Regeringspartij Verenigd Rusland gaat ruim tweederde van de zetels in de nieuwe Doema bezetten. De partij zegt een ‘zuivere en eerlijke overwinning’ te hebben behaald. Tegen die claim klinken protesten, niet alleen van oppositie-activisten die niet tot de verkiezingen zijn toegelaten, maar ook van de kant van de communistische partij die als tweede is geëindigd.

De Centrale Kiescommissie maakt de uitslagen bekend. Foto Cikrf.ru

door Hella Rottenberg

Nadat 99% van de stemmen geteld was, maakte de Centrale Kiescommissie bekend dat Verenigd Rusland tenminste 318 van de 450 beschikbare zetels had behaald, ruim voldoende om zonder steun van anderen de grondwet te kunnen wijzigen. Daarvoor zijn 301 zetels nodig. In de vorige Doema, gekozen in 2016, had Verenigd Rusland 343 afgevaardigden. De opkomst was bijna 52%, bijna 4% meer dan vijf jaar geleden.

De communistische partij weigert de uitkomst van de per internet uitgebrachte stemmen in Moskou te erkennen. In alle 15 stemdistricten van de hoofdstad bleken maandag de kandidaten van Verenigd Rusland te hebben gewonnen, terwijl de avond ervoor in 9 districten een tegenkandidaat voorlag. Toen 12 uur later de electronische stemmen erbij kwamen, veranderde het beeld radicaal. Een bewijs, aldus econoom Konstantin Sonin, dat deze stemmen gebruikt zijn voor fraude.  Een indirecte aanwijzing daarvoor is ook het feit dat de uitslag van de internetstemmen in Moskou telkens werd uitgesteld. In de andere zes provincies waar stemmen via internet ingezet was, waren de uitslagen allang bekend.

Links: Moskou zonder internetstemmen, in groene districten hebben tegenkandidaten van Verenigd Rusland gewonnen. Rechts: Moskou na publicatie van de internetstemmen. Kaart van Konstantin Sonin

Michail Lobanov, een kandidaat van de communisten in Moskou, lag nadat de stembussen waren gesloten aanvankelijk met 10.800 stemmen voor op de pro-Kremlin televisiepresentator Jevgeni Popov. Nadat de internetstemmen de volgende dag bekend werden,  was Lobanov ineens door Popov verslagen met 20.000 stemmen. ‘Ik weet dat deze uitslag onmogelijk is’, schreef Lobanov op twitter en riep alle kandidaten die verloren hadden dankzij het electronisch stemmen op zich samen op verdere acties te bezinnen.

De  leider van de communistische partij Gennadi Zjoeganov verklaarde dat hij de districtsuitslagen van Moskou niet erkent en onderzoek eist. Zes kandidaten van zijn partij verloren alsnog nadat de internetstemmen waren geteld. De partij wilde op drie avonden deze week protestmeetings houden, maar kreeg daarvoor geen toestemming van het gemeentebestuur dat zich beriep op corona-regels. Voor het eerst werd internet gebruikt om te stemmen. Dit gebeurde in verband met coronamaatregelen, zo zeiden de autoriteiten. Maar waarnemers gaan ervan uit dat het stemmen via internet, ondanks dat er nu protesten klinken, zal blijven bestaan.

Slim stemmen

Wie in Moskou tegen de regeringspartij wil stemmen, kiest veelal een communistische kandidaat, zo was twee jaar geleden gebleken bij lokale verkiezingen. Toen verloor Verenigd Rusland 14 zetels, en wonnen de communisten er 8. Dat was vooral te danken aan de ‘slim stemmen’ tactiek van oppositieleider Navalny, wiens beweging al jaren uitgesloten is om aan de verkiezingen deel te nemen. Daarom bedacht Navalny om via toegelaten kandidaten van andere partijen Verenigd Rusland nederlagen toe te brengen.

Ook dit keer had het team van Navalny een lijst gemaakt van tegenkandidaten van Verenigd Rusland in alle 225 kiesdistricten van het land. Bij de Russische Doema-verkiezingen hebben kiezers twee stemmen: een stem voor de landelijke partij en een stem voor een lokale kandidaat. Van de 450 zetels worden er 225 via de landelijke lijst bepaald, en 225 via districtsverkiezingen.

De leiders van de communistische partij op een persconferentie na de verkiezingen. In het midden partijleider Zjoeganov Foto KPRF

Op de lijst van door Navalny's team aanbevolen kandidaten stonden 137 communisten, 48 van Rechtvaardig Rusland, 20 van Zjirinovski’s LDPR, 10 van de liberale Jabloko-partij en een handvol anderen. Slechts enkelen van hen hebben een zetel behaald. Van de 225 districtszetels  gingen er volgens de voorlopige uitslag 199 naar Verenigd Rusland, 9 naar de communistische partij, 8 naar Rechtvaardig Rusland en 1 naar de LDPR.

De autoriteiten waren van te voren erg benauwd voor het mogelijk effect van ‘slim stemmen’ en zorgden ervoor dat websites en apps van Navalny’s beweging geblokkeerd of verdwenen waren. Google, Apple en de berichtenservice Telegram gaven toe aan de druk van het Kremlin en haalden vorige week alle verwijzingen naar ‘slim stemmen’ weg.

Vijf partijen hebben de kiesdrempel van 5% gehaald. Verenigd Rusland kreeg bijna 50% van de stemmen via de landelijke lijst, de communistische partij ruim 19%, 6% meer dan de vorige keer. De communisten hebben met name in het Verre Oosten winst behaald ten koste van de extreem nationalistische LDPR van Vladimir Zjirinovski, die zowat de helft aan zetels verloor en 7,5% haalde. Russische commentatoren noemen dat een van de meest opvallende resultaten.

Politicologe Jekaterina Schulmann merkte op dat in het Verre Oosten de communisten de plaats van de LDPR hebben overgenomen. Een stem op de communisten is volgens haar een nieuwe vorm van protest in de regio, die zich altijd al meer heeft afgezet tegen de machthebbers dan de rest van het land. Eén nieuwe partij komt in de Doema met 13 zetels. De groep heet Nieuwe Mensen en is volgens waarnemers opgezet om wat frisse gezichten in het parlement te brengen.  

Obstructie en klachten

Voor het eerst sinds 1993 stuurde de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) geen waarnemers, omdat de Russische autoriteiten (officieel wegens corona) zo weinig vertegenwoordigers toelieten, dat de organisatie besloot helemaal niemand af te vaardigen. De Russische ngo Golos (‘De stem’), die bij vorige verkiezingen veel vrijwilligers op de been bracht  om te monitoren, was aan de vooravond van de verkiezingen tot buitenlands agent bestempeld en ondervond veel obstructie. Waarnemers werden uit het stembureau verwijderd, kregen klappen, werden tegengehouden of gearresteerd.

Het feit dat de stembureaus drie dagen open waren en dat er in meerdere steden online kon worden gestemd, bemoeilijkte volgens Golos de controle op een eerlijke gang van zaken. De ngo kreeg meer dan 4.500 meldingen van schendingen van de regels binnen. Op veel plaatsen was op camera te zien hoe stembussen werden volgepropt, kiezers merkten dat voor hun stembiljet al door iemand anders getekend was, overleden familieleden was een stem toegekend, kiezers stonden niet geregistreerd of konden niet online stemmen. Volgens de Centrale Kiescommissie waren er bij haar slechts 12 klachten binnengekomen die onderzoek waard zijn.

'Verenigd Rusland claimt tweemaal teveel stemmen' 

Onafhankelijke onderzoekers werd het bovendien lastig gemaakt de uitslagen te controleren. Statisticus Sergej Sjpilkin, die de afgelopen jaren naam maakte met zijn analyses van de uitslagen van alle stembureaus, kon dit keer de gegevens niet simpelweg kopiëren uit de gepubliceerde cijfers van de Centrale Kiescommissie, omdat die dan een letterreeks in plaats van cijfers te zien gaven. 'Hoe bang moet je zijn voor je eigen burgers om zoiets te doen?', vroeg Sjpilkin zich op zijn Facebook-pagina af. Door abnormale opkomstcijfers van stembureaus in combinatie met de uitslag te analyseren, maakte Sjpilkin grootscheepse vervalsing van de uitkomst van de verkiezingen aannemelijk.   

Op grond van de voorlopige opkomstcijfers, die wel zichtbaar waren, komt Sjpilkin tot de slotsom dat de mate van fraude dit keer vergelijkbaar is met die in 2016. Verenigd Rusland heeft op de landelijke lijst volgens zijn schatting slechts de helft van de stemmen gekregen die de partij claimt, of zelfs minder. 'Uit de gegevens die nu bekend zijn, weten we dat dit keer beduidend meer mensen voor de CPRF [de communisten] hebben gestemd, en dus overeenkomstig minder voor Verenigd Rusland', aldus Sjpilkin tegenover de nieuwssite Meduza. Hij gaat ervan uit dat IT-experts erin zullen slagen om een script te maken waarmee alle data alsnog zichtbaar worden, waarna hij zijn analyse zal kunnen verbeteren.

Sjpilkin noemt het stemmen per internet een extra complicatie om de uitslagen te controleren. Volgens hem is het een 'zwarte doos', waarin de gegevens op één hoop worden gegooid en analyse daardoor onmogelijk is. 'Ik vind dat stemmen per internet must die, tenzij er een andere technologie en een ander vertrouwensniveau jegens de organisatie van de verkiezingen worden gecreëerd.'

Stemmen uit de Donbas

Ook burgers uit de Oekraïense separatistische gebieden Donetsk en Loegansk konden stemmen. De afgelopen tijd hebben ruim een half miljoen inwoners een Russisch paspoort aangevraagd en gekregen. Hoewel zij niet in Rusland staan geregistreerd, gaf de Centrale Kiescommissie toestemming hen te laten stemmen. Omdat zij hun toekomst verbinden aan Rusland, werd aangenomen dat hun stem naar de regeringspartij Verenigd Rusland zou gaan. Uiteindelijk hebben 210.000 Donbas-burgers hun stem uitgebracht, 162.000 via internet en circa 50.000 in Rostov waarheen zij met bussen werden vervoerd.

Bronnen: Raintv, RBC, Twitter, The Moscow Times, Meduza, RFE/RL, CIKFR