Rusland zaait dood en verderf in het oosten van Oekraïne, waar Russisch de voertaal is en de steun voor het buurland traditioneel groot was. Het is een van de blunders van deze meedogenloze militaire invasie. Met elke bom op Charkiv en Marioepol groeit de Oekraïense haat tegen Rusland, zegt Laura Starink. Het einde van Poetins 'Russische wereld' is in zicht.

 Marioepol (foto twitter)

door Laura Starink

Een van de meest bizarre ontwikkelingen in de oorlog die Rusland ontketend heeft in Oekraïne is dat het Russische leger vooralsnog vooral het ooit pro-Russische oosten van het land in de as legt.

Een Russische landinvasie kon uiteraard alleen maar uit het oosten komen (en via Belarus uit het noorden), maar het gevolg is dat . de Russen de oorlog dus begonnen met de vernietiging van het grensgebied waar Russisch de voertaal was en de steun voor Rusland altijd groter was dan in de rest van Oekraïne. Zo heeft Poetin ook de laatste restjes sympathie onder de Oekraïense bevolking van de aardbodem weggebombardeerd. Hoe ze het land ooit bezet denken te kunnen houden is een raadsel.

De hardnekkigste gevechten worden al een maand lang gevoerd om de strook die loopt van de noord-oostelijke universiteitsstad Charkiv (20 km van de Russische grens), via de havenstad Marioepol aan de zee van Azov, de provinciesteden Cherson en Melitopol totaan Mykolajiv, dat de weg vrij moet maken voor de aanval op Odessa aan de Zwarte Zee.

In Charkiv zijn al meer dan elfhonderd gebouwen in de as gelegd en Marioepol is met de grond gelijk gemaakt. Cherson en Melitopol zijn bezet (maar de bevolking blijft demonstreren), Mykolajiv biedt nog weerstand. Met de uit de lucht gegrepen beschuldiging van 'genocide' als alibi zaait het Russische leger nu dus dood en verderf onder de Oekraïense bevolking die het meest Russisch-gezind was. Zo verbrandt Rusland eigenhandig de brug naar de ‘Roesski Mir’, de ‘Russische wereld’, die zo cruciaal is voor Poetins revisionistische ideologie.

Het is niet voorstelbaar dat de verhoudingen tussen Russen en Oekraïners na deze oorlog de komende decennia nog kunnen worden hersteld. Dat is een tragedie voor miljoenen die over en weer familiebanden hebben.

Novorossia en Catharina de Grote

Wat wil Poetin met Oost-Oekraïne?

Tijdens de volksopstand van Euromajdan werd president Viktor Janoekovitsj in februari 2014 uit Kyiv verjaagd nadat hij grof geweld had ingezet tegen de demonstranten. De daaropvolgende soepele annexering van de Krim was voor Russisch-gezinde Donbassers een aanlokkelijk voorbeeld. Het Kremlin bood een blauwdruk voor ‘spontaan’ opbloeiende Volksrepublieken die met Russische hulp om aansluiting bij het moederland  zouden smeken. 

Zo werd in Charkiv een bijeenkomst met apparatsjiks belegd die luidkeels ‘Rossia, Rossia!’ scandeerden. Zij hoopten dat de gevluchte Janoekovitsj zich bij hen zou voegen om leiding te geven aan een volksopstand tegen Kyiv. Maar Janoekovitsj kreeg slappe knieën en vluchtte naar Rusland. En de pro-Russische demonstraties in Charkiv en andere steden in het oosten liepen op niets uit.

Tijdens die roerige maanden dolf het Kremlin uit de geschiedenis de naam Novorossia (Nieuw Rusland) op. Die stamt uit de 18^de eeuw, toen Catharina de Grote het oosten van het huidige Oekraïne veroverde op de kozakken en doorstootte tot de Turkse Krim waar haar minnaar Potjomkin haar eerde met de stichting van Sebastopol. Later liet Catharina aan de Zwarte Zee Odessa aanleggen. Novorossia was een forse gebiedsuitbreiding voor het Russische Imperium. Herstel van Novorossia was voor het Kremlin in 2014 dus een aanlokkelijke correctie op de geschiedenis.

Twee kleine rebellenstaatjes

Maar de enige plek waar Rusland in zijn opzet slaagde was de industriële Donbas, het land van kolen- en staalkoning Rinat Achmetov. Na een haastig referendum in mei 2014 werden de 'Volksrepubliek Donetsk' en de 'Volksrepubliek Loehansk' uitgeroepen, die tot hun teleurstelling zelfs door Rusland niet werden erkend. In omvang besloegen ze ongeveer eenderde van de provincie Donbas en hadden een bevolking van 4 miljoen. Rondom die opstandelingen ontstond een korte hevige oorlog, die 15.000 slachtoffers kostte.

Omdat de nieuwe Oekraïense regering onder leiding van president Porosjenko slechts de beschikking had over een gebrekkig en gedemoraliseerd leger riep ze de hulp in van tienduizenden inderhaast bewapende vrijwilligers die in bataljons werden getraind. Zij maakten het verschil op het slagveld en met hun hulp wist Kyiv het oproer te beperken tot de twee separatistengebieden.

Dankzij de tienduizenden vrijwilligers keerden de kansen, maar op het moment dat Oekraïense militairen Donetsk en Loehansk dreigden in te nemen, greep Rusland militair in en dwong Kyiv tot een staakt-het-vuren in de zogenaamde Minsk Akkoorden. De separatistengebieden worden tot op de dag van vandaag militair, financieel en bestuurlijk geleid vanuit Moskou. 

Vluchtelingen op het station van Charkiv (foto twitter)

Zo ontstond een patstelling die acht jaar duurde. De Minsk Akkoorden die een staakt-het-vuren regelden en een oplossing moesten bieden voor de status van de rebellengebieden, waren voor Oekraïne onacceptabel. Rusland weigerde bijvoorbeeld de controle over de grens met Oekraïne terug te geven en het bestand werd bijna dagelijks geschonden.

De Russische invasie

Op 24 februari 2022 heeft Poetin met de erkenning van de Volksrepublieken en het ontketenen van een oorlog deze patstelling met geweld doorbroken. Doel van Poetins aanval op Oekraïne was de 'demilitarisering' en 'denazificering' van Oekraïne en het stopzetten van de 'genocide' op de Russischtalige bevolking, waarvoor nooit een splinter van bewijs is aangevoerd. En een verbod op lidmaatschap van de NAVO. Oekraïne moet neutraal blijven.

Toen de Blitzkrieg mislukte en een snelle regimewisseling in Kyiv niet uitvoerbaar bleek, begon een massale tankopmars om Novorossia te veroveren. Zo moest de doorgang veiliggesteld worden naar de Krim, die tot op heden alleen per schip of via een lange brug bij Kertsj te bereiken is.

Maar hoe trager de opmars verliep en hoe meer Russische tankbataljons door de Oekraïners werden uitgeschakeld, hoe groter de Russische frustratie over deze vernedering. De Russische legerleiding koos vervolgens voor grof geweld tegen het slavische broedervolk.

Hoe meer slachtoffers de Russen maakten, hoe desperater en woedender de bevolking zich tegen de invasiemacht keerde. In Cherson en Melitopol protesteerden burgers ongewapend tegen de Russische soldaten en scholden ze uit voor bezetters, beesten, nazi’s en oorlogsmisdadigers. De sterke band met Rusland en de Russische cultuur is nu dus ook zlefs in deze contreien voorgoed verdwenen.

Vooral de meedogenloze aanval op Marioepol zullen de Oekraïners de Russen nooit vergeven. Het van oorsprong Griekse Marioepol is voor de Russen in de eerste plaats een belangrijk militair bruggenhoofd naar de zee van Azov en de Krim. Maar het wekte nog in het bijzonder de wraakzucht van Poetin omdat het net als in 2014 verdedigd werd door het Azov-bataljon, destijds opgericht door neonazi Andryi Biletski.

Azov als alibi

Azov was in 2014 een van de tientallen vrijwilligersbataljons die het gedemoraliseerde Oekraïense leger te hulp schoten in de oorlog tegen de door Rusland militair gesteunde rebellen. Het slaagde erin om de bezetting van Marioepol te voorkomen en joeg de Russische tanks terug over de grens. Dat heeft de Azov-strijders veel krediet opgeleverd. Poetin baseert zijn eis tot ‘denazificatie’ van Oekraïne onder meer op het bestaan van Azov.

Azov Bataljon tijdens de Mars van de Patriotten in Kyiv in maart 2020. Azov heeft een runenteken dat erg op de Wolfsangel lijkt (foto SOPA)

(De andere zondebok voor de Russen is de fascist Stepan Bandera uit West-Oekraïne die wilde collaboreren met Hitler om een onafhankelijk Oekraïne te bewerkstelligen, maar direct in concentratiekamp Sachsenhausen werd opgeborgen. Zijn fascistische partij, de OUN, nam deel aan pogroms tegen Joden. In Lviv wordt Bandera als vrijheidsstrijder met standbeelden geëerd. De Russen gebruiken voor Oekraïners daarom het scheldwoord 'banderovtsy'. Voor de meeste Oekraïners is dit een historisch achterhoedegevecht dat geen enkele relevantie heeft voor hun dagelijks leven. Ze zien er het bewijs in dat Rusland in het verleden leeft).

Na het sluiten van de Minsk-akkoorden, in september 2014  en februari 2015, stond Kyiv voor de lastige taak de tienduizenden vrijwillige soldaten te ontwapenen of op te nemen in het reguliere leger. Velen vreesden destijds dat de bataljons hun wapens niet zouden willen afstaan en dat het land zou verzinken in geweld en anarchie. Maar alle bataljons zijn succesvol ontbonden of bij het leger ondergebracht, en dat geldt ook voor het Azov-bataljon, dat nu onderdeel uitmaakt van de Nationale Garde.

Een klein deel extreem-rechtse fanaten splitste zich af van Azov en richtte een politieke splinterpartij op, het ‘Nationale Korps’, dat nauwelijks aanhang heeft. Bij de parlementsverkiezingen van 2019 vormde de partij een blok met andere extreem-rechtse partijen, maar samen kregen ze slechts 2,15% van de stemmen en dus geen enkele zetel in het parlement. Van nazi-gezindheid is, kortom, onder de Oekraïense bevolking geen sprake.

Vechten er nog extreem-rechtse skin-heads bij Azov? Zeker. Net als veel  andere landen heeft ook Oekraïne een extreem-rechtse scene, die geweld verheerlijkt. De Oekraïners kunnen niet al te kieskeurig zijn bij de keuze van hun soldaten: tegen de Russische overmacht is elke man er een en oorlog maakt vuile handen. Zelenski heeft zelfs criminelen uit de gevangenis vrijgelaten in ruil voor deelname aan de oorlog. Was de anarchie na de kortstondige oorlog van 2014 al een probleem, na deze totale Russische invasie zal het Zelenski nog veel meer hoofdbrekens kosten om het (door de Russen) ontketende geweld weer uit te bannen.

Het einde van de 'Russische wereld'

Anders dan Poetin zegt heeft het Azov-bataljon, dat vermoedelijk nog rond de duizend manschappen telt, de afgelopen jaren in Marioepol geen terreurbewind gevoerd tegen de Russisch-talige bevolking. Het is een bekende propagandatechniek: Rusland blaast de vijand op tot mythische proporties en creëert zo een aanleiding voor zijn eigen agressie. Ter vergelijking: het totale aantal Oekraïense mannen onder de wapenen ligt nu rond de 200.000.

Hetzelfde gebeurde tijdens Euromajdan met de kleine groep gewelddadige activisten die zichzelf de Rechtse Sector noemden. Toen de Oekraïense oproerpolitie Berkoet met scherp begon te schieten op de demonstranten, schoot de Rechtse Sector (getalsmatig ongeveer 300 man) terug. 

De leider van de Rechtse Sector, Dmitri Jarosj, werd op de Russische televisie in een mum van tijd opgewaardeerd tot de baarlijke duivel. Ik heb Jarosj destijds geïnterviewd en zag in hem eerder een rechtse patriot met een nogal geheimzinnige twijfelachtige signatuur (zo had hij banden met de Oekraïense geheime dienst) dan de Satan die de Russen van hem maakten.

Kijkend naar de kaart van Oekraïne zie je de herovering van Novorossia gestalte krijgen. Maar de opmars verloopt traag en moeizaam en gaat gepaard met grote verliezen voor het Russische leger. De Russen wreken dat gezichtsverlies met aanvallen op de burgerbevolking. Maar met iedere dode burger, ieder gebombardeerd flatgebouw, winkelcentrum of theater gaat ook Poetins geliefde ‘Russische wereld’ in Oekraïne in rook op.  

Lees hier Bellingcat's onderzoek naar Azov.