In de Russische staatsmedia is men trots op de ‘vredesmissie’ van het militaire bondgenootschap CSTO in Kazachstan. In de onafhankelijke Russische media klinken echter ook andere geluiden door. Wat berichtten de Russische media de afgelopen week over de gebeurtenissen in Kazachstan?

door Wabke Waaijer

Ze kwamen net op tijd aan in Kazachstan om de opstand te helpen onderdrukken, de Russische troepen die onderdeel uitmaakten van een vredesmissie van de CSTO, zo zei de Kazachse president Tokajev. Vanaf 13 januari zullen ze het land – in etappes – alweer gaan verlaten, de interventie is succesvol voltooid. Poetin en de andere bondgenoten van de Collectieve Veiligheidsorganisatie CSTO werden door president Kassym-Jomart Tokajev bedankt, het bondgenootschap heeft zijn effectiviteit bewezen. Het zou de opstandelingen ervan hebben weerhouden om het presidentiële paleis te veroveren.

 Protest in de stad Aqtöbe in het Westen van Kazachstan op 4 januari 2022 (Foto: Wikipedia).‘Bliksemsnelle redding’

In de populaire Russische sensatiekrant Komsomolskaja Pravda wordt gesproken van een ‘bliksemsnelle redding van Kazachstan dankzij Rusland’. De auteur suggereert dat Viktor Janoekovitsj, de voormalige president van Oekraïne die tijdens de Majdan-opstand naar Rusland vluchtte, zich nu waarschijnlijk wel voor de kop slaat dat hij destijds niet óók de hulp van Rusland en het militaire bondgenootschap heeft ingeroepen. De ‘monumentale Janoekovitsj’ steekt volgens de auteur schril af tegen de ‘intelligente bebrilde Tokajev’. ‘De één liet zijn land in de steek, met een burgeroorlog als erfenis, de ander redde zijn land, […]. Ik denk niet dat Kazachstan het makkelijk krijgt, maar de ergste ramp, een burgeroorlog, is al voorkomen’, schrijft de auteur. 

In Almaty is het nog steeds gevaarlijk maar door de komst van de ‘Russische vredesstichters’ is de situatie wel gestabiliseerd, zo begint de reportage in de staatskrant Rossiskaja Gazeta. Volgens de correspondent zijn alle inwoners van de stad met wie de krant sprak positief over de militaire hulp van de CSTO. ‘Met jullie jongens is het rustiger, ik denk dat het ons helpt om sneller terug te keren naar het normale leven (…). Ik ben ervan overtuigd dat er met de komst van de vredesstichters weer orde komt in de stad’, zei een inwoonster van Almaty tegen de krant.

Dagen van geweld in Kazachstan

Hoewel er nog altijd veel onduidelijkheid is over de ware toedracht achter de opstand in Kazachstan, gaat de president van het land uit van een poging tot staatsgreep waarbij ook buitenlandse krachten betrokken zouden zijn geweest. ‘Ik kan met zekerheid zeggen dat er sprake was van directe betrokkenheid van terroristen, waaronder ook buitenlandse, bij de agressie tegen Kazachstan’ zei hij in een toespraak tot het volk. Door demonstranten ‘terroristen’, ‘bandieten’ en ‘strijders’ te noemen en buitenlandse betrokkenheid te suggereren, legitimeerde Tokajev een militaire interventie door de CSTO. Want net als het principe van de NAVO, geldt een bedreiging van één, als een bedreiging van allen.

Op 5 januari vroeg de president van Kazachstan het militaire bondgenootschap van een vijftal voormalige sovjetlanden (Rusland, Armenië, Belarus, Kirgizië, Kazachstan) om hulp om de ‘terroristische dreiging’ het hoofd te bieden. Op 6 januari al schoot de CSTO, onder leiding van Rusland, te hulp met 2300 militairen. Onderdeel van de missie was de Russische brigade die onder meer bij de oorlogen in Tsjetsjenië en bij de annexatie van de Krim werd ingezet. Kazachstan was al enige dagen in de greep van massale demonstraties tegen de verhoging van de energieprijzen, maar de demonstraties waren ook gericht tegen de corrupte elite van voormalig president Nazarbajev die zich heeft verrijkt dankzij de opbrengsten van de vele grondstoffen die het land rijk is. Het merendeel van de Kazachen profiteert hier nauwelijks van.

Hoewel de demonstraties aanvankelijk vreedzaam waren, zouden gewelddadige islamisten en criminele bendes extra olie op het vuur hebben gegooid, met plunderingen, brandstichting en zelfs twee onthoofdingen tot gevolg. Mogelijk hebben de veiligheidsdiensten hierbij een oogje toegeknepen. Wat begon als een volksopstand muteerde zo volgens analisten al snel tot een machtsstrijd tussen president Tokajev en de voormalige maar zeer invloedrijke president Nazarbajev en zijn clan.

Tijdens de rellen zijn 16 medewerkers van de veiligheidsdiensten omgekomen. Het aantal burgerslachtoffers wordt nog officieel bekend gemaakt maar volgens het Kazachse Ministerie van Volksgezondheid zouden er 164 doden te betreuren zijn.

Argumenty i Fakty, één van Ruslands meest gelezen kranten, citeert Jakov Kedmi, voormalig hoofd van de Israëlische overheidsorganisatie Nativ, die ook wel te zien is in Russische propagandashows. Kedmi denkt dat Poetins militaire bondgenootschap CSTO door de interventie in Kazachstan niet alleen in de voormalige Sovjetrepublieken maar ook in het Westen meer aanzien zal krijgen.

De staatsmedia schenken ook aandacht aan de internationale angst voor de Russische expansiedrift. Zo schrijft de Izvestia dat men in Turkije bang is dat Rusland nu na de Krim en Oost-Oekraïne ook Kazachstan tot zijn invloedssfeer gaat maken. Turkije was de Kazachen ook graag te hulp geschoten, maar Rusland is ‘een veel aantrekkelijkere partner in de militair-politieke sfeer (…)’, citeert de krant een expert.

President Poetin tijdens een videotop met leden van de veiligheidsorganisatie CSTO op 10 januari 2022 (Foto: Kremlin.ru).

‘Vanaf nu is de vijand altijd extern’

Zakenkrant Kommersant noemt de interventie door de CSTO gerechtvaardigd, maar de veel geciteerde politicoloog Fjodor Loekjanov maakt een cruciale kanttekening: ‘Vanaf nu is de vijand altijd extern, zelfs als hij intern is,' zegt Loekjanov. 'Hiermee wordt de barrière opgeheven die de CSTO aan banden legde, en wordt een formele basis gelegd voor het uitnodigen van de veiligheidsorganisatie en haar acties.’ De CSTO mag volgens de oprichtingsakte alleen ingrijpen als een lidstaat door een buitenlandse vijand wordt bedreigd.

Dezelfde gedachte klinkt door in een een opiniestuk van de kritische krant Novaja Gazeta. Met deze interventie heeft de CSTO ‘grote verwachtingen’ gewekt bij autocraten, luidt de kop boven het stuk. ‘[…] In geval van een burgeroorlog of een politieke crisis hebben zowel [de Wit-Russische leider - red.] Loekasjenko als leiders van de Centraal-Aziatische republieken [voortaan] de mogelijkheid om de naar wapens grijpende oppositie als "terroristen" te betitelen om vervolgens Rusland om hulp te vragen.’

In een videotop met zijn CSTO-bondgenoten, begin deze week, noemde Poetin de opstand in Kazachstan een 'buitenlandse inmenging'.  ‘De gebeurtenissen in Kazachstan zijn niet de eerste en niet de laatste poging van buitenlandse inmenging. […] Wij hebben laten zien dat we niet toelaten dat je de situatie thuis uit de hand laat lopen en dat er kleurenrevoluties plaatsvinden.'

Margarita Simonjan, hoofdredacteur van propagandazender RT, toonde via Twitter en Telegram weinig respect voor de soevereiniteit van Kazachstan, dat, net als de andere CSTO-landen, pas sinds 1991 onafhankelijk is. Simonjan gaat vaak nog een stapje verder dan de machthebbers in het Kremlin. ‘Onafhankelijkheid waarbij een paar duizend waardeloze sukkels bewapend met stenen het leger verjagen, luchthavens en arsenalen in beslag nemen en het land van de ene dag op de andere in zo'n puinhoop veranderen dat het de mensen van wie het onafhankelijk werd om een directe militaire interventie moet vragen, is lachwekkend’, schreef zij honend op Twitter.

Op 6 januari plaatste zij bovendien op persoonlijke titel op Telegram de voorwaarden voor de Russische hulp aan Kazachstan: erkenning van de inlijving van de Krim, ophouden met 'spelletjes met nazi´s´ (de Oekraiense regering - red.) en anti-Russische NGO’s het land uitzetten.

 ‘De grenzen van Rusland houden nergens op’

Kritische media in Rusland keken net als de Verenigde Staten en de EU met argusogen naar de interventie in Kazachstan onder auspiciën van Rusland. Militair analist Aleksander Golts noemt de actie van de CSTO op de Russische site Republic een succes voor Rusland, maar waarschuwt dat de kans bestaat dat de Kazachen de Russen later de schuld zullen geven van hun economische malaise. 

De Russische missie in Kazachstan manoeuvreert zowel de Russen als de Kazachen ‘in een patstelling’, betoogt historicus Andrej Zoebov in een column op de site van het liberale radiostation Echo Moskvy. Hij vreest dat de interventie door veel Kazachen als een nieuw soort koloniale oorlog zal worden gezien. Historisch gezien beschouwt men Rusland in Kazachstan als de kolonisator en heeft men helemaal niet zulke rooskleurige herinneringen aan de Sovjet-Unie, zegt Zoebov. De gedwongen collectivisatie van de landbouw van de van oorsprong nomadische Kazachen leidde in 1932-1933 tot een enorme hongersnood die ruim 1,5 miljoen doden kostte. Dat is een dramatisch onderdeel van de recente geschiedenis dat de Kazachen niet zijn vergeten.

Wat hebben wij in hemelsnaam in Kazachstan te zoeken, vraagt politicoloog en oppositiepoliticus Leonid Gozman zich af in een andere column op de site van Echo Moskvy. ‘Geopolitieke ambitie’ is het enige wat Rusland motiveerde om Kazachstan te hulp te snellen, concludeert hij. Daarnaast dient de militaire actie volgens Gozman als afschrikking opdat de Russen zelf niet de straat op gaan om hun onvrede te uiten.

Hoe zal deze interventie de relatie tussen Kazachen en de in Kazachstan woonachtige etnische Russen gaan beïnvloeden, vraagt Gozman de politicoloog zich af. Bijna 20% van de Kazachse bevolking (merendeel wonend in de noordelijke grensstreek met Rusland) beschouwt zichzelf als etnisch Russisch. ‘Wat zijn we verder van plan, noord-Kazachstan bezetten? Want nu zullen de Kazachen zich negatiever gaan opstellen ten opzichte van de Russen, wij zijn nu immers de bezetters.’

Aangezien Rusland 7500 kilometer grens deelt met Kazachstan, is het Kremlin beducht voor onrust bij de zuiderbuur. Maar waar stopt het beschermen van de grenzen tegen ‘extremisten’, vraagt de politicoloog. Straks moet Rusland ook de grenzen van Tadzjikistan, Iran en als het zo doorgaat van Papoe-Nieuw Guinea gaan bewaken, ‘de grenzen van Rusland houden immers nergens op’.

Nu president Tokajev de militaire missie van de CSTO voor beëindigd heeft verklaard, lijkt van een bezetting geen sprake. Met de terugtrekking van de kleine interventiemacht zou reeds deze week een begin worden gemaakt. Nu de orde in de straten van Almaty is hersteld, vraagt het oppositiegezinde deel van de Russen zich af hoe de Kazachse opstand het leven in Rusland zal beïnvloeden, schrijft Andrej Pertsev op Republic. Na de protesten in Belarus is de repressie in Rusland aanzienlijk toegenomen. ‘Bij ons draaien ze de duimschroeven ook zonder reden aan, is er wél een aanleiding dan doen ze dit nog sneller. Dus, vanuit een cynisch-egoïstisch perspectief bekeken, is het voor ons beter als de buren zich rustig houden en niet in opstand komen […]’.