De opgave die het Kremlin zich voor de parlementsverkiezingen van 19 september stelt is de illusie van verkiezingen te verenigen met totale controle over de uitkomst. Het verlangen naar totale controle verraadt diepe onzekerheid, de onderdrukking die ervoor nodig is kweekt verzet. Sovchoz-eigenaar en communist Pavel Groedinin, door het Kremlin geschrapt van de kandidatenlijst, zegt dat als veranderingen via de stembus onmogelijk zijn, opstand in het verschiet ligt.

Communisten protesteren tegen uitsluiting van kandidaten. Foto KPFR

door Hella Rottenberg

Talloze Russische burgers zijn geschrapt van de kandidatenlijsten voor de verkiezingen. Nieuwe wetgeving barricadeert hun deelname, omdat ze actief waren voor de tot ‘extremistische organisatie’ bestempelde beweging van Navalny of een andere ‘extremistische’ dan wel ‘terroristische’ maatschappelijke groep. 

Verkiezingswaarnemer Golos, zelf vorige maand gebrandmerkt als ‘buitenlands agent’, schat dat minstens 9 miljoen Russen, ruim 8% van het electoraat, het passief kiesrecht ontnomen is.  De grootste groep vormen 6 miljoen Russen met een dubbele nationaliteit, gevolgd door 1,4 miljoen mensen die veroordeeld zijn wegens diefstal of drugs.

Sinds de vorige Doema-verkiezingen van 2016 zijn er aanzienlijk meer mensen uitgesloten. Golos noemt twee golven wetgeving daarvoor verantwoordelijk. In 2020 zijn er zo’n 50 nieuwe artikelen in het strafrecht aangemerkt die een burger na een veroordeling verhinderen zich verkiesbaar te stellen. In juni 2021 volgde er wetgeving die mensen op politieke gronden (betrokken bij ‘extremisme’) uitsloot. Opgeteld zijn dat 7.500 actieve burgers die strafrechtelijk of administratief veroordeeld zijn wegens ‘extremisme’. Daarnaast kunnen nog 10.000 anderen die meegedaan hebben aan protestrally’s hun passief kiesrecht verliezen als ze zich nogmaals schuldig maken aan hetzelfde vergrijp.

Presidentskandidaat in 2018, geblokkeerd in 2021

Pavel Groedinin valt onder géén van de bovengenoemde categorieën. Maar de Centrale Kiescommissie schrapte hem eind juli toch van de lijst van de communistische partij (CPRF), die als een van de loyale niet-regeringspartijen in de Doema zit.  Als reden gaf de kiescommissie dat Groedinin kapitaal in het buitenland bezit, namelijk aandelen van de in het belastingparadijs Belize geregistreerde firma Bontro. Groedinin ontkende: hij had zijn aandelen al in 2017 weggedaan en Bontro bestond sinds 2019 niet meer.

Dezelfde feiten over zijn buitenlands kapitaal waren ook in 2018 bekend. Toen vond de Kiescommissie dit geen argument om Groedinin te blokkeren als tegenkandidaat van Poetin voor de presidentsverkiezingen. Dat brengt oppositiepoliticus Ilja Jasjin ertoe te stellen dat aan de uitsluiting nu alleen maar een politieke overweging aan ten grondslag kan hebben gelegen. Hij herinnert eraan dat Groedinin in 2018 met zijn sociale kritiek populair werd en dat Poetin hem sindsdien vreest.

Voorzitter Pamfilova van de Centrale Kiescommissie feliciteert Pavel Groedinin met zijn kandidatuur in 2017. Schermafbeelding van YouTube

In 2017 was Groedinin door het Kremlin zelf in het veld gebracht, maar hij verstoorde het scenario. Dat wordt hem niet vergeven, meent Jasjin. In 2017 activeerde Aleksej Navalny jonge mensen die zich van de heersende machthebbers wilden ontdoen. Toen het Kremlin Navalny als deelnemer aan de presidentsverkiezingen blokkeerde, wilden de Kremlin-strategen het protestpotentieel van het electoraat op een gevaarloze manier kanaliseren. Tv-ster Ksenia Sobtsjak, een dertiger, kon kritisch gestemde jongeren trekken en vijftiger Groedinin een ander deel van de kiezers die tabak hadden van Poetin en zijn Verenigd Rusland.

Maar Groedinin ging zijn eigen gang. Hij voerde een levendige campagne, ging in gesprek met kiezers en na een maand kwam hij in peilingen op 25%. Het Kremlin zag ook dat hij kiezers van Poetin trok. Het risico dat Poetin niet in één ronde zou winnen en in een tweede ronde zou moeten uitkomen tegen de sovchoz-directeur die veel dichterbij de kiezers stond, moest worden afgewend. Op televisie werd Groedinin zwartgemaakt, desondanks kreeg hij toch nog  8,5 miljoen stemmen, 12% van de kiezers.

Reclame met sociale voorzieningen

Groedinin (geboren in 1960) is een product van de jaren negentig. Als werktuigbouwkundige werkte hij bij de Lenin-sovchoz in de buurt van Moskou. Toen de sovchov in 1995 geprivatiseerd werd, verkreeg hij de meerderheidsaandelen en werd directeur. Het bedrijf, dat nog steeds de Lenin-sovchoz heet, is onder zijn leiding een bloeiende groente- en fruitproducent en laat zich er op voorstaan goed voor zijn arbeiders en hun gezinnen te zorgen. Talloos zijn de filmpjes die de gratis huisvesting, goede gezondheidszorg, mooie schoolgebouwen, een zwembad en een speeltuin laten zien.

De sociale voorzieningen op zijn bedrijf gebruikt hij als reclame voor zijn politieke campagnes. ‘Zo zou heel Rusland kunnen zijn. Wij hebben niets nieuws bedacht. We werken gewoon eerlijk en investeren in verdere ontwikkeling’, zegt hij tegen de kiezers.

Pavel Groedinin op zijn bedrijf. Schermafbeelding YouTube

Zelf is Groedinin intussen miljonair. Tot voor kort had hij een bankrekening in Zwitserland en een firma in Belize. Tegelijkertijd schroomt hij niet om Stalin een groot man te noemen, dankzij wiens ijzeren wil Rusland de oorlog won.      

Jarenlange daling van de koopkracht, verhoging van de pensioenleeftijd en prijsstijgingen zijn de oorzaak van groeiende onvrede onder Poetin, waar Groedinin wel raad mee weet. ‘Onze bevolking is doodarm. Ons land schatrijk. Dat is niet normaal’, zegt hij. In een recent interview met het internetkanaal Dozjd (deze maand op de lijst van ‘buitenlandse agenten’ gezet) over zijn uitsluiting van de verkiezingen gaat zijn kritiek verder.

Het schrappen van hem en andere het Kremlin onwelgevallige kandidaten van de lijst van de communistische partij brengt hem tot de uitspraak: ‘De vijanden van de CPRF en de vijanden van Rusland, dat zijn dezelfde mensen. Die zijn tegen het aanpakken van corrupte functionarissen en tegen verlaging van de pensioenleeftijd.’ Een stem op de CPRF is volgens hem een stem tegen het systeem.

'Breng Poetins Verenigd Rusland een nederlaag toe via de stembus', was het idee van Navalny’s ‘slim stemmen’ strategie om parlementaire oppositie te organiseren via toegelaten kandidaten. Groedinin neemt dat handig over en noemt een stem op de CPRF ‘slim stemmen’. Apodictisch spreekt hij van twee mogelijkheden. ‘Of er komt opstand, een revolutie of we veranderen de dingen via de stembus. We moeten er alles aan doen dat mensen gaan stemmen.'

Zjoeganov werd een beetje te brutaal

De communistische partij, sinds 1993 onafgebroken onder aanvoering van Gennadi Zjoeganov, heeft de afgelopen Poetin-decennia mogen meepraten in de Doema en wat bestuursfuncties mogen vervullen op voorwaarde dat de partij de regering op hoofdlijnen zou steunen. Ook de CPRF stemde voor de recente golven repressieve wetten tegen kritische organisaties en politieke oppositiebewegingen.

De partij heeft daardoor overleefd, inkomsten en banen behouden, maar haar invloed is beperkt. In de Doema die nu herkozen wordt bezet de CPRF slechts 38 van de 450 zetels en van de 85 provincies worden er niet meer dan 3 geleid door gouverneurs namens de communisten. Zjoeganov ziet dat hij kan profiteren van de sociale onvrede en doet dat door de verhoging van de  pensioenleeftijd steeds weer aan te kaarten en te protesteren tegen verplichte vaccinaties. Iets brutaler was zijn weigering om de kandidatenlijst voor de verkiezingen te laten goedkeuren door de Kremlin-strategen. Het werd meteen afgestraft met het schrappen van Groedinin en andere te uitgesproken kandidaten.

Zjoeganov noemde het besluit tegen Groedinin, die als derde op de lijst stond, een ‘politieke afrekening’ en ging in beroep bij het hooggerechtshof. Dit college oordeelde vrijwel direct dat de uitsluiting rechtmatig was, waarna Zjoeganov verklaarde dat hij zich desnoods tot het Europese Mensenrechtenhof zou wenden om z’n recht te halen. In een paar plaatsen in Rusland organiseerde de CPRF straatprotest, maar zo zachtjes en beleefd dat haast niemand het merkte.

Worden de communisten doordat ze zelf nu ook doelwit zijn de oppositie in geduwd? Nou, zo’n vaart zal het niet lopen. Waarschijnlijker is dat ze blijven laveren tussen af en toe dwarse dingen roepen, maar op cruciale momenten in het gelid gaan staan. De machthebbers laten oppositie en concurrentie botweg niet toe.

Tegelijkertijd is er een onderstroom onder het asfalt voelbaar, die op enig moment doorbreekt. Navalny mag dan staatsvijand nummer 1 zijn en gevangen zitten, als hij verdedigd wordt door loyaal geachte politici en zijn ideeën door hen worden omarmd dan beweegt er iets.

'Stem tégen het systeem'

Joeri Afonin (staand) en Pavel Grudinin (links) op campagne in Tomsk. Foto KPRF.ru

Tijdens een campagnebezoek vorige week aan Tomsk waagde de vice-voorzitter van de communistische partij Joeri Afonin te zeggen dat ‘in feite er onder de machthebbers meer buitenlandse agenten zijn dan in de organisaties waarop de overheid dat stempel drukt’.  Groedinin nam het openlijk op voor Navalny,  die naar zijn vaste overtuiging niet wegens fraude gevangen is gezet, maar omdat hij de waarheid sprak. En op de staatstelevisie greep de (toegelaten) kandidaat van de Russische Partij voor Vrijheid en Rechtvaardigheid, Maksim Sjevtsjenko, ineens de kans een tirade te houden tegen de repressie en voor vrije verkiezingen. ‘Als u de straat op gaat, wacht u ontslag, cel, vervolging of weggestuurd worden van de universiteit. Maar gaat u stemmen en brengt u het systeem een nederlaag toe – door slim te stemmen -, dan vreest het systeem u het meest. Ga daarom stemmen tégen het systeem. Ik wil dat er net zulke lange rijen voor de stemlokalen staan als in Belarus.’    

Groedinins keuzemenu, verandering via de stembus óf opstand, is voor Poetin, met als voorbeeld zijn collega-autocraat Loekasjenko een nachtmerrie. Hij laat het niet gebeuren, dat staat voor hem vast. Uiteindelijk ligt dan een derde variant in het verschiet: après moi, le déluge.