Terwijl Westerse media alle registers open trekken in hun speculaties over de vervolgstappen van Poetin, is het volgens Russische staatsmedia zonneklaar: de Russische oorlogsdreiging is één groot verzinsel van het Westen. De schriftelijke reacties van de NAVO en de VS op het Russische ultimatum zijn inmiddels binnen. Een diplomatieke oplossing voor het Oekraïne conflict is nog niet van de baan al vindt Rusland de antwoorden van het Westen allesbehalve bevredigend. Wat berichten de Russische media hierover?

door Wabke Waaijer

Het zijn de westerse media én de Westerse leiders die zich schuldig maken aan paniekzaaierij omtrent de oorlogsdreiging uit Rusland, zo klinkt het in de Russische pers. Dat Rusland zelf vorig jaar meer dan 100.000 militairen aan de grens met Oekraïne stationeerde, blijft meestal onvermeld.

Oekraïne wordt ‘volgepompt’ met wapens terwijl de wereld Rusland tot belangrijkste agressor uitroept, zo begint Dmitri Kiseljov zijn talkshow Vesti Nedeli (Nieuws van de week) op de Russische staatstelevisie. De populaire krant Komsomolskaja Pravda kopt groot met een uitspraak van Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken: ‘Rusland zal geen oorlog beginnen! Maar ik sluit niet uit, dat iemand militaire acties wil uitlokken.’ Dit zei de minister in een speciaal interview met vier populaire Russische radiozenders.

‘Moskou verklaart dat het niet van plan is iemand aan te vallen’, luidt ook het mantra in het veelgelezen weekblad Argumenty i Fakty. Het is slechts een ‘kwaadwillige, propagandistische actie van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken’, zo citeert de krant Sergei Narysjkin, hoofd van de Russische buitenlandse inlichtingendienst.

Minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov gaf 28 januari 2022 een interview aan de radiostations Sputnik, Echo Moskvy, Govorit Moskva en Komsomolskaja Pravda. Foto: Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Geen stap achteruit

De Russische media onthouden zich op dit moment dus van dreigende oorlogstaal, al staan Rusland en het Westen volgens diezelfde kranten nog altijd wel lijnrecht tegenover elkaar. ‘Verder terugtrekken kunnen we ons niet, achter ons ligt Moskou al’, staat boven een samenvatting van het interview met voormalig president Dmitri Medvedev in de Komsomolskaja Pravda. Medvedev, tegenwoordig vicevoorzitter van de Russische nationale veiligheidsraad, liet met deze gevleugelde woorden uit de tijd dat de Sovjet-Unie zich tegen de nazi’s moest verdedigen, zijn ongenoegen blijken over het feit dat de NAVO oostwaartse uitbreiding niet wil uitsluiten.

Want hoewel de vorige week overhandigde antwoorden van de NAVO en de VS ruimte bieden voor verdere onderhandelingen, kunnen ze de Russische zorgen over de NAVO-uitbreiding niet wegnemen. De NAVO wil een toekomstig lidmaatschap voor Oekraïne of Georgië niet uitsluiten omdat het elk land vrij staat zich aan te melden en het bondgenootschap Rusland geen vetorecht gaat geven. Ook weigert de NAVO om zijn troepen weg te halen uit de voormalige Oostbloklanden.

Als antwoord op de schriftelijke reacties van de NAVO en de VS heeft het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zondag 30 januari een toelichting gevraagd aan de NAVO en de OVSE hoe het Westen dan wel tegemoet gaat komen aan Ruslands veiligheidseisen. Volgens Lavrov is de NAVO al lang geen verdedigingsalliantie meer ‘als je kijkt naar zijn militaire operaties in Joegoslavië, Libië en Afghanistan'. ‘Lavrov verklaarde dat Rusland niet in de situatie wil blijven verkeren waarin de nationale veiligheid dagelijks wordt beknot’, schrijft Argumenty i Fakty. In afwachting van het antwoord zal het Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken president Poetin 'nieuwe adviezen' geven, aldus de krant.

Het nut van wapengekletter

Dat de NAVO en de VS in hun reactie ook lieten weten open te staan voor gesprekken over wapenbeheersing vinden de Russische kranten een felicitatie waard. Zakenkrant Kommersant schreef eind januari dat Rusland de NAVO al langer had voorgesteld om in gesprek te gaan over wapenbeheersing, maar dat het Westen Rusland nu pas tegemoet komt. ‘De positie van de VS en zijn bondgenoten veranderde nadat Rusland een opvallend aantal troepen concentreerde langs de grens met Oekraïne en een diplomatiek ultimatum stelde waarin het "veiligheidsgaranties" eiste en in het geval van afwijzing dreigde met een "militair-technisch antwoord".'

Een agressieve buitenlandpolitiek is de enige manier om het Westen aan de onderhandelingstafel te krijgen, schrijft ook politicoloog Fjodor Loekjanov, hoofdredacteur van het tijdschrift Rusland in de globale wereld, in een column in Kommersant. ‘Eng? Voor sommige mensen, op sommige plaatsen is het onplezierig. Maar laten we eerlijk zijn, wat is er aan de hand? Rusland heeft de inzet doelbewust verhoogd. Het is duidelijk waarom, anders wordt het gewoon terzijde geschoven. Dus de megafoon in de hand, een stem van staal en voor de overtuigingskracht worden kolonnes heen en weer geschoven. Het is nogal eendimensionaal, maar het werkt.' De tegenpartij, die immers het medialandschap beheerst, aldus Loekjanov, antwoordde daar naar verwachting op met 'het opzwepen van massapsychose over Russische agressie.'

Maar een klassieke oorlog zal het niet worden, daartoe is de moderne samenleving niet meer bereid. Ter afsluiting citeert Loekjanov hij de satirische bard Joeli Kim: 'Men wijkt voor mij en ik waag het niet dat af te slaan.' Zo zal het gaan, weet Loekjanov.

In een interessant interview in diezelfde krant zegt de Russische politicoloog Dmitri Trenin, directeur van de denktank Carnegie Moscow dat Rusland sowieso zijn winst al binnen heeft omdat het Westen eindelijk serieus aan de onderhandelingstafel gaat zitten. ‘Het was voor ons niet alleen van belang om de situatie aan onze westelijke grenzen te bewaken, maar vooral om het Westen ertoe te brengen eindelijk met ons te onderhandelen over Europese veiligheidskwesties.’

 Screenshot uit Vesti Nedeli, de zondagavondshow van Dmitri Kiseljov op staatskanaal Rossija 1.

Een Amerikaanse nederlaag in Oekraïne, zegt Trenin, is voor de VS na Afghanistan onacceptabel en de Amerikanen zullen de Oekraïners dus onder controle houden. Maar intussen is Poetins plan voor iedereen onduidelijk. Dat zijn eisen door het Westen zouden worden afgewezen, was de Russische president bekend, aldus Trenin. Maar wat als we nu eens getuige zijn van een definitieve heroriëntatie van de Russische buitenlandse politiek in de vorm van een breuk met het Westen?

'Ik heb het gevoel dat Rusland een nieuw uitgangspunt zoekt voor het bijeengaren van het post-sovjet-territorium,' aldus Trenin. De erkenning van de Donbas-republieken en hun inlijving bij een nieuwe Russisch-Witrussische Uniestaat zou daar onderdeel van kunnen uitmaken.  De VS kunnen daar weinig tegen beginnen, denkt Trenin.

Volgens Trenin is het Oekraïense lidmaatschap van de NAVO voor Rusland niet zozeer een militaire als wel een 'geoculturele dreiging'. Zolang Oekraïne buiten de NAVO blijft, zal het deel kunnen blijven uitmaken van de 'Russische wereld' en normale betrekkingen met Rusland kunnen onderhouden. 'Maar als het lid wordt van de NAVO, dan is die trein vertrokken.'  

Is de spanning uit de lucht?

Is de spanning uit de lucht, nu er weer op diplomatiek niveau gepraat wordt? Volgens Russische media is dit niet eenduidig te zeggen. De Kremlingezinde krant Izvestia citeert een Amerikaanse politicoloog die een patstelling voorspelt: ‘Ik ga er vanuit dat de huidige situatie van confrontatie voorlopig zal voortduren’ zei hij.

Het was een week van de-escalatie, maar de spanning is nog niet geweken, schrijft ook Valerij Sjirajev, columnist in de onafhankelijke en kritische krant Novaja Gazeta. De columnist vraagt zich af hoe de voorstellen van Russische volksvertegenwoordigers over erkenning en bewapening van de zelfuitgeroepen volksrepublieken Donetsk en Loegansk moeten worden geïnterpreteerd.

De communistische partij KPRF heeft in de Doema voorgesteld de twee rebellenrepublieken Loegansk en Donetsk eindelijk te erkennen, iets wat Rusland zelfs op het hoogtepunt van de oorlog nooit heeft gedaan. Vervolgens riep Andrej Toertsjak, de vicevoorzitter van de Russische Federatieraad en leider van Kremlin-partij Verenigd Rusland, president Poetin op om wapens te gaan leveren aan de rebellen in Donetsk en Loegansk als reactie op de westerse wapenleveranties aan Oekraïne. Volgens hem moet Oost-Oekraïne zich kunnen verdedigen tegen de ‘militaire agressie’ van Kyiv. De behandeling van deze heikele kwestie is uitgesteld tot half  februari.

Dmitri Kiseljov, anchorman van Vesti Nedeli (screenshot)

‘Het is vreemd om te horen dat er wapens geleverd moeten worden aan rebellen die al sinds 2014 wapens uit Rusland krijgen’, schrijft de columnist van de Novaja Gazeta. Het is in Rusland immers een publiek geheim dat Rusland al lang wapens aan Oost-Oekraïne levert. Waarom zou Rusland met die clandestiene wapenleveranties dan niet gewoon door kunnen gaan, vraagt de columnist zich af.

Of deze voorstellen door het Russische parlement komen, is de vraag. Volgens minister Lavrov is dit niet in overeenstemming met afspraken die zijn vastgelegd in de Minsk-akkoorden, die vrede tussen Kyiv en de rebellen moeten brengen. Maar erkenning of niet, Rusland heeft er sowieso baat bij om Oost-Oekraïne instabiel te houden. Dat is de enige garantie die Poetin kan krijgen om Oekraïne buiten de NAVO te houden. ‘Deze pseudorepublieken moet het Kremlin koste wat kost in stand houden’, betoogt de columnist van Novaja Gazeta.

Zelfs geen tussenstand

Volgens Russische staatsmedia is Rusland vooral bezig de wereldvrede te bewaken: of het nu gaat om Oekraïne, Kazachstan of de Armeense enclave Karabach. Maar de Russische defensiespecialist Pavel Loezin ziet dat anders. Op de onafhankelijke Russische website Republic zegt hij dat het schriftelijke antwoord van de VS en de NAVO slechts een stap is in de machtsonderhandelingen die Rusland met het Westen voert: ‘Dit is niet het einde, niet het resultaat en zelfs niet een tussenstand. Het is gewoon een stap op de weg die Rusland eind vorig jaar is ingeslagen. En die Rusland het Westen en in de eerste plaats de Verenigde Staten, heeft gedwongen in te slaan.’