Elf en tien jaar cel kregen de Witrussische activist Maria Kolesnikova en advocaat Maksim Znak in een proces achter gesloten deuren. Het is de zoveelste klap voor de Witrussische oppositie en voor president-in-ballingschap Svetlana Tichanovskaja. Maar hun geest lijkt  niet gebroken, schrijft Laura Starink. Vrouwen spelen een grote rol in de opstand tegen Loekasjenko. Maar de repressie biedt weinig tot geen hoop. 

Maria Kolesnikova maakt het hartengebaar in de rechtszaal op de dag van haar vonnis. Links advocaat Maksim Znak (still Youtube)

door Laura Starink

Met een brede grijns incasseerde Maria Kolesnikova (39) op 6 september in de rechtbank in Minsk het draconische vonnis van 11 jaar strafkamp wegens samenzwering en een poging tot staatsgreep. Haar medebeklaagde, de advocaat Maksim Znak, kreeg 10 jaar. Het proces vond plaats achter gesloten deuren, alleen het vonnis werd in de openbaarheid voorgelezen. Svetlana Tichanovskaja, door ontelbaar veel Witrussen beschouwd als de echte president-in-ballingschap van Belarus, bezwoer haar vriendin en strijdmakker dat zij ervoor zou zorgen dat ze die tijd niet in de gevangenis zou hoeven uit te zitten.

De opstand in Belarus had van meet af aan een vrouwengezicht. Dat was in zekere zin toeval: Svetlana Tichanovskaja nam het stokje over van haar man, de populaire blogger Sergej Tichanovski, die deel wilde nemen aan de presidentsverkiezingen van 9 augustus 2020, maar voordien werd opgepakt. Ze stelde zich, tot verrassing van het regime, zelf kandidaat voor de verkiezingen en Loekasjenko dacht van haar niets te vrezen te hebben.

Maria Kolesnikova nam de plaats in van de gearresteerde presidentskandidaat en bankdirecteur Viktor Babaryko, voor wiens campagneteam ze werkte. Babaryko werd afgelopen juli veroordeeld tot 14 jaar kamp. En Veronika Tsepkalo vertegenwoordigde haar man, oppositiepoliticus Tsepkalo, die al vóór het grove politiegeweld uitweek naar het buitenland.

Het drievrouwschap werd als vanzelfsprekend het verenigde front tegen dictator Loekasjenko, die tegen alle bewijs in claimde voor de zesde keer de presidentsverkiezingen gewonnen te hebben. Juist dat het toeval de drie vrouwen naar voren schoof, leek ze zo geloofwaardig te maken. Ze waren immers nooit op de macht uit geweest. Ze vochten voor een grotere zaak: vrijlating van alle politieke gevangenen en nieuwe verkiezingen die de weg moesten vrijmaken voor een onvervalste verkiezingsuitslag. Het leek een ijzersterke troef. Hun moedige voorbeeld werd overgenomen door honderden, duizenden vrouwen die zich, met de verboden rood-witte vlaggen, sjaals, jassen, tassen en paraplu’s door de straten van Minsk en andere Witrussische steden slingerden.

Macho en tractorbestuurder

Aanvankelijk liet de oproerpolitie de vrouwen ongemoeid. Macho en tractorbestuurder Loekasjenko, bij wie, net als bij president Poetin, al in geen jaren meer een echtgenote te bekennen is geweest, laat zich graag voorstaan op zijn respect voor de Witrussische vrouw, maar na het uitbreken van de opstand bekoelde die liefde onmiddellijk.

Al snel werden vrouwen net zo snel gearresteerd, mishandeld, gemarteld en tot krankzinnige gevangenisstraffen veroordeeld (in Belarus is het aantal politieke gevangenen in een jaar tijd opgelopen tot meer dan 650). Maar ondanks de repressie blijven zij hun stille tochten houden, niet meer in het schoongeveegde centrum van Minsk maar in hun eigen buurten.

Kolesnikova demonstreert tegenover de oproerpolitie (foto TUT.By, inmiddels verboden nieuwsorganisatie)

Lerares Engels Svetlana Tichanovskaja, die aanvankelijk benadrukte dat ze een huisvrouw was zonder politieke ambities, werd zwaar onder druk gezet met haar kinderen en verdween de grens over. Zij groeide het afgelopen jaar uit tot een staatsvrouw van formaat, die vanuit Vilnius stad en land afreist om te voorkomen dat de wereld Belarus vergeet. Tsepkalo verdween met haar kinderen in de anonimiteit. Maar Maria Kolesnikova, met haar brede lach, haar asblonde korte coup en het symbolische hartgebaar (door Aleksej Navalny in de rechtszaal overgenomen) werd de Jeanne d’Arc van het verzet. Toen het regime haar, nu een jaar geleden, de grens met Oekraïne over wilde zetten, verscheurde ze uit protest haar paspoort en belandde in de gevangenis. In de rechtbank droeg ze een t-shirt met de tekst: Make Orwell fiction again! 

De massademonstraties zijn in Belarus met harde hand onderdrukt. Oppositiekranten en sites zijn gesloten, tientallen journalisten zitten achter de tralies en een van hen, Roman Protasevitsj, werd boven Minsk met vliegtuig en al gekaapt en is zodanig onder druk gezet dat hij schuld bekende en de oppositie in een kwaad daglicht stelde. Hij heeft nu een talkshow op de Witrussische televisie, waarin hij de oppositie aan de kaak stelt. De staatstelevisie heeft alle trekken van Goebbels-propaganda. Kolesnikova wil ook in de cel  geen oordeel vellen over het gedrag van Protasevitsj. 

'Samenzwering om de macht te grijpen'

Maria Kolesnikova en Maksim Znak werden veroordeeld op grond van 3 artikelen van het Wetboek van Strafrecht: de oprichting van een extremistische organisatie (art. 361-1, deel 1), het oproepen tot handelingen die de staatsveiligheid in gevaar brengen (art. 361-1, deel 3) en samenzwering met het doel de macht te grijpen (art. 357, deel 1).

Ondanks de gewelddadige afrekening met de demonstranten blijven Tichanovskaja en Kolesnikova keihard knokken. In een interview met het Russische digitale tv-station Dozjd, begin augustus, noemde Kolesnikova de beschuldigingen tegen hen 'totaal absurd' en 'het bewijs van het juridische machtsmisbruik van een politiestaat'. In de cel deed men ook haar het voorstel, net als Protasevitsj, een bekentenis op tv af te leggen in ruil voor strafvermindering. Ze wees het direct van de hand. 'Het is een bende laagbijdegrondse, lafhartige kleinzielige oplichters en het zou idioot zijn ze te geloven. Ze liegen immers altijd. Mijn principe om met hen om te gaan is: geloof ze niet, vrees niet, smeek niet en lach ze in hun gezicht uit!'

Kolesnikova doorliep de Muziekacademie van Minsk en is fluitiste (foto Instagram)

'Ik heb nergens spijt van, ik denk dat het verscheuren van mijn paspoort om mijn deportatie te voorkomen de enige juiste beslissing is geweest. Gebleken is dat alle geruchten over de almacht van de KGB sterk overdreven zijn en één handbeweging is voldoende om al hun laffe plannen in duigen te laten vallen. Het kwaad overspeelt uiteindelijk altijd zijn hand'. 

'De hele zomer is een absolute drive voor me geweest, een zee van positiviteit, goedheid, glimlachjes en liefde. Het was moeilijk, maar dat was het allemaal waard. Er zijn geen teleurstellingen, alleen een oceaan aan opgetogenheid! Opgetogenheid over de onwaarschijnlijke Witrussen en hun onoverwinnelijke hang naar vrijheid en de bereidheid daarvoor te vechten.'

Tichanovskaja noemt 'Maria en Maksim' de helden van Belarus. 'Het regime wil dat we hen verpletterd en verslagen zien, maar kijk: ze lachen en dansen! Ze weten dat we ze veel eerder dan deze 11 jaar zullen bevrijden. Hun vonnissen moeten ons geen angst aanjagen - dat is niet wat Maksim en Maria willen.'

IMF-bonus

Het doorzettingsvermogen van de leiders van het Witrussische verzet is bewonderenswaardig en inspirerend, maar hun kansen op spoedig resultaat worden er intussen niet groter op. Westerse sancties worden met de regelmaat van de klok afgekondigd, maar het IMF keerde vorige maand zonder probleem $1 miljard aan Belarus uit, volgens standaard-richtlijnen voor steun in de strijd tegen corona (een pandemie die door Loekasjenko werd weggelachen). Voor de meeste lidstaten van het Internationaal Monetair Fonds is Loekasjenko kennelijk gewoon de wettig gekozen president. 'IMF fondsen krijgen is als manna uit de hemel voor de Witrussische autoriteiten', zei Dmitri Kroek, onderzoeker bij het Witrussische Economische Onderzoekscentrum in Minsk tegen persbureau Bloomberg. 

Op 9 september vindt de zoveelste ontmoeting plaats tussen Loekasjenko en Vladimir Poetin. Opnieuw staat dan de integratie der beide landen prominent op de agenda. Om dat te onderstrepen vinden gelijktijdig de jaarlijkse gemeenschappelijke militaire Zapad-oefeningen plaats.

Als de opstand in Belarus in Rusland iets heeft veroorzaakt, dan is het een enorme toename van de onderdrukking in eigen land. Mensen als Kolesnikova en Navalny zijn voor het Poetin-regime uitsluitend een afschrikwekkend voorbeeld. Bij de Russische Doemaverkiezingen van 19 september wordt aan het toeval dan ook niets overgelaten. De handel tussen Belarus en Rusland bloeit, maar de rood-witte kleurenrevolutie is geen exportprodukt.  

Vrouwenprotest in Minsk (foto TUT.By)