Wat berichten de Russische of Oekraïense pers, populaire televisieprogramma’s en online kanalen over de actualiteit? Deze nieuwe tweewekelijkse rubriek van Wabke Waaijer kiest uit een breed palet aan media: van regeringsgezind via neutraal naar kritisch of oppositioneel. Deze week aandacht voor de videotop tussen Poetin en Biden, waar het belangrijkste onderwerp de spanningen rondom Oekraïne was. Wat is hierover afgelopen week in de Russische media gezegd of geschreven?

door Wabke Waaijer

Het was de tweede ontmoeting tussen de Russische en Amerikaanse wereldleiders sinds Bidens presidentschap. Net als voorafgaand aan hun eerste (fysieke) topontmoeting in Geneve in juni 2021, bevinden de Russisch-Amerikaanse betrekkingen zich weer op een nieuw dieptepunt. Oorzaak zijn de Russische troepenconcentraties aan de grens met Oekraïne en NAVO-oefeningen in Zuidoost-Europa. Via een beveiligde videoverbinding hebben de leiders van de twee grootmachten gedurende twee uur met elkaar gesproken, voornamelijk over Oekraïne, maar ook over Iran en cyberveiligheid. Poetin belde vanuit zijn residentie in Sotsji aan de Zwarte Zee en Biden vanuit het Witte Huis in Washington.

President Poetin sprak op 7 december 2021 met Biden via een beveiligde videoverbinding (foto: Kremlin.ru).

Evenals afgelopen voorjaar heeft Rusland in de herfst van 2021 een groot aantal troepen vanuit het achterland naar de grens met Oekraïne verplaatst. Toen bleef het bij spierballenvertoon. Nu waarschuwen Amerikaanse inlichtingendiensten dat er zo’n 100.000 Russische militairen zijn samengetrokken bij de grens. Volgens hen zou Rusland in 2022 Oekraïne kunnen binnenvallen, mogelijk zelfs vanaf drie kanten: Rusland, de Krim en Belaroes. Moskou ontkent dit maar Poetin dreigde eind november wel met militaire actie als de NAVO militair materieel naar Oekraïne zou verplaatsen. Maar Poetins taal valt in het niet bij de retoriek van de Russische staatstelevisie. Zo liet de schreeuwende Zjirinovski, leider van de populistische LDPR (Liberaal-Democratische Partij van Rusland) in de talkshow van kremlinspreekbuis Vladimir Solovjov op Rossia 1 horen wat hij tegen Joe Biden zou willen zeggen. ‘Joe, als er vanuit Oekraïne een dreiging onze kant op komt, dan zal Oekraïne twee uur later verdwenen zijn. Alles. Volledig! Heb je het begrepen Joe? Jullie kunnen dood vallen met je sancties en met je leger.’ 

‘Belangrijkste gebeurtenis van het jaar’

Volgens de Kremlinloyale kwaliteitskrant Izvestia, een veel gelezen krant in Rusland is de topontmoeting tussen Poetin en Biden ‘zonder overdrijving de belangrijkste gebeurtenis van het jaar’ gezien de gespannen situatie rondom Oekraïne. ‘Immers, volgens veel experts, staat de wereld aan de vooravond van een nieuwe grootschalige oorlog die kan losbarsten op het territorium van Nezalezjnaja (zoals Oekraïne zich ook wel noemt, verwijzend naar zijn onafhankelijkheid, daar is het woord Nezalezjnaja ook van afgeleid – red).’

Izvestia bagatelliseert de Russische dreiging. ‘De laatste tijd verwijzen Westerse media naar bronnen uit de Amerikaanse inlichtingendiensten, en beweren steeds dat Rusland begin 2022 een inval zou plannen in Oekraïne. Moskou zegt dat zulke beschuldigingen verzinsels zijn en benadrukt dat Kiev zich niet houdt aan de afspraken van het Minsk akkoord en militairen samentrekt op de demarcatielijn bij de Donbas.’

Verder schrijft Izvestia, het Kremlin persbureau citerend, dat Poetin harde garanties wil dat de NAVO niet verder oostwaarts gaat uitbreiden en geen raketten naar Oekraïne verplaatst. Poetin wil bevestigd zien dat Oekraïne geen lid van de NAVO zal worden.

‘VS niet bereid te vechten voor Oekraïne’

Maar Izvestia heeft ook aandacht voor het Amerikaanse standpunt. ‘In het Witte huis zien ze de situatie vanuit een ander perspectief. Volgens het persbureau van de Amerikaanse president heeft Joe Biden de zorgen van de VS en Europese bondgenoten over de groeiende Russische troepenmacht bij de grens van Oekraïne kenbaar gemaakt aan zijn Russische ambtsgenoot.’ In hetzelfde artikel vermeldt de krant ook dat Biden aan Poetin te verstaan heeft gegeven dat de VS en hun bondgenoten met harde economische sancties zullen komen in geval van een militaire escalatie. Daarbij benadrukt Izvestia, een geopolitieke expert citerend, dat Biden onder zware ‘binnenlandse druk staat van de Republikeinen’ en zich geen compromis met Poetin kan permitteren. ‘(…) topfunctionarissen van de Republikeinen vergeleken mogelijke afspraken over Oekraïne nog net niet met het Verdrag van München (waarbij Hitlers annexatie van het Tsjechische Suddetenland door Europese grootmachten werd geaccepteerd – red.)’.

Volgens Izvestia, die hiervoor opnieuw de geopolitieke deskundige aanhaalt, is de VS overigens niet bereid om voor Oekraïne door het vuur te gaan. Als het er op aan komt, lijkt Oekraïne redelijk alleen te staan tegenover de Russische dreiging. Zo wijst de expert op het feit dat de 300 miljoen dollar die de VS voor militaire steun aan Oekraïne uittrekken, tien keer minder is dan de jaarlijkse Amerikaanse militaire steun aan Israël. ‘Dus het gaat meer om een symbolisch gebaar’ naar Oekraïne, citeert Izvestia de analist. ‘Dat betekent dat de VS niet bereid zijn te vechten voor Oekraïne en zelfs niet van plan zijn om de militaire balans tussen Oekraïne en Rusland te corrigeren’.

Biden kon de top goed gebruiken

Volgens sensatiekrant Komsomolskaja Pravda, die bij de top vijf van meest gelezen Russische kranten hoort, is dankzij de Poetin-Bidentop het gevaar van een oorlog geweken. ‘God zij dank, de oorlog is voorbij’, zo vatten zij het videogesprek tussen de twee wereldleiders samen. Verder schrijft de Komsomolskaja Pravda ook over hoe de inwoners van Donbas tegen de top aankijken.

De krant is minder neutraal dan Izvestia in haar berichtgeving over de top, er klinkt meer anti-Amerika sentiment in door. Volgens de krant kon president Biden de onderhandelingen goed gebruiken om zijn binnenlandse populariteitscijfers een boost te geven. De crisis rondom Oekraïne vormde slechts een excuus voor Washington om met Moskou om de tafel te kunnen gaan zitten. ‘De Verenigde Staten zijn begonnen met de hysterie over de “op handen zijnde aanval” en heeft deze paniek vervolgens ook weer van tafel geveegd. Trouwens, misschien is het je opgevallen dat men dit (die oorlogshysterie – red.) in Kiev uit alle macht probeerde tegen te spreken. Daar (in Kiev -red.) zei men dat er geen aanwijzingen zijn van Russische troepenopbouw aan de grens, verwijzend naar hun eigen inlichtingendienst. Maar Oekraïne heeft zich overgegeven en is mee gaan zingen met Washington. Ook de Europeanen zijn met dit koor mee gaan doen.’

Zakenkrant Vedomosti publiceerde een artikel over de reacties van verschillende Europese landen op de top. ‘Frankrijk ondersteunt de dialoog, Polen vindt dialoog niet wenselijk, Oekraïne wacht op een telefoontje uit de Verenigde Staten’, luidde de ondertitel.

Poetin krijgt de meeste punten

De Kremlinloyale krant Moskovski Komsomolets is terughoudend met het ‘toeschrijven van de overwinning’ aan één van de presidenten. Minder voorzichtig zijn ze in het citeren van een patriottische militair deskundige, die op zijn Telegram kanaal onder de naam ‘Maduro is geen malloot’ publiceert. Deze expert, die blijkbaar bewondering heeft voor autoritaire leiders, raakt niet uitgepraat over hoe succesvol Poetin zijn ‘judotactiek’ heeft toegepast tijdens de onderhandelingen met Joe Biden. Volgens 'Maduro is geen idioot' heeft Poetin de onderhandelingen met 3-1 van Biden gewonnen. Poetin zou met zijn argumentatietechniek Biden op ‘zijn zwakke plekken’ hebben gepakt door te wijzen op de ‘destructieve lijn van Kiev die gericht is op de volledige uitkleding van de Minsk akkoorden (…)’.

Poetin zou bovendien niet uit zijn evenwicht zijn gebracht toen Biden hem beschuldigde van het opbouwen van troepen aan de Oekraïense grens en ‘dreigde met sancties in het geval van verdere escalatie’. Poetin zou rustig hebben geantwoord met tegenargumenten en verzocht ‘de verantwoordelijkheid niet op de schouders van Rusland te leggen, aangezien juist de NAVO gevaarlijke pogingen onderneemt om zich het Oekraïense territorium toe te eigenen en zijn militaire potentieel laat uitbreiden bij onze grenzen’.

Verder citeert de Moskovski Komsomolets allerlei komische commentaren van lezers van het Britse dagblad Daily Mail die commentaar hebben geleverd op de top via sociale media. ‘Schudden van het lachen’, luidt de titel van het stuk, verwijzend naar Poetin die volgens de auteur helemaal dubbel moet hebben gelegen tijdens de onderhandelingen. De Amerikaanse president komt er niet goed vanaf. ‘Biden lijkt op een opa die via Skype met zijn kleinkinderen probeert te praten’, citeren ze de Britten. Volgens een ander commentaar kon Biden beter ‘naar bed’ omdat niemand hem serieus neemt. Volgens de krant zou de auteur van het meest gelikete commentaar hebben geschreven ‘Rusland negeert Amerika. Ze gaan Oekraïne binnenvallen.’

Kwaliteitskrant Kommersant benadrukt net als veel andere kranten dat de onderhandelingen tussen Biden en Poetin voordelig voor Rusland hebben uitgepakt en dat, helaas voor Oekraine, het woord ‘Krim’ helemaal niet is gevallen. Volgens de krant markeert de top een nieuw begin in de relaties tussen Rusland en het Westen. Zo is het positief dat er gesprekken komen tussen de VS, Rusland en minimaal vier grote NAVO bondgenoten om Ruslands bezorgdheid over uitbreiding van de NAVO te bespreken, ‘(…) een duidelijke stap in de richting van het Russische standpunt’, citeert Kommersant politicoloog Fjedor Loekjanov.

Op de onafhankelijke nieuwssite Meduza, die een analyse van de denktank Carnegie Moscow publiceerde, komt Biden juist als winnaar uit de bus. 'Hij (Biden - red) kon Poetin tegen houden en een oorlog voorkomen, dit is een ware prestatie (...)' betoogt Aleksander Baynov, hoodredacteur van Carnegie Moscow.

Onzekerheid blijft

De kritische krant Novaja Gazeta bericht meer vanuit Westers perspectief over de top. In het verslag van de Poetin-Biden top benadrukt de krant de zorgen in het Westen omtrent de Russische troepenopbouw die mogelijk kan oplopen tot 175.000 man. Waar veel Kremlingezinde kranten vooral benadrukken dat Oekraïne als het er op aankomt niet op steun van het Westen hoeft te rekenen, haalde Novaja Gazeta de woorden van de Amerikaanse veiligheidsadviseur Jake Sullivan aan die een persconferentie gaf over de top. ‘(…) als de Oost-Europese landen, de Baltische staten, Roemenië en Polen zich tot de VS wenden met het verzoek om de militaire aanwezigheid uit te breiden, “dan worden ze gehoord”. Amerika ondersteunt Oekraïne en zal reageren in welke onvoorziene situatie dan ook’.

Novaja Gazeta durft nog niet te zeggen in hoeverre de top succesvol is geweest. Volgens de krant zullen de resultaten van de top pas de komende weken duidelijk worden. ‘Als Rusland stopt met zijn troepenopbouw aan de grens of met terugtrekking begint, betekent het dat ze het toch ergens over eens zijn geworden. De vraag die dan opkomt: tegen welke prijs is het akkoord gesloten?’