullen vermoedelijk weinig verrassingen opleveren. De belangrijkste vraag is of Verenigd Rusland de parlementsverkiezingen in het najaar van 2021 met meer of minder dan 50 procent van de stemmen wint. Maar dat betekent volgens Hubert Smeets niet dat de elite van deze regeringspartij zeker van zijn zaak kan zijn.

door Hubert Smeets

Drie maanden voor de parlementsverkiezingen van 19 september heeft de regeringspartij Verenigd Rusland duidelijk gemaakt dat er geen ruimte is voor potentiële opvolgers van president Vladimir Poetin. Verenigd Rusland wil de kiezers tegemoet treden met een campagne waarin het (geopolitieke en virale) gevaar en de continuïteit van het presidentschap centraal staan. Het sociaal-economische beleid van de laatste vijf jaar lijkt daarentegen juist naar de achtergrond te verdwijnen. Vandaar dat de meest prominente leden van Verenigd Rusland en de regering, voormalig premier en partijvoorzitter Dmitri Medvedev en huidige eerste minister Michail Misjoestin, komende maanden geen rol spelen in de verkiezingscampagne.

President Poetin en minister Sjoigoe in de taiga in maart 2021. Foto Kremlin

Deze campagnekoers kwam aan het licht tijdens het twintigste partijcongres van Verenigd Rusland in Moskou op zaterdag 19 juni. Tot veler verrassing kondigde president Poetin daar aan dat de landelijke lijst van Verenigd Rusland dit keer niet zou worden aangevoerd door de partijleider of de premier, maar door een vijftal bekende Russen zonder nauwe band met de partij.

Medvedev en Misjoestin werden zelfs niet op een kandidatenlijst in een van de 225 kiesdistricten gezet. De belangrijkste zittende Doemaleden, zoals 'speaker' Vjatsjeslav Volodin, werden wel verkiesbare plaatsen in de regio's gegund. Gevolg daarvan is onder meer dat Medvedev, vorig jaar weggepromoveerd naar de functie van vicevoorzitter van de Nationale Veiligheidsraad, zijn hoop om parlementsvoorzitter te worden in rook ziet opgaan. Ook premier Misjoestin, die afgelopen anderhalf jaar redelijk populair is geworden, kan zijn politieke profiel niet toetsen.

Medvedev overrompeld

Partijvoorzitter Dmitri Medvedev, die lijsttrekker was bij de Doemaverkiezingen van 2016, toen hij ook premier was, werd volgens Russische journalisten overrompeld door dit besluit van het Kremlin. Buiten Medvedev om schoof Poetin zijn minister Sergej Sjoigoe van Defensie naar voren als lijstrekker (1), gevolgd door minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken (2), arts Denis Protsenko, medisch directeur van het corona-ziekenhuis Kommoenarka (3), onderwijskundige Jelena Sjmeljova (4) en kinderombudsvrouw Anna Koeznetsova (5).

Met deze BR’ers als lijstaanvoerders lijkt Verenigd Rusland niet veel meer te willen zijn dan een instrument van Poetin en diens presidentiële bestuur in het Kremlin. Veel vrije ruimte zullen de vijf vermoedelijk niet hebben. Het is zelfs de vraag of de lijsttrekkers, die met uitzonderling van Sjoigoe niet eens lid zijn van Verenigd Rusland, na de verkiezingen hun kiezersmandaat serieus zullen nemen en ook daadwerkelijk in de Doema zitting nemen. Volgens Ivan Davydov van de analytische nieuwssite Republic is de kans klein. Sjoigoe en Lavrov moeten het beeld uitstralen dat Rusland nog steeds wordt omsingeld en bedreigd door ‘vijanden’ en Sjmeljova dat de partij het contact met de jeugd en de patriottische vrijwilligersbeweging nog niet is kwijtgeraakt. En Protsenko? Die gaf meteen eerlijk toe dat hij zijn mandaat niet zal aanvaarden. Protsenko is ‘geen kandidaat, maar de locomotief’, aldus Davydov. Koeznetsova wilde desgevraagd geen antwoord geven of ze haar zetel zal innemen.

Enkele landelijke districtskandidaten
Stad Moskou. Pjotr Tolstoj. Vicevoorzitter Doema.
Saratov. Vjatsjeslav Volodin. Voorzitter van de Doema.
Voronezj. Aleksej Gordejev. Ex-vicepremier.
Groot Moskou. Irina Rodnina. Voormalig topsportster.
Kamtsjatka. Irina Jarovaja. Doemalid, pleitbezorger anti-homopropagandawet.

De keuze voor dit kwintet wijst er op dat Verenigd Rusland tijdens de verkiezingscampagne liever niet aangesproken wordt op de resultaten van het sociaal-economische en financiële beleid van de regering. Weliswaar gaat het sinds begin dit jaar wat beter – voor het eerst sinds jaren lijkt de koopkracht eindelijk weer licht te groeien – maar de populariteit van de partij blijft bedroevend laag. Uit een peiling van de belangrijkste sociologische onderzoeksinstituten (Levada, VTsIOM, en FOM) dit voorjaar blijkt dat circa 30 procent van de Russen op de machtspartij wil stemmen. In Moskou zijn de percentages volgens Levada nog veel ongunstiger: Verenigd Rusland kan daar rekenen op niet meer dan 15 procent. Deze cijfers baren zorgen. De afgelopen twintig jaar kon de partij altijd op minimaal 37,5 procent der stemmen (2003) en maximaal 64 procent (2007) der stemmen rekenen.

De eerste twee kandidaten in de top-5 moeten deze ongeloofwaardigheid een halt toeroepen en kunnen dat wellicht ook. Sjoigoe en Lavrov belichamen namelijk een veel succesvoller aspect van de politiek van Rusland: de terugkeer van de natie op het wereldtoneel. Ze vertegenwoordigen bovendien populaire staatsorganen. Als Russen gevraagd wordt welke overheidsinstituties ze wel vertrouwen, antwoorden ze volgens Levada-directeur Lev Goedkov in meerderheid: ten eerste de krijgsmacht, ten tweede de president en ten derde de FSB en andere inlichtingendiensten. Sjoigoe en Lavrov zijn daarom de populairste ministers.

Dat wil echter niet zeggen dat beiden daarmee ook enige autonomie wordt gegund. De personele invulling van de verkiezingsinzet van Verenigd Rusland wijst er op dat het Kremlin de regeringspartij ziet als een direct instrument voor Poetin en zijn presidentiële administratie. Dat Misjoestin en Medvedev zijn uitgerangeerd, illustreert volgens Ivan Pertsev van denktank Carnegie Moscow en andere Russische analisten dat het Kremlin wil voorkomen dat er zich via de Doemaverkiezingen potentiële opvolgers voor president Poetin naar voren kunnen dringen. Tot de volgende presidentsverkiezingen van 2024 moet elk denkbaar alternatief, dat niet van a tot z kan worden geregisseerd, in de kiem worden gesmoord.