Als ondernemer die al 28 jaar in Rusland zit, overleefde Jeroen Ketting tot nog toe elke economische crisis van de afgelopen decennia. Na de annexatie van de Krim en de Russische inmenging in Oost-Oekraïne maakten de sancties het zakendoen in Rusland heel lastig. Toch bleef Ketting zich inzetten voor handelsbetrekkingen tussen Rusland en het Westen. Maar de Russische invasie deed hem besluiten zich tijdelijk te richten op een humanitair project in het door oorlog geteisterde Oekraïne.

 Jeroen Ketting met het hoofd van het kinderziekenhuis in Tsjernihiv. Foto: Lifeline Ukraine. 

door Wabke Waaijer

‘Ik zit in Oekraïne’, mailt Jeroen Ketting (50) terug als ik hem vraag of hij tijd heeft voor een interview. De Russische inval in het buurland heeft Ketting, die al 28 jaar zaken doet in Rusland, voor de zoveelste keer, gedwongen het roer om te gooien. Wel heeft hij met zijn Russische zakenpartner in Moskou besloten ‘het schip pas als laatste te verlaten’ en dus in ieder geval de internationale en Nederlandse klanten zolang dat nodig is bij te staan bij het zakendoen in Rusland.

Lighthouse Management, waarvan Ketting oprichter en mede-eigenaar is, staat westerse bedrijven bij in de bedrijfsvoering van hun zaken in Rusland en Oekraïne. Zijn andere bedrijf, Lighthouse Technologies, importeert technologie en componenten voor het behandelen van industriële poeders en granulaten in Rusland en Oekraïne.

Zakendoen na de invasie

Maar sinds de Russische invasie op 24 februari staat de toekomst van Kettings bedrijven op losse schroeven. Na de sancties die het Westen in 2014 aan Rusland oplegde (en ook door de daaropvolgende tegensancties) was zaken doen in Rusland al heel lastig geworden, met name vanwege ‘het uitstralingseffect’ van de Amerikaanse sancties voor westerse MKB bedrijven, vertelt Ketting.

Maar nu is het ‘bijna onmogelijk’ geworden, onder meer omdat inmiddels tien grote Russische banken zijn afgesneden van het internationale betalingssysteem SWIFT. ‘Het succes van de dag is letterlijk of je een betaling hebt kunnen verrichten of kunnen ontvangen. Het is onvergelijkbaar veel lastiger geworden om goederen, geld en mensen over de grens heen en weer te krijgen dan voor 24 februari. Om een euro te verdienen moet je in Rusland twee keer zo hard lopen als in Nederland, zei ik altijd. Nu moet je 10 keer zo hard lopen.’

De eerste week na de invasie waren de bedrijven van Ketting vooral bezig met ‘brandjes blussen’.  ‘Zodat onze klanten en bedrijven konden overleven. De internationale economische activiteit is enorm afgenomen in Rusland. Als we wat er nu gebeurt vergelijken met wat er op 23 februari mogelijk was, dan zitten we nu op misschien 20% van de economische activiteit. En wat er nog over is betreft voornamelijk buitenlandse bedrijven die nog aan hun verplichtingen willen voldoen want zo lang je vanwege een lopend contract geld ontvangt, moet je leveren.’

 Oorlogsschade in een dorp in de regio Tsjernihiv. Foto: Jeroen Ketting.

Volgens Ketting wordt het wegvallen van de Russische markt ook in Nederland gevoeld, bijvoorbeeld onder toeleveranciers in de agroverwerkende industrie en in de industriële sector. ‘Er zijn bedrijven waar de Russische markt 10, 20, 30, 50% van de omzet besloeg. En als dat ineens wegvalt dan moet je in één keer in Nederland mensen gaan ontslaan.’

Niet alle bedrijven gaan weg omdat hun handel door de sancties onmogelijk is geworden. Er zijn ook veel bedrijven die het moreel onaanvaardbaar vinden om nog zaken te doen in Rusland. Uit onderzoek van de Yale School of Management blijkt dat ruim 1000 bedrijven hun activiteiten in Rusland vrijwillig hebben stopgezet, dat wil zeggen niet genoodzaakt door de internationale sancties. Volgens Ketting vrezen zulke bedrijven vooral voor hun eigen reputatie. ‘Veel bedrijven roepen luid van alles maar als je kijkt naar wat ze in werkelijkheid doen dan is dat minder indrukwekkend. De bedrijven die weggaan en die hun zaak aan een Russische partij hebben verkocht, hebben allemaal een terugkoop-clausule in hun contract opgenomen. Het echte plaatje is dus een stuk minder zwart-wit dan “we hebben ons uit Rusland teruggetrokken” zoals het in de media verteld werd.’

Liveline Ukraine distribueerde 35 ton meel dat ze gedoneerd kregen via het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties. Foto: Lifeline Ukraine.

43 vrachtwagens met hulpgoederen

Gezien de onvoorspelbaarheid van de geopolitieke situatie is het maken van een langetermijnstrategie voor zijn bedrijven volgens Ketting nu zinloos. Tot het einde van dit jaar richt hij zich daarom op Oekraïne waar hij de hulporganisatie Lifeline Ukraine heeft opgezet. ‘Ik heb nog nooit zo hard gewerkt als de afgelopen drie maanden’, vertelt Ketting die al zijn werk voor de hulporganisatie pro bono doet. In Rusland neemt zijn medeaandeelhouder de zaken waar. ‘Ons doel met Lifeline is om tot het einde van het jaar 43 vrachtwagens met hulpgoederen af te leveren in moeilijk bereikbare gebieden.’ Dat komt neer op één vrachtwagen per week.

Omdat zijn bedrijf ook personeel in Oekraïne had, omdat ze op het punt stonden om een kantoor te openen, raakte Ketting nauw betrokken bij de ellende van de oorlog. ‘Mijn collega’s daar vertelden hoe zij en hun kinderen onder de oorlog leden. Ik hoorde letterlijk de ontploffingen op de achtergrond of ik sprak met ze terwijl ze in een schuilkelder zaten. Toen vertelde mijn zakenrelatie Andrej Sorokovikov dat internationale hulporganisaties niet overal konden komen terwijl zijn vrouw, Julia zelf wel met busjes tussen de beschietingen door hulpgoederen uitdeelde aan de mensen die dat nodig hebben. Toen besloot ik iets te gaan doen.’

Dat was begin maart. Via crowdfunding binnen zijn Nederlandse netwerk en eigen middelen lukte het Ketting om met ongeveer 275 donaties bijna een half miljoen euro op te halen. Daarnaast kreeg Ketting nog goederen van bedrijven ter waarde van anderhalf miljoen euro. Inmiddels zijn er al bijna 20 vrachtwagens in Oekraïne gearriveerd met spullen zoals medicijnen, maandverband, voeding, babyvoeding, matrassen en watercontainers. ‘Nu is het doel om tot vrachtwagen 43 te komen via fundraising’, zegt Ketting die vreest dat de aandacht voor de oorlog in Oekraïne zal verslappen. ‘Mensen worden Oekraïne-moe.’

 Kapotgeschoten woningen in de regio Kiev. Foto: Lifeline Ukraine 

Sancties niet effectief

Deze zomer keert Ketting terug naar Moskou om vanaf daar zijn hulporganisatie aan te sturen, al was hij liever zelf ter plaatse gebleven. Om zijn Russische verblijfsvergunning niet kwijt te raken moet hij echter een deel van het jaar in Rusland doorbrengen waar hij tenslotte als mede-eigenaar van zijn bedrijven ook verplichtingen heeft na te komen.

Over de effectiviteit van de sancties die het Westen Rusland heeft opgelegd om de economische en politieke gevolgen van de invasie te laten voelen, heeft Ketting zijn twijfels. Ten eerste is het volgens hem ‘te weinig en te laat’. ‘We zijn slap geweest met de sancties. We zijn stilletjes blijven sponsoren met gigantische bedragen voor olie en gas maar tegelijkertijd hebben we het voor de bühne sinds 2014 moeilijk gemaakt voor het Nederlandse MKB. Je had eigenlijk toen al een plan moeten maken om binnen vijf jaar van het Russische olie en gas af te komen. Shell heeft niets gedaan, totdat ze zich drie maanden geleden hebben teruggetrokken. Nu de oorlog begonnen is, is het te laat.’

‘De sancties hebben zeker effect op het zakendoen in Rusland en op de bevolking. Wij hebben dat effect ook op onze bedrijven gemerkt sinds 2014. Maar ik vraag me nog steeds af in hoeverre de sancties effectief zijn. Dat deel van de Russische bevolking dat nu wordt geraakt, is de gegoede middenklasse die een goede baan heeft, mensen die een goed lopend bedrijfje hebben en die Europees gezind waren. Het zijn juist de mensen die luisterden naar het liberale radiostation Echo Moskvy en die onafhankelijke nieuwssites als Meduza lazen (beiden sinds het begin van de oorlog in Rusland geblokkeerd – red.). Dat zijn de mensen die nu het hardst geraakt worden of ontslagen worden omdat westerse bedrijven vertrekken.’

Kapotgeschoten tank in de regio Kiev . Foto: Jeroen Ketting.

Tussen twee vuren

Deze Russische burgers komen volgens Ketting tussen twee vuren te zitten. ‘Zij  worden nu in Rusland als landverrader gezien, want zo wordt er tegen je aangekeken als je in Rusland westers denkt. Maar deze mensen worden ook scheef aangekeken in Europa als ze daar überhaupt nog kunnen komen. Dus dat kleine percentage Russen dat tegen de oorlog is, is emotioneel in feite stateloos: ze identificeren zich niet meer met hun eigen land, maar ze begrijpen ook dat Europa en de Europeanen hen de rug toekeren.’

Eén van die Russen die volgens Ketting klem komt te zitten door de sancties is een huurder van zijn kantoorpand in Moskou, een eigenaar van een hippe schoonheidssalon. ‘Deze jongen zegt: Ik kan geen kant meer op, ik kan geen spullen meer voor mijn salon kopen in het westen, de koopkracht is enorm gedaald, in Rusland kan ik mijn mond niet opendoen en ik kom de EU niet in.' Ketting vindt dit jammer. ‘De enige ambassadeurs die we in Rusland hadden als EU, die raken we nu het hardst.’

Ook de Russische (politieke) elite wordt door de sancties geraakt maar hoewel zij misschien op papier wat armer worden, zullen zij er geen boterham minder door eten. Verder is een groot deel van de Russische bevolking, namelijk ruim 60 miljoen mensen (42% van de bevolking), qua inkomsten afhankelijk van de staat. Dan heb je het over de gepensioneerden en de overheidsmedewerkers, waaronder ook leraren, artsen en militairen vallen. Hoewel ook zij de inflatie voelen (men voorspelt voor dit jaar een inflatie van ongeveer 20%) raken zij hun baan niet kwijt, in ieder geval niet direct. Het effect van de sancties zal echter op de lange termijn voor steeds meer mensen voelbaar worden.

Maar voor de economische malaise zal de meerderheid van de bevolking in eerste instantie het Westen verantwoordelijk houden in plaats van dat de sancties hen op andere gedachten brengen, denkt Ketting. Zij worden alleen maar gesterkt in hun vijanddenken door die sancties. En zeggen: 'Oh ja het is inderdaad het Westen dat ons er onder probeert te krijgen’. ‘Zij kijken televisie, zijn bereid het offer van de inflatie te maken, en zeggen: dit hebben we allemaal al meegemaakt in de Sovjet-Unie. En dat is het electoraat. Zij steunen de oorlog.’

Opvang van vluchtelingen in Zaporizja. Foto: Jeroen Ketting.

Hulp naar moeilijk bereikbare gebieden

De afgelopen maanden is Ketting veel onderweg geweest in Oekraïne waar een logistieke crisis is ontstaan door het brandstoftekort als gevolg van de oorlog. Ook de vrachtwagens van Kettings vrijwilligersorganisatie moeten in kilometerlange files staan om in aanmerking te komen voor benzine om vervolgens over wegen te rijden die ernstig zijn toegetakeld door het oorlogsgeweld.

Ketting begon met het leveren van goederen in de zwaar bevochten havenstad Mykolajiv waar zijn zakenrelatie vandaan komt. ‘Daarna zijn we naar Soemy gegaan nadat het bevrijd was van de Russen. Ik was in Tsjernihiv drie dagen nadat de Russen daar vertrokken waren en er geen water was. Vervolgens hebben we spullen in Dnipro geleverd omdat daar veel vluchtelingen binnenkomen. We zijn ook naar Zaporizja gegaan. Daar komen vluchtelingen uit onder andere Marioepol binnen, de situatie is er enorm schrijnend. Nu is er een volle vrachtwagen naar twee kleine stadjes in Vilnjansk en Orichiv (regio Zaporizja) gegaan. Dat laatste stadje lag onder vuur. De burgemeester was anderhalf uur te laat om de spullen in ontvangst te nemen omdat ze moesten wachten tot er een pauze kwam tussen de beschietingen.’

Ketting rijdt voor een vrachtwagen met hulpgoederen uit onderweg naar Tsjernihiv in Oekraïne. Foto: Jeroen Ketting.

‘We doen alles zelf’, vertelt Ketting. ‘We spreken in steden als Soemy, Tsjernihiv en Mykolajiv met humanitaire organisaties, met ziekenhuizen, overheden, burgerinitiatieven, en organisaties van het Rode Kruis om te weten wat men nodig heeft. Op basis daarvan kopen we in Nederland spullen in bij Nederlandse retailers waar we op kostprijs kunnen inkopen. Ook krijgen we veel spullen van bedrijven gedoneerd. Die spullen brengen we vaak naar Lviv waar het wordt opgeslagen in magazijnen die het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties ons ter beschikking heeft gesteld.’ Vervolgens distribueert zijn team de goederen naar steden in het zuidoosten van Oekraïne.

Volgens Ketting is zijn hulporganisatie zo effectief omdat het een tijdelijk project is dat in principe tot het einde van dit jaar doorgaat. ‘Doordat ik die deadline heb gesteld kan ik het net uithouden zonder een organisatie op te zetten. Zodra je een NGO wordt, gaan er andere regels gelden.’ Zijn chauffeurs lopen echter wel gevaar wanneer zij spullen afleveren in gebieden waar nog beschietingen zijn.

Als initiator van de hulporganisatie is Ketting de enige die zich er fulltime mee bezig houdt en daarnaast doen twee zakenrelaties Andrej en Alexander ook heel veel. ‘Het Oekraïense netwerk van vrijwilligers ben ik aan het uitbreiden. Maar ook van de Nederlandse kant doet iedereen vrijwillig mee.’ Volgens Ketting vult zijn organisatie een niche tussen de kleine, vrijwillige hulpacties en de grote, internationale organisaties.

Om te weten waar de hulp het hardst nodig is, spreekt Ketting met verschillende partijen in Oekraïne. Foto: Lifeline Ukraine.

Ongemakkelijk

Uiteindelijk moet Ketting ook aan zijn eigen inkomsten denken want aan het eind van het jaar is zijn geld op. Tijd om na te denken over de toekomst heeft hij momenteel niet. ‘Ik heb geen flauw idee wat er op 1 januari 2023 gaat gebeuren.’ Of hij nog lang in Rusland zal blijven is de vraag. ‘Veel van mijn vrienden en mensen uit mijn sociale kring hebben het land verlaten. Zij kijken net zo naar de oorlog in Oekraïne als ik. En dat is maar een heel klein percentage van de bevolking. Bovendien voel ik me zo ongemakkelijk bij dit Russische regime dat ik niet met dezelfde emotionele betrokkenheid in Rusland zou kunnen blijven.’

Mochten zijn bedrijven de huidige crisis overleven zou hij ze echter niet zomaar sluiten. ‘Als op een gegeven moment de oorlog voorbij zou zijn, als er iets zou gebeuren in het Kremlin, als er een nieuwe regering zou komen, dan zou je kunnen besluiten om te blijven.’ Maar deze scenario’s lijken voorlopig nog ver weg.