Hoe hebben we decennia lang de Russische strijdkrachten zo kunnen overschatten? Is het een Potjomkin-leger, beter in het poetsen van knopen dan in het vechten van oorlogen? Volgens defensie-expert Jan Kallberg in een artikel op de site van denktank CEPA zijn we misleid doordat we alleen maar keken naar cijfers, in plaats van factoren als gevechtswil, discipline en corruptie mee te wegen.

9 mei parade op het Rode Plein. Foto CC Wikimedia Commons

door Jan Kallberg

Voor de mannen in het Kremlin is 9 mei, de Dag van de Overwinning een kans om hun geloofsbrieven op te poetsen als erfgenamen van wat veel Russen nog steeds beschouwen als de beste generatie – de mannen en vrouwen die met hun bloed betaalden om de nazi’s te verslaan.

Het verband met Oekraïne is onvermijdelijk. Niet alleen lijdt Rusland de grootste verliezen sinds de Tweede Wereldoorlog, maar het  doel is ook zogenaamd om Oekraïne te verlossen van een nazi-regime (hoewel het land geleid wordt door een democratisch gekozen joodse man).

Als de glimmende rijen Russische soldaten in ganzenpas over het Rode Plein marcheren en vers overgeschilderd  high-tech wapentuig over de klinkers hobbelt, moeten we de vraag stellen die een jaar geleden waarschijnlijk niet bij ons was opgekomen: hoe hebben we decennia lang de Russische strijdkrachten zo kunnen overschatten? Is het, zoals sommigen nu zeggen, een Potjomkin-leger, beter in het poetsen van knopen dan in het vechten van oorlogen?

Gevangen in propaganda

Als dat zo is, dan is het niet alleen een probleem voor de Russen. Het zou betekenen dat het Westen zich ernstig op zijn tegenstander heeft verkeken. In feite lijdt het Westen aan padafhankelijkheid, een economisch begrip waarbij gedrag in het verleden het gedrag in het heden bepaalt los van de veranderde omstandigheden. In dit geval heeft de NAVO een pad uit de Koude Oorlog gevolgd. Een oorlog tegen de Sovjets vereiste van de NAVO z’n verdediging met wiskundige precisie op te zetten om te compenseren voor de kleinere aantallen.

Jarenlang geloofde men de verklaringen van de USSR en Rusland over hun capaciteiten en technische mogelijkheden omdat we ze gebruikten voor onze wiskundige modellen. Voor deze kunst van het wetenschappelijk oorlogvoeren moest de NAVO de kracht van de tegenstander in cijfers uitdrukken. Als volgens de Sovjets een gemotoriseerd regiment jagers 20 kilometer in 24 uur kon afleggen, werd dat getal in het NAVO-model ingevoerd. Omdat wij de USSR beschouwden als uitermate capabel, zaten de Sovjets gevangen in hun eigen propaganda. Dat weerspiegelde zich in het Russische denken: ze konden geen slechte militairen zijn, want de NAVO was bang voor ze.

Jarenlang geloofde de NAVO de verklaringen van de USSR en Rusland over hun capaciteiten en technische mogelijkheden omdat we ze gebruikten voor onze wiskundige modellen

In de Koude Oorlog maakten de NAVO en Westerse landen er een kunst van de kracht van het Warschau Pact te meten door een schatting te maken van elk aspect van de strijdkrachten aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. In de jaren 1970 en 1980 was de mogelijke uitkomst van een grote Europese oorlog gebaseerd op cijfers die leidden tot aanbevelingen op basis van een wiskundige beoordeling. We kunnen dit de Fulda Gap economie noemen. [Met de Fulda Gap doelde de NAVO in de Koude Oorlog op een zwakke plek waarvan de Sovjets bij een aanval op West-Europa gebruik konden maken. Het ging om de vlakte die liep van het midden van Oost-Duitsland naar de Rijn. De NAVO ging ervan uit dat honderden Sovjet-tanks van daaruit zouden uitzwermen over West-Europa en stationeerde duizenden manschappen bij de Fulda Gap, red.]

De schijnzekerheid van cijfers

De komst van computers en door computers berekende schattingen bracht de Amerikaanse minister van Defensie Robert McNamara (1961-‘68) tot zijn syteem van het tellen van gesneuvelde soldaten in Vietnam. In de PBS documentaire ‘De Vietnam oorlog’ zei een ex-militair: ’Als je niet kunt tellen wat belangrijk is, dan maak je wat je kunt tellen belangrijk.’ Een mogelijke oorlog in Europa werd ook een cijferkwestie.

Cijfers geven ons zekerheid in een onzekere wereld waar we proberen om conclusies te trekken, terwijl we omringd zijn door een mist van informatie. De laatste 60 jaar zijn cijfers of data leidend geweest bij hoe de Westerse landen eerst de Sovjet-Unie en later de Russische Federatie inschatten.

Het Amerikaanse veldhandboek van het leger uit 1984 stelde: ‘Het voornaamste doel van de gecombineerde Sovjet-aanval is een tactisch succes snel omzetten in een operationeel succes door een goed geregisseerde combinatie van grootschalige beschietingen, manoeuvres en zware aanvallen diep in vijandelijk gebied.’

Iedere westerse soldaat leerde hoe de Sovjets zouden vechten door te kijken naar propagandafilms van het Rode Leger

Vanuit het Westen beschouwd was het Rode Leger een competent en goed georganiseerde tegenstander, die in staat was om met de troepen gezamenlijk snel een aanval te doen, nauwelijks of zonder voorafgegaan door een waarschuwing. Iedere westerse soldaat leerde hoe de Sovjets zouden vechten door te kijken naar propagandafilms van het Rode Leger die een snel optrekkende gewapende macht lieten zien die iedere verdediging zou platwalsen of de tegenstander zou vernietigen na deze te hebben omsingeld.   

Russische tankbrigade werd uitgeschakeld bij mislukte oversteek van rivier Donetsk in de Donbas. Foto van twitter

Het Westen werd misleid door de communistische propagandamachine omdat die als enige de Sovjet-capaciteiten met filmbeelden toonde. We geloofden dat Russische gewapende eenheden open vlakten zouden doorkruisen, met gemak rivieren en kanalen zouden oversteken nadat hun ingenieurs pontonbruggen hadden gelegd, omringd door een symfonie van goed geïnstrueerde artillerie en kanonnenvuur en ingekaderd door de rookslierten van SU-24 jachtvliegtuigen die aanvallen op de grond deden.

We keken naar de Sovjet en later naar de Russische slagorde, trokken wiskundige conclusies en eindigden met een foute uitkomst.

In plaats van op dag 75 van de aanval de Portugese grens te passeren, haalden de Russen in werkelijkheid nauwelijks de volgende postcode in de Donbas

We misten de doorslaggevende factoren

We misten wat de situatie was qua discipline, leiding, coördinatie en vertrouwen en het effect dat een decennialange cultuur van corruptie en diefstal op troepen en materiaal had. Deze factoren konden niet worden in cijfers worden uitgedrukt en werden niet in het model ingevoerd. In plaats van op dag 75 van de aanval de Portugese grens te passeren, zoals het model van ‘Zeven dagen tot de Rijn’ voorzag, haalden de Russen in werkelijkheid nauwelijks de volgende postcode in de Donbas.

Cijfers hebben ons vroeger ook voor de gek gehouden, het is niet de eerste keer. In 1938 na München en in 1939 maakten de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Ribbentrop en de Duitse militaire top een studie van de Franse en Britse oorlogsvoorbereiding en mobiliseringscapaciteit. De Duitsers maakten de inschatting dat de geallieeerden niet in staat waren om op korte termijn een grote oorlog aan te kunnen. De Duitsers dachten dat de cijfers de werkelijkheid weergaven: de geallieerden zouden niet de oorlog verklaren vanwege Polen omdat ze er niet klaar voor waren. En dus  viel Duitsland Polen op 1 september 1939 binnen. Twee dagen later verklaarden de Britten en de Fransen Duitsland de oorlog.

Gestolen ipads, kapotte banden

De cijfermatige inschatting was feitelijk correct en leidde tot een nederlaag van de geallieerden en de terugtrekking uit Duinkerken, maar de algehele inschatting klopte niet en onderschatte de Britse en Franse wil om te vechten. WOII kostte minstens 50 miljoen mensenlevens, zette de helft van Europa achter het Sovjet IJzeren Gordijn en vernietigde (gelukkig) het regime van de nazi’s zelf. De Britse wil om tot het einde te vechten, het Britse succes om de VS ervan te overtuigen om de middelen te schaffen en de daaropvolgende succesvolle strijd van de geallieerden konden niet in cijfers worden gevangen. De Duitse cijfermatige inschatting was een momentopname van de Britse en Franse militaire voorbereidingen in de zomer van 1939 en niets meer dan dat.

Het wiskundige model bevatte geen variabel voor troepen die terugkeerden naar Belarus om gestolen ipads en andere buit op de post naar huis te doen, miste de verkoop van gevechtsvoertuigen op de zwarte markt of de slechte kwaliteit van banden gekocht door een corrupte inkooporganisatie van het leger. We zijn allemaal betoverd door de demonen van de Fulda Gap economie. Er is werkelijk geen andere verklaring hoe we het Russische Leger zo erg hebben overschat.   

Dit artikel mochten wij in vertaling overnemen van de denktank Cepa