De Russische bestuurlijke elite in Moskou reageert verbaal negatief, maar in concreto juist terughoudend op het besluit van de NAVO om vier roulerende NAVO-bataljons te legeren in Estland, Letland, Litouwen en Polen. De regering zegt vooralsnog alleen dat ze ‘adequate’ maatregelen zal nemen tegen dit besluit van het westerse bondgenootschap. De NAVO nam dit besluit op haar top in Warschau, op 8 en 9 juli.
Volgens Aleksandr Groesjko, permanent gezant van Rusland bij het Noord-Atlantische bondgenootschap in Brussel, moet Rusland tegenmaatregelen nemen om het evenwicht te herstellen en de eigen veiligheid te verzekeren. Welke stappen dat zijn, liet hij echter in het midden. Ook het departement van Buitenlandse Zaken in Moskou bleef vaag in zijn commentaar.
Tegelijkertijd pleit een belangrijke adviseur van de Russische regering ervoor om niet te vervallen in de fouten die tijdens het laatste decennium van de Koude Oorlog werden gemaakt. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), voortgekomen uit de Helsinki-akkoorden waarmee in 1975 de status-quo van de Koude Oorlog werd vastgelegd, is volgens de econoom en politicoloog Sergej Karaganov als effectief multilateraal instrument half dood. Ook het klassieke wapenbeheersingsoverleg biedt onvoldoende soelaas, aldus Karaganov.
Sovjetdelegatie Helsinki 1975. Vlnr: tolk Viktor Soechodrev, secretaris-generaal Brezjnev en minister Gromyko van Buitenlandse Zaken.
‘Rusland moet op de nieuwe uitdagingen niet haastig en op vergelijkbare manier reageren’, schrijft Karaganov in recente beschouwing voor het Russische vakblad Russia in Global Affairs. ‘Op de lange termijn zal ook Rusland niet profiteren van confrontatie, zelfs niet als het een paar tactische overwinningen boekt.’
NAVO: Rusland is 'onvoorspelbaar' geworden
De beslissing om in Oost-Europa een roulerende troepenmacht van duizend militairen te stationeren zal aan de orde komen op het eerste beraad van Rusland en de NAVO sinds lange tijd. De NAVO-Ruslandraad komt bijeen op 13 juli. In reactie op de annexatie/hereniging van de Krim en de oorlog in de Donbas in 2014 had de westerse alliantie deze permanente overlegstructuur afgelopen twee jaar bevroren.
Volgens Maria Zacharova, woordvoerder van minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken, heeft Rusland niet alleen de roulerende troepenbases in de vier noordoostelijke NAVO-lidstaten maar ook de veiligheid van het luchtruim rond de Baltische landen op de agenda gezet. De Finse president Sauli Niinisto heeft het plan geopperd om gevechtsvliegtuigen van alle partijen uit te rusten met transponders om incidenten en ongelukken te voorkomen.
In het 139 punten tellende slotcommuniqué over de top in Warschau spreekt de NAVO zich uit voor ‘dialoog’ met Rusland maar veroordeelt het bondgenootschap ook de ‘agressieve acties’ van Rusland op de Krim en in het oosten van Oekraïne. Refererend aan de versterking van de Russische militaire posities rond de Zwarte Zee, Middellandse Zee, Oostzee en Atlantische Oceaan noemt de westerse alliantie het huidige Rusland een ‘onvoorspelbare’ partij. Als antwoord daarop is maatwerk geboden, aldus de NAVO in de Poolse hoofdstad.
President Vladimir Poetin was op 1 juli in Finland. Hij reageerde toen welwillend op het plan van Niinisto. Belangrijkste gespreksthema in Helsinki was echter een eventuele toetreding van Finland tot de NAVO. Poetin zei een besluit daartoe onverstandig te vinden maar te zullen respecteren. ‘De NAVO zou Rusland waarschijnlijk met genoegen tot de laatste Finse soldaat bevechten. Maar hebben jullie daar wat aan? Wij niet, al beslissen jullie,’ zei de Russische president. Hij waarschuwde wel voor tegenmaatregelen. ‘Denken jullie dat wij onze troepen op anderhalf duizend kilometer zullen houden?’, aldus Poetin.
Karaganov: 'vergeet oude systeem met OVSE'
Sergej Karaganov, decaan van de Hogere Economische School van Moskou en voorzitter van de redactieraad van Russia in Global Affairs, waarschuwt juist voor een herhaling van zetten uit de tijd van de Koude Oorlog. Volgens Karaganov is de NAVO er op uit om Rusland met ‘oude recepten te provoceren tot een confrontatie en wapenwedloop in Europa’. Karaganov plaatst zelfs vraagtekens bij de reeds genomen tegenmaatregelen om drie divisies extra in het westen van Rusland te legeren en nieuwe raketsystemen te ontwikkelen. ‘Nieuwe wapenbeheersingsbesprekingen zijn amper nodig’. Rusland moet zich beperken tot een dialoog tussen de militairen over en weer.
De OVSE is volgens Karaganov alleen nog vruchtbaar als instrument voor concrete crisisbeheersing, niet meer als breder overlegmodel. In de Helsinki-akkoorden van 1975 kreeg de OVSE drie hoofdtaken, ook wel 'manden' genoemd. De eerste 'mand' bevatte de politiek-militaire afspraken. De tweede 'mand' betrof de 'economische' samenwerking. De derde 'mand', waarvoor met name de westerse mogendheden hadden geijverd, had betrekking op mensenrechten en migratie.
Deze ‘tweede economische mand is dood’, schrijft Karaganov, en de ‘derde mand’ moet Rusland maar ‘vergeten’, omdat de mensenrechten binnen de OVSE toch alleen maar worden ‘gebruikt’ om confrontaties aan te jagen, schrijft de in regeringskringen invloedrijke politicoloog in Russia in Global Politics onder de kop 'Missiles in Europe: Back to the Future'.
'Nieuw Euraziatisch veiligheidsconcept zonder Amerika'
Karaganov pleit er voor om het ‘oude Eurocentrische’ veiligheidsbeleid, waarin de Verenigde Staten een centrale rol spelen, te verlaten. Een nieuw concept voor een ‘Euraziatische’ dialoog van alleen Rusland, China en Europa en dus zónder Amerika moet en kan beginnen. Want dankzij de Brexit is ‘de Europese Unie geen model noch vijand meer, maar eerder een goede buur, een lucratieve markt en een gelijkwaardige partner’, aldus Karaganov.
Rusland moet de kansen grijpen die de Brexit nu biedt, omdat het door het falende hervormingsbeleid in eigen huis eigenlijk te zwak is voor een meer assertieve benadering. Karaganov breekt de staf over hen die wel voelen voor een offensievere buitenlandse politiek. ‘Wij Russen hebben een hoop klachten over het Westen en de vingers van velen jeuken om die met het “complete programma” te beantwoorden. Rusland met zijn twee kernwaarden – soevereiniteit en veiligheid – heeft intern behoefte aan een externe vijand. Deze behoefte groeit naarmate de hervormingen uitblijven’.
Karaganov besluit zijn artikel daarom als volgt: ‘Confrontatie is uiteindelijk voor niemand voordelig. Zolang Rusland minder sterk en rijk is, is confrontatie voor ons zelfs nog minder voordelig dan voor het Westen’.
Russische versie van Karaganovs artikel 'Missiles in Europe: Back to the Future'
