In een lang essay betoogt president Poetin dat Rusland, Oekraïne en Belarus als duizend jaar één geheel vormen. Het idee dat Oekraïne zelfstandig zijn koers moet kunnen bepalen is volgens hem deel van een historisch ‘anti-Russisch project’. Historicus Marc Jansen over een artikel dat binnen en buiten Rusland wordt opgevat als een dreigement aan het adres van Oekraïne en andere buurlanden.

 
President Poetin ligt zijn essay over Oekraïne toe. Foto Kremlin.

door Marc Jansen

In een lang artikel van ongeveer vijfenhalfduizend woorden op de Kremlin-website, getiteld ‘Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners’ heeft de Russische president Vladimir Poetin nogmaals uiteengezet wat hij al jaren beweert: namelijk dat Russen en Oekraïners (net als de Belarussen trouwens) ‘één volk, één geheel’ vormen, dat ze zich in ‘één historische en spirituele ruimte’ ophouden.

In hoeverre het artikel echt uit de koker van de Russische president komt en wat eventuele ondergeschikten eraan hebben bijgedragen, is onbekend. Maar de inhoud weerspiegelt zijn politiek van de afgelopen zeven jaar: de annexatie van de Krim in 2014, de inmenging van Russische troepen in de Donbas in hetzelfde jaar en de continue dreiging die hij regelmatig uit tegen het Oekraïne zoals het nu is en de huidige Oekraïense autoriteiten.

Het artikel werd zowel in het Russisch als in het Oekraïens op de Kremlin-site gepubliceerd, wat erop wijst dat de auteur erop hoopt dat het stuk ook een Oekraïens publiek vindt. Een Engelstalige versie verscheen na een paar dagen eveneens op de site.

Westers project: verdeel en heers

Poetin wijt de barst in de Oekraïense verhouding met Rusland, behalve aan zelfgemaakte fouten, in het bijzonder aan externe krachten. Die zijn eropuit geweest de eenheid van Russen en Oekraïners te verbreken. De Polen en de Westerse mogendheden volgden daarbij het principe van ‘verdeel en heers’. De bolsjewieken legden volgens Poetin na de Oktoberrevolutie en de Burgeroorlog zelfs een ‘tijdbom’ onder de Sovjet-Unie neer door in haar Constitutie het vrijwillige uittredingsrecht op te nemen van afzonderlijke Sovjetrepublieken. Die tijdbom kwam tot ontploffing toen de presidenten van Rusland, Oekraïne en Belarus op 8 december 1991 de afspraak maakten uiteen te gaan en in plaats van de USSR een nieuw Gemenebest van Onafhankelijke Staten te vormen.

Bolsjewieken

De bolsjewieken moeten het ontgelden omdat ‘de nationale politiek van de Sovjet-Unie op staatsniveau de situatie consolideerde van drie afzonderlijke Slavische volkeren (Russen, Oekraïners en Belorussen), in plaats van de Grote Russische Natie’ met haar ‘drieëenheidsvolk van Groot-Russen [velikorossen], Klein-Russen [malorossen] en Wit-Russen [belorussen]’. Bovendien stonden de bolsjewieken, geleid door Vladimir Lenin, toe dat de nieuwe Oekraïense Sovjetrepubliek grote brokken land kreeg die eigenlijk Russisch waren. Welke gebieden dat waren, vertelt Poetin er niet precies bij, maar andere uitspraken van hem laten zien dat het om het hele oosten van Oekraïne gaat, niet enkel Donbas maar ook het gebied van Charkov tot Odessa. In 1954 nam Chroesjtsjov ook nog eens het schiereiland de Krim van de Russische Sovjet-republiek af en schonk het aan de Oekraïense Sovjet-republiek. ‘Rusland werd feitelijk beroofd’, concludeert Poetin.

Dat de bolsjewieken de regio rond Taganrog, die voorheen bij Oekraïne hoorde, indertijd juist aan de Russische Sovjet-republiek gaven, zegt Poetin er niet bij, evenmin dat de bij Rusland gevoegde Koeban-regio een Oekraïense bevolkingsmeerderheid had.

Poetin refereert in zijn artikel aan een uitspraak die hij toeschrijft aan de jurist Anatoli Sobtsjak, in de jaren negentig burgemeester van Leningrad/Sint-Petersburg en toen een van de belangrijkste mentoren van Poetin. Volgens Sobtsjak had een Sovjet-republiek alleen het recht om onafhankelijk te worden met het gebied waarmee die zich bij de Sovjet-Unie had aangesloten. Dus in het geval van Oekraïne in elk geval zonder de Krim.

Molotov-Ribbentroppact

Op het in 1939 gesloten niet-aanvalspact tussen de Sovjet-Unie en Hitler-Duitsland, waaraan hij in het afgelopen jaar ook een lang artikel wijdde, gaat Poetin in dit stuk niet uitgebreid in. Alleen dat Oekraïne toen werd uitgebreid met het (overigens van het door Duitsland en de Sovjet-Unie in de tang genomen en vernietigde Polen afgenomen) gebied rond Lviv.

De slotsom van Poetin is dat het huidige Oekraïne ‘geheel en al een voortbrengsel van de Sovjet-tijd’ is. Daarna beschrijft hij de Duitse inval in juni 1941 en het feit dat (de volgens Poetin door de Oekraïense autoriteiten hogelijk vereerde) nationalist Stepan Bandera en zijn volgelingen met de Duitsers collaboreerden.

Economisch falen

Poetins wil met zijn essay ook de Oekraïners tot meer pro-Russische gedachten zien te brengen. Dat doet hij door het feit te benadrukken dat de Oekraïense economie sinds 1991, het jaar waarin Oekraïne onafhankelijkheid verwierf, helemaal in vergelijking met de economie van Rusland sprongen achteruit heeft gemaakt. De Oekraïners hadden gas uit Rusland naar Europa kunnen doorvoeren, maar daar maakten ze een einde aan, ‘tientallen miljarden dollars’ mislopend.

De Majdan-omwenteling van 2014 (in Rusland en ook door Poetin doorgaans als ‘staatsgreep’ gekenschetst), toen de wettig gekozen Viktor Janoekovitsj als president werd afgezet, kreeg steun van de Westerse mogendheden, aldus Poetin. Daarop volgde een anti-Russisch beleid. Russen en pro-Russische Oekraïners verdedigden zich tegen de Oekraïnisering, aldus Poetin, met een ‘burgeroorlog’ in het Donbas-gebied tot gevolg.

Dat de separatisten op grote schaal hulp in troepen en materieel kregen van Rusland, vermeldt Poetin niet. Wel zegt hij dat de ‘burgeroorlog’ (volgens Oekraïners eerder een interventie-oorlog met Rusland) meer dan dertienduizend doden heeft gekost en dat de Oekraïense autoriteiten de realisering van de vredesovereenkomsten van Minsk dwarsbomen. Dat Rusland de grenscontrole niet aan Oekraïne teruggeeft en de bewoners van Donbas op grote schaal van Russische paspoorten voorziet, laat hij weer weg.

Oekraïense parlementariërs in de Verchovna Rada spelen het schilderij 'Kozakken antwoorden de sultan' van de schilder Ilja Repin na. Beeld Reddit.

Bruggenhoofd tegen Rusland

De Westerse mogendheden streven er, met steun van de huidige autoriteiten van Oekraïne, op een geopolitieke manier naar het land te veranderen ‘in een barrière tussen Europa en Rusland, in een bruggenhoofd tegen Rusland’. Het moet in Poetins woorden een ‘anti-Rusland’ -project’ zijn, dat als ‘een wapen in andermans handen strijd voert tegen ons’. Dat is echter volstrekt onacceptabel, schrijft de Russische president.

‘Ik ben ervan overtuigd dat echte soevereiniteit van Oekraïne mogelijk is alleen in partnerschap met Rusland’, besluit Poetin zijn artikel. ‘Samen waren wij en zullen wij veel sterker en succesvoller zijn. Want wij zijn één volk.’

In zijn artikel bevestigt Poetin dat Rusland de territoriale claims ten aanzien van Oekraïne heeft. Je kunt er de ideologische grondslag in zien voor een eventuele oorlog tegen Oekraïne. Zo vatte de Russische krant Moskovski Komsomolets het essay van Poetin ook op. Poetins woorden zijn voor Oekraïne ‘de laatste waarschuwing’, aldus deze krant: ‘We bevinden ons op de drempel van wat grote beroering kan zijn’.

Imperiale traditie

Maar er is meer. Poetins bewering dat Russen en Oekraïners ‘één volk’ vormen, staat in de imperiale traditie van het Russische Rijk, geregeerd vanuit Moskou en Sint-Petersburg.

Er waren binnen de oude staat Roes duizend jaar geleden meerdere Oostslavische stammen die ten dele door oorspronkelijke verschillen en gedeeltelijk ook door verschillende historische omstandigheden in de loop der eeuwen uit elkaar zijn gegroeid. Poetins stelling dat Russen en Oekraïners één volk zijn, verschilt niet zo erg van vooroorlogse beweringen dat Duitsers, Oostenrijkers en Duitstalige Zwitsers één volk vormen, net als Nederlanders en Vlamingen of zelfs Duitsers en Nederlanders.

Averechts

Overigens staan de meeste Oekraïners negatief tegenover Poetins redeneringen. De Russische historicus Sergej Medvedev, hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Moskou, drukte het voor een radioprogramma zo uit: ‘In Oekraïne zullen ze ooit een een standbeeld voor Poetin oprichten als één van de grondleggers van de huidige Oekraïense staat. Want juist hij heeft door zijn politiek en door zijn daden Oekraïne definitief afgesneden van Rusland.’