Wie goed keek had kunnen voorspellen dat de Oekraïners fel verzet zouden plegen tegen de Russische troepen. Maar Rusland bereidde zich niet voor. De resultaten zijn zichtbaar: de terugtrekkende Russische troepen laten een spoor van dood en verderf achter. Het toont een enorm mentaliteitsverschil tussen de leiding: Poetins hovelingen proberen de leider te behagen. Zelenski’s team was uitstekend voorbereid op de oorlog die ze al jaren zagen aankomen. Zo brachten de Oekraïners het Kremlin een gevoelige nederlaag toe, zegt Laura Starink. En toch is een overwinning voor Oekraïne bepaald geen uitgemaakte zaak.
Verwoestingen bij de stad Soemy
door Laura Starink
‘Een grote oorlog met Rusland zal met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid van 99,9 procent de prijs zijn die wij moeten betalen voor ons toetreden tot de NAVO. Ons doel moet dus zijn: een grote oorlog met Rusland winnen om het NAVO-lidmaatschap te krijgen.’
Deze opmerkelijke voorspelling deed de Oekraïense militair analist Oleksi Arestovitsj in een interview met de Oekraïense website Apostrophe op 18 maart 2019, aan de vooravond van de verrassende verkiezing van de komiek Volodymyr Zelenski tot president. Arestovitsj is inmiddels een van Zelenski’s naaste adviseurs.
Gevraagd wat dat zou betekenen, schetste Arestovitsj – nog verbazingwekkender – al in 2019 het complete scenario van de oorlog die zich sinds 24 februari in Oekraïne heeft voltrokken: ‘Dat betekent een offensieve luchtoperatie, het binnendringen van Russische troepen, die zijn gelegerd aan onze grenzen, het beleg van Kyiv, een poging tot omsingeling van de [Oekraïense – red.] legers, die zich in de Donbas bevinden, een doorbraak via de landengte van de Krim, een uitval naar het waterreservoir van Kachovka om de Krim van water te voorzien, een aanval vanuit het grondgebied van Belarus, de oprichting van nieuwe Volksrepublieken, sabotage van essentiële infrastructuur, luchtlandingen etc. Dat is wat een totale oorlog betekent. En dat die er komt staat voor 99% vast.’
Zelfs op de vraag wanneer dit scenario zich zou ontrollen had hij het juiste antwoord: in de jaren 2020-2022. Vrede in de Donbas heeft volgens Arestovitsj nooit op Poetins agenda gestaan. Volgens de Russen was er immers niets dat ze tegen kon houden.
‘Wie kan een serieuze bedreiging vormen voor een land dat een nucleair schild en offensieve kernwapens heeft? Mensen met een zo omvangrijk kernwapenarsenaal als de Russen kun je niet serieus onder druk zetten. En alle economische sancties zijn voor een land als Rusland niet zo’n erg grote bedreiging,’ aldus Arestovitsj.
Die oorlog zou er dus komen en voor Oekraïne, zei Arestovitsj, zat er dus maar één ding op: die oorlog winnen. Dat is precies wat Zelenski nu met man en macht aan het proberen is en de wereld staat al een maand versteld over de organisatiegraad, de vechtlust, de solidariteit en de eensgezindheid van de Oekraïners, die bij alle ellende zelfs hun humor niet verliezen. Deze grap doet in Oekraïne de ronde: ‘Wij dachten dat Rusland het op een na beste leger ter wereld had. Nu blijkt Rusland het op een na beste leger van Oekraïne te hebben.’
Blinde vlekken in Oost en West
Als het interview uit 2019 één ding laat zien dan is het dat de Oekraïners zich al jarenlang aan het voorbereiden waren op deze oorlog. Hadden de Russen beter opgelet, dan waren ze nooit zo arrogant aan de ‘Blitzkrieg’ begonnen. Dan hadden ze begrepen dat de Oekraïners alles uit de kast zouden halen om de strijd tegen de Russische overmacht te winnen. Het zegt veel over Oekraïnes vastberaden keuze voor Europa en democratie. Rusland heeft gelijk: Oekraïne is zichzelf als anti-Rusland gaan beschouwen.
Burgers van Cherson protesteren met blote handen tegen de Russische bezetters (foto twitter)
Ook westerse analisten, gefocust als ze zijn op het machtige Moskou, hadden nauwelijks oog voor de gedegen voorbereidingen van Oekraïne, al was bekend dat NAVO-instructeurs sinds 2014 het aftandse Oekraïense sovjet-leger trainden en leerden om te gaan met nachtkijkers, stingers, Javelins en moderne militaire tactieken.
En hoewel iedereen die in 2014 rondliep in Oekraïne met eigen ogen heeft kunnen zien hoe snel en goedgeorganiseerd de burgers omschakelden naar een oorlogsmodus (vrijwilligersbataljons, medische hulpteams, helpers in de ziekenhuizen, soepkooksters voor de soldaten, vrouwen die in kelders camouflagenetten knoopten en molotov-cocktails fabriekten) kwam de solidariteit van de bevolking ook bij deze verwoestende oorlog weer voor velen als een verrassing. Het moreel is nog nooit zo hoog geweest.
Meer dan 90% van de bevolking steunt president Zelenski en meer dan 80% is ervan overtuigd dat Oekraïne uiteindelijk zal winnen. De Oekraïense soldaten hebben, anders dan de Russen, een duidelijke missie: de agressor verdrijven. En ze vechten met moderne wendbare tactieken een thuiswedstrijd in een omgeving die ze de afgelopen jaren militair uitstekend in kaart hebben gebracht. Terwijl de Russen zich bezighielden met militaire parades en lanceringen van spectaculaire nieuwe raketten. zoals de Kinzjal (dolk), deden de Oekraïners in stilte hun huiswerk.
Zo werden de jaarlijkse militaire uitgaven volgens de Wereldbank van 1,5% van het GDP in 2014 opgehoogd tot meer dan 4,1% in 2020. NAVO-lidstaten hebben sinds 2014 zo'n $14 miljard aan militaire steun aan Oekraïne gegeven. Van grote betekenis zijn ook de Turkse Bayraktar drones gebleken, die menige Russische tank vanuit de lucht hebben uitgeschakeld.
Vrouwen in Lviv koken voor de troepen (foto twitter)
Wanprestaties van het Russische leger
Net zo verrast als over de eensgezindheid en de motivatie van de Oekraïners waren West en Oost door de wanprestaties van het Russische leger. Dat de Oekraïners de aanval zo lang zouden weerstaan, duizenden Russische soldaten zouden doden, vele honderden tanks en militaire voertuigen buit zouden maken of vernietigen en zelfs terreinwinst zouden boeken zag niemand aankomen. Dat het ze gelukt is het Russische beleg van Kyiv te breken voor het goed en wel begonnen was grenst aan het onwaarschijnlijke.
De uitstekend geinformeerde militair analist Michael Kofman van de Amerikaanse thinktank CNA (Center for Naval Analysis) in Washington, voorspelde de invasie van Oekraïne al maanden geleden en kreeg op alle punten gelijk. Maar ook Kofman, zelf overigens een in Kyiv geboren Rus, is verrast over de blunders van het Russische leger. De militaire operatie, zegt hij, heeft geen centrale militaire leiding, de verschillende generaals op de grond communiceren nauwelijks met elkaar, de materiële verliezen zijn met open source gegevens betrouwbaar vast te stellen en ze zijn gigantisch.
Ook de aantallen gesneuvelde soldaten lopen volgens hem inderdaad in de vele duizenden (dat geldt overigens ook voor de Oekraïense kant). De demoralisering van de Russische troepen is Moskous grootste vijand. Talloze militaire voertuigen zijn ongeschonden in Oekraïens handen gekomen omdat de Russen gewoon de benen hebben genomen. Levensgroot is het probleem van de noodzakelijke planmatige roulering van soldaten op het slagveld. Dat is een van de belangrijkste redenen dat het leger zich nu (tijdelijk?) terugtrekt op de Donbas, zegt Kofman in een interview met twee journalisten van het in Rusland inmiddels verboden internet-tv-station Dozjd, die met een eigen nieuws-stream zijn begonnen.
'De oorspronkelijk geplande Russische operatie was een chaotische poging tot regime change, die nauwelijks georganiseerd was. Het had nog het meeste weg van een mislukte overval bij klaarlichte dag',' zei Kofman op twitter. Ze dachten serieus dat ze die coup in 48 uur konden doorvoeren. Dat westerse militair experts het Russische leger fout hebben ingeschat verklaart hij uit gebrek aan vergelijkingsmateriaal. 'Je kunt militaire macht niet abstract inschatten, het is niet hetzelfde als geld tellen. Troepen lopen niet netjes vanaf de tekentafel het slagveld op.'
Oekraïense soldaten bevrijden Roednitske (foto twitter)
Het meest recente voorbeeld van de Russische gevechtskracht was de 'succesvolle' militaire campagne in Syrië, maar volgens Kofman gaat de vergelijking met Oekraïne mank. De operatie in Syrië was voor Rusland beperkt van omvang en vond vooral vanuit de lucht plaats. Er zijn nauwelijks Russische slachtoffers bij gevallen.
Verder hadden analisten niet veel meer om naar te turen dan de reguliere grootschalige militaire oefeningen die Rusland jaarlijks houdt, maar dat zijn vooral toneelstukjes die niets met een echte oorlogssituatie gemeen hebben. Er is immers geen vijand om te weerstaan.
Ook andere Amerikaanse analisten komen volgens de New York Times tot de conclusie dat de militaire operatie van het Russische leger in Oekraïne vanuit Moskou wordt aangestuurd en er ter plekke nauwelijks of geen coördinatie is, met verwoestende gevolgen voor de slagkracht en de strategie.
Kofman wees nog op een politiek probleem voor Moskou: het Kremlin framet de oorlog als een 'speciale militaire operatie', maar hoe langer de oorlog duurt, hoe problematischer dat wordt voor de roulatie van de uitgeputte manschappen. Bijna alle beschikbare troepen zijn al naar Oekraïne gestuurd, bijvoorbeeld uit Georgië en Kaliningrad. Op 1 april kondigde Poetin de reguliere halfjaarlijkse recrutering aan van 134.000 nieuwe dienstplichtigen. De vorige lichting moet dan worden gedemobiliseerd en naar huis gestuurd. Maar die nieuwe lichting is nog in geen weken opgeleid en klaar om in te zetten.
Om de oude lichting in het veld te houden en verse dienstplichtigen naar Oekraïne te sturen, moet het Kremlin de 'speciale militaire operatie' opschalen naar een echte oorlog. Dan moet het Oekraïne dus officieel de oorlog verklaren en daarmee zitten ze duidelijk in hun maag. Vooralsnog probeert het ministerie van Defensie alle zeilen bij te zetten om meer manschappen te recruteren, door bijvoorbeeld dienstplichtigen te dwingen contracten te tekenen of door extra huurlingen in te vliegen.
Poetins pochen
Al Poetins jarenlange pochen over het gemoderniseerde en tot de tanden bewapende Russische leger ten spijt, had de Russische Generale Staf dus kennelijk geen idee waar ze aan begon. De kennis over Oekraïne was blijven steken in het sovjet-perspectief, toen Kyiv een gehoorzame en manipuleerbare vazal van Moskou was. Het Oekraïense parlement werd in Rusland afgeschilderd als een bekvechtende club heethoofden die met elkaar op de vuist gingen. En de Oekraïense oligarchen waren, anders dan in Rusland, nog steeds een machtsfactor van betekenis in de politiek. Ook daarop werd in het Kremlin neergekeken.
Een Russische politieke analist beweerde aan de vooravond van de invasie dat de moderne Oekraïense internetgeneratie te verweekt was om van de bank af te komen en een partizanenstrijd aan te gaan met het machtige Russische leger.
Ze zaten er allemaal faliekant naast.
Dat zich de afgelopen dertig jaar een natie heeft gevormd met een groeiend zelfbewustzijn en een vrije burgerlijke samenleving was in Moskou onbekend. Ruim een maand na de vastgelopen opmars van de Russen kwam de Russische ‘expert’ Sjachnazarov in een talkshow op de staatstelevisie tot de conclusie dat ze zich met zijn allen deerlijk hadden vergist: de Oekraïners staan de Russen niet met brood en zout op te wachten, het leger vecht als een leeuw, het land is verenigd in zijn verzet tegen de ‘bevrijders’, de Russische verliezen zijn aanzienlijk, Kyiv lijkt onneembaar en Rusland moet zijn militaire aspiraties helaas bijstellen. Die ‘beperkte militaire operatie’ zou weleens dertig jaar kunnen gaan duren, somberde hij.
Spoor van terreur en oorlogsmisdaden
Terwijl de Russische troepen zich terugtrekken van Kyiv en zich hergroeperen rondom de Donbas laten ze rondom de hoofdstad een spoor van verwoesting en verschroeide aarde achter, die schokkende beelden opleveren. Tot verbijstering van de Oekraïners namen de Russen zelfs niet de moeite hun eigen gesneuvelde kameraden te bergen. De Russische overheid, zo zeggen de Oekraïners, doen nauwelijks moeite om alle gevallenen te bergen. Uit Belarus komen berichten dat de mortuaria vol liggen met dode Russen. Het staat in schril contrast met de gewijde ernst waarmee Oekraïners hun gesneuvelde soldaten de laatste eer bewijzen.
Vele tientallen vermoorde burgers in de bevrijde dorpen rond Kyiv (foto twitter)
In bevrijde dorpen worden op straat de lijken aangetroffen van Russische militairen en van Oekraiense burgers, sommigen geëxecuteerd met de handen op de rug. Bij het verwoeste dorp Boetsja zijn in een massagraf tegen de 300 lijken gevonden, Oekraïense burgers en Russische soldaten. De beelden van de oorlog zijn barbaars en wijzen op totale anarchie. In het Russische leger vechten niet alleen reguliere bataljons, maar ook killers uit Tsjetsjenië, die zichzelf graag filmen als ze lachend in het wilde weg hun mitrailleurs op huizen leegschieten. Net als aan het einde van de Tweede Wereldoorlog plunderen soldaten woningen en winkels. Er zijn verhalen over verkrachtingen. Het Russische leger doet kennelijk zelfs geen moeite om zijn oorlogsmisdaden te verbergen (lees hier een verslag van Human Rights Watch en een dagboek van een 16-jarig meisje uit Marioepol.)
De terugtrekking van de Russische troepen naar de Donbas vindt plaats tegen de achtergrond van onderhandelingen tussen de Oekraïners en de Russen. Daar worden harde noten gekraakt, maar veel hoop bieden de gesprekken nog niet. Arestovitsj voorspelde in 2019 ook dat het Westen Oekraïne vastberaden zou steunen. Maar dat de NAVO de deur dicht zou houden en er geen no-fly-zone boven Oekraïne zou komen, had hij niet voorzien.
Na weken soebatten begreep president Zelenski dat dat voor de NAVO geen optie is. ‘Wij zijn realisten’, zei hij en dus ligt bij de onderhandelingen met Rusland die in Oekraïnes ogen levensgevaarlijke neutraliteit in april 2022 opnieuw op tafel. Oekraïne wil neutraliteit alleen accepteren als het Westen veiligheidsgaranties afgeeft. Daar lijkt het Westen vooralsnog niet toe bereid en dat weet Poetin heel goed. Diplomaten denken dan ook dat de Russen een adempauze zullen benutten om zich te hergroeperen, herbemannen en herbewapenen voor een lange uitputtingsslag. Dat zal in Oekraïne een hoge tol eisen.
Cynisch genoeg moet je voorlopig dus concluderen dat Oekraïne het Westen op het slagveld een uitermate verhelderend inzicht heeft gegeven in de zwakke plekken van de totaal geperverteerde Russische politieke en militaire macht. Aan beide zijden van het front heerst een totaal andere mentaliteit. Daarmee heeft Oekraïne een enorme dreun uitgedeeld. Maar daarvoor betaalt het land ook een vreselijke prijs.
Russische (links) en Oekraïense delegatie tijdens de vredesbesprekingen in Istanboel (foto presidentiële administratie Oekraine)