Aanvankelijk stond er 15 jaar kamp op denigrerende uitlatingen over de oorlog in Oekraïne, die geen oorlog genoemd mocht worden. Inmiddels is zelfs de staatstelevisie dat stadium allang voorbij. Het radicaalst zijn echter de nationalistische militaire bloggers, die zeer goed geïnformeerd zijn en het falen van de legerleiding genadeloos aan de kaak stellen. Met hun honderdduizenden volgers vormen ze een onaangename hindermacht voor het Kremlin, schrijft Laura Starink.

Igor Girkin heeft vernietigend commentaar op de oorlog en voorspelt een paleiscoup tegen Poetin

door Laura Starink

Terwijl talking heads op de Russische staatstelevisie sinds begin september over elkaar heen buitelen met verklaringen voor de smadelijke nederlaag van Rusland in de provincie Charkiv  en schreeuwen om wraak en vergelding jegens Oekraïne en het Westen is dat extreme geluid al maandenlang te horen op de sociale media van extreem-nationalistische militaire bloggers met honderdduizenden volgers. Zij roepen al heel lang ongestraft om een afrekening met de Russische militaire top en om de algemene mobilisatie waar Poetin zijn handen niet aan durft te branden.

Zo riep Igor Girkin, in 2014  minister van Defensie van de Volksrepubliek Donetsk, een van de hoofdverdachten in het MH17-proces en fel criticaster van Poetin, onlangs op tot de executie van minister van Defensie Sjojgoe. Hij suggereerde dat het niet lang meer zou duren tot Poetin zelf middels een paleisrevolutie uit de weg zal worden geruimd en vraagt voortdurend om de inzet van kernwapens. Girkin heeft 580.000 volgers op Telegram. 

Hoewel het Kremlin de nationalistische bloggers altijd ongemoeid heeft gelaten, zijn er signalen dat het ongemak over de ongefilterde kritiek groeit. Poetins woordvoerder Dmitri Peskov zag zich genoodzaakt de bloggers te waarschuwen door erop te wijzen dat de president nog steeds de steun van de meerderheid van de bevolking geniet. 'Wat andere standpunten betreft, kritische standpunten, zolang ze binnen de kaders van de wet blijven, is dit gewoon pluralisme, maar de lijn is erg, erg dun en men moet hier uitermate voorzichtig mee omgaan'.

Peskov doelde op de wet die het sinds 24 februari strafbaar heeft gesteld om de 'speciale militaire operatie' in Oekraïne als oorlog voor te stellen en andere militaire geheimen te onthullen. Voor overtreding van die wet kun je 15 jaar strafkamp krijgen. Volksvertegenwoordiger Aleksej Gorinov kreeg deze zomer op grond van deze wet 7 jaar kamp omdat hij zich openlijk tegen de oorlog uitsprak. Maar nu de term 'oorlog' ook tot de staatstelevisie is doorgedrongen, klinkt Peskovs dreigement behoorlijk loos.

Militaristische patriotten

De blogosfeer heeft van meet af aan geen enkele moeite gehad met dat woord. En terwijl politieke oppositionelen werden opgepakt en beboet voor kritiek op de oorlog, smullen honderdduizenden Russen onbelemmerd van de woede van de doorgaans goed-geïnformeerde 'pro-oorlog patriotten'. Intussen onthoudt Poetin zich van enig commentaar op het verloop van de strijd en zijn minister van Defensie Sjojgoe en legerleider Gerasimov al enige tijd niet meer in de openbaarheid verschenen.

Poetin lijkt de nederlagen te willen ontwijken door net te doen alsof de oorlog al is afgelopen, geheel 'volgens plan'. Op een economisch forum zei hij onlangs zelfs luchthartig: 'In de regering en in de presidentiële administratie denken onze experts dat het dieptepunt al voorbij is, de situatie normaliseert zich, zoals ook de macro-economische cijfers laten zien.' Hij lijkt er nog steeds van uit te gaan dat de (al twee maal uitgestelde) referenda over aansluiting van de bezette regio's bij de Russische Federatie op 4 november, de Dag van de Russische Eenheid, doorgang kunnen vinden. De patriottische bloggers worden voor het Kremlin dus een steeds ongemakkelijker fenomeen.

Want de oorlog verloopt beroerd en de toestand van het Russische leger is gerust dramatisch te noemen. Volgens het gezaghebbende Amerikaanse Institute for the Study of War, dat dagelijks gedetailleerde updates geeft over de toestand aan het front, is er nauwelijks nog sprake van een centraal geleid Russisch leger, maar eerder van een vaag conglomeraat van militaire eenheden van zeer uiteenlopende signatuur, van slecht bewapende en slecht getrainde vrijwilligersbataljons uit de regio's tot de goed-geoutilleerde eenheden van de Wagner-huurlingen van Jevgeni Prigozjin.

Op internet dook een filmpje op waarop Jevgeni Prigozjin in een strafkamp gevangenen in ruil voor vrijlating aanbiedt een half jaar te gaan vechten in OekraIne. Het merendeel van jullie, zegt hij openlijk, zal dat niet overleven, maar zij die slagen krijgen hun vrijheid terug. Er zijn weinig voorwaarden: niet plunderen, niet verkrachten, niet deserteren. Dat laatste, denken velen waarschijnlijk, is de makkelijkste manier om aan de oorlog te ontkomen en onder te duiken in het grote Rusland. Of over te lopen naar Oekraïne. Filmpjes toonden vervolgens bussen vol 'gevangenen' die in de richting van het front reden. Zo vult Poetin zijn haveloze leger aan.

Terwijl Poetin in Moskou een reuzenrad opende, controleerde Zelenski de frontlinie in het heroverde Izjoem (foto twitter)

'De Russische president Vladimir Poetin vertrouwt in toenemende mate meer op irreguliere vrijwilligers en proxies dan op conventionele eenheden en formaties van het Russische leger,' alus ISW. 'ISW heeft eerder gerapporteerd dat Poetin in de zomer het Russische militair opperbevel en het ministerie van Defensie op een zijspoor heeft gezet, vooral na de nederlaag in de provincie Charkiv. Poetins verzuurde relatie met de militaire top en het ministerie kan deels een verklaring zijn voor de toenemende focus op de recrutering van slecht-voorbereide vrijwiliigers voor ad-hoc irreguliere eenheden in plaats van voor reservetroepen voor reguliere Russische gevechtseenheden.'  

Na de nederlaag in Charkiv discussiëren de militaire bloggers nu over de kansen op meer Russisch succes in de provincie Cherson. [Dankzij de Estse twitteraar @wartranslated beschikken we over de Engelse vertalingen van relevante discussies op de nationalistische sites.] De meningen zijn verdeeld. Volgens het blog dat luistert naar de naam Rybar (De visser, 800.000 volgers) heeft Rusland veel meer manschappen en materieel geprepareerd op de verdediging van Cherson en zou daar dus meer kans van slagen moeten zijn. Maar Vojenny Osvedomitel (Militaire Informant, 450.000 volgers) en Grey Zone (het blog van Prigozjins huurlingenleger, Wagner-groep, met 311.000 volgers) maakten daar direct gehakt van. 

Paspoorten helpen niet

Zo meldde Vojenny Osvedomitel: 'In de door Rusland gecontroleerde gebieden van de regio Charkiv, evenals in de regio's Zaporizja en Cherson, werd een campagne gelanceerd om paspoorten en nummerborden voor auto's te verdelen, scholen en ziekenhuizen te openen, interim-overheden te creëren en voorbereidingen te treffen voor referenda. Er was geen enkel voorteken van [een naderend] vertrek en er was geen plan om te vertrekken, maar dit is nu waar we mee zitten. 

'Daarom is het bij de andere gebieden zaak om ons hoofdzakelijk te focussen op militaire en semi-militaire factoren, aangezien de acties van de plaatselijk benoemde overheden en van de functionarissen die uit de Russische Federatie komen vaak helemaal niet sporen met de daden en plannen van het Russische leger, terwijl alles de facto wel degelijk van het leger afhangt. Als de militaire situatie zich verslechtert en vereist dat de troepen worden teruggetrokken, dan zullen objectieve randvoorwaarden in de vorm van paspoorten, nummerborden en tenders geen enkele betekenis hebben.'

Grey Zone van de Wagner-groep (ziehier hun recruteringskanaal) voegde daar nog aan toe dat de Oekraïners zich al sinds mei op een offensief bij Cherson aan het voorbereiden zijn (bijna alle bruggen over de Dnepr zijn verwoest, wat de bevoorrading van de Russische troepen extreem moeilijk maakt). De Oekraïners zullen op zijn laatst in het voorjaar van 2023 aanvallen en de blogger van Grey Zone verwacht dat het zelfs maar de vraag is of Cherson zal kunnen worden behouden. Opschaling van de Russische invasie naar Mykolajiv en Krivy Rih acht hij al helemaal onwaarschijnlijk.

Recruteringsposter van de Wagner Group voor de oorlog in Oekraine

Zo becommentarieert de Wagner-groep, de best uitgeruste elite-eenheid van Rusland, de vooruitzichten: 'Tegen midden juni behaalde de vijand een piek in de transfer van zwaar materieel en personeel via de regio Odessa, onder meer door militaire transportvliegtuigen naar het vliegveld Sjkolny over te brengen. En nee, anders dan gemeld in de officiële briefings [van de Russische militaire top - red.], werden hun vliegtuigen niet neergeschoten. [...]

'Het is mijn nederige niet-professionele mening dat ons hele front in het najaar zal ineenstorten'

'De legers van Oekraïne bleven hun troepen aanvullen, ook met buitenlandse wapens. Meermaals in de zomer, bijvoorbeeld begin juli, ondernamen ze aanvallen om dorpen aan het front te bezetten, met wisselend succes. Zo testten ze onze defensie langs de hele frontlinie. Bovendien bleef de vijand onze militaire infrastructuur en opslagplaatsen uitschakelen en vernietigende raket- en artillerieaanvallen uitvoeren, waarmee ze de burgerbevolking lieten zien dat ze aanwezig waren. Dat had twee uiteenlopende effecten, van paniek tot enthousiasme.'

Na twee doorbraken in Charkiv en Cherson, aldus Grey Zone, zal de vijand proberen tegen de winter nog een bruggenhoofd te creëren bij Zaporizje. 'Op miraculeuze wijze probeert de vijand, anders dan wij, niet de hele tijd onze versterkte posities aan te vallen, maar aarzelt niet er omheen te trekken, waardoor ze geen manschappen verliezen met zinloze frontale aanvallen.'

De volgende taak voor het Oekraïense leger is de bevoorrading van het Russische leger aan de rechteroever van de Dnepr onmogelijk te maken en dat maakt het zelfs extreem lastig Cherson te behouden, aldus de goed-geïnformeerde blogger. Bijgevolg, concludeert hij, is het 'mijn nederige niet-professionele mening, die meermalen is bevestigd in persoonlijke gesprekken, dat ons hele front in het najaar zal verpulveren en dat de inname van deze steden [Mykolajiv en Odessa] en het voortzetten van aanvalsoperaties onmogelijk wordt.'

Volgens de Russische site The Bell, die in het buitenland wordt gemaakt, zijn de militaire bloggers een directe bedreiging voor het Kremlin geworden. 'Ruslands pro-oorlog bloggers vormen een van de belangrijkste informatiebronnen over de gevechten in Oekraïne (als je hun vooringenomenheid kunt wegfilteren). Maar ze zijn ook een van de grootste media-bedreigingen voor het Kremlin. Als Rusland meer verliezen gaat lijden in Oekraïne, zullen deze bloggers rechtse sentimenten tegen Moskou opzwepen.'