Alla Poegatsjova, een van de populairste en meest gelauwerde popsterren van (Sovjet)Rusland, heeft president Poetin in verlegenheid gebracht. Uit solidariteit met haar man, die onlangs door het ministerie van Justitie werd gebrandmerkt als 'buitenlandse agent', heeft ze de regering gevraagd om ook haar op deze spionnenlijst te zetten. Het Kremlin doet alsof zijn neus bloedt. De vraag is nu of Poegatsjova met haar kritiek op de oorlog tegen Oekraïne wel invloed heeft op de oudere Russen die met haar liederen zijn opgegroeid.

Mne nravitsa (Het bevalt me). Lied van Alla Poegatsjova op een gedicht van Maria Tsetajeva.

door Hubert Smeets

Vladimir Poetin, die er geen been in ziet om zijn critici buiten het politieke domein te diskwalificeren of op te sluiten, wil zijn handen nu liever niet branden aan de achtvoudig geridderde superster Alla Poegatsjova. ‘Dit gaat het Kremlin niet aan, daarom geef ik geen commentaar’, zei Poetins woordvoerder Dmitri Peskov maandag 19 september in reactie op het verzoek van Poegatsjova om haar officieel te registeren als ‘buitenlandse agent'.

Nadat de Russische autoriteiten vrijdag 16 september haar echtgenoot Maksim Galkin, een bekende cabaretier, wegens zijn kritiek op de oorlog tegen Oekraïne op de officiële lijst van ‘buitenlandse agenten’ hadden geplaatst, vroeg de 73-jarige zangeres het ministerie van Justitie via Instagram om ook haar als spion te brandmerken. Op Instagram verklaarde ze zich solidair met haar man en noemde ze hem een ‘onomkoopbare patriot’. Poegatsjova keerde zich vervolgens tegen de oorlog die ‘jongens laat sneuvelen voor een illusoir doel’, ons land uit de wereldgemeenschap ‘verstoot’ en het ‘leven van onze burgers verzwaart’.

Maksim Galkin, die al 25 jaar furore maakt in Rusland én Oekraïne, is vanaf dag één een tegenstander van de oorlog. ‘Ik heb hier geen woorden voor. Er is geen enkele rechtvaardiging voor deze oorlog’, schreef hij 24 februari op Instagram. Nadat hij op de lijst van buitenlandse agenten was gezet, verklaarde hij: ‘ik marchandeer niet met het geweten’.

Het effect van Poegatsjova’s verzoek aan de regering was groot. Binnen korte tijd ontving ze meer dan 650.000 reacties. Poegatsjova, die al een halve eeuw ongekend populair is en het leven van talrijke zestigplussers in Rusland heeft beïnvloed, heeft drieëneenhalf miljoen volgers op Instagram. Op Twitter werden haar achternaam Poegatsjova en voornamen Alla Borisovna trending.

Bij de uitvaart van voormalig partijleider Michaïl Gorbatsjov, die ze zelf de laatste eer bewees in Moskou, had Alla Poegatsjova ook al uiting gegeven aan haar weerzin tegen de oorlog. Op Instagram schreef ze toen lovend over de laatste president van de Sovjet-Unie. Zijn leiderschap tussen 1985 en 1991 markeerde ‘een tijdperk waarin we vrijheid kregen, we niet langer het Rijk van het Kwaad voor de hele wereld waren en de angst voor de toekomst van onze kinderen verdween’, aldus de zangeres. ‘En het belangrijkste. Gorbatsjov verwierp geweld als politieke methode. Het vermogen om compromissen te sluiten is verdwenen’.

Poegatsjova kreeg een lintje van Poetin (foto twitter)

Kritiek op ‘liberale truc’

Anders dan Peskov zagen verschillende Poetin-loyalisten in de kunsten en de politiek zich wel genoodzaakt te reageren. Vooral Poegatsjova’s kwalificatie dat Rusland met zijn oorlog voor een ‘illusie vecht', viel verkeerd bij Kremlingetrouwen. De driemaal gelauwerde actrice Marina Sjoeksjina, buiten Rusland vooral bekend door een rol in een BBC-verfilming van Misha Glenny’s boek McMafia: A Journey Through the Global Criminal Underworld, verweet Poegatsjova dat ze ‘een liberale truc’ gebruikt om zichzelf een ‘slachtofferrol’ aan te meten, wetend dat ze niet zal worden ‘gestraft, omdat de zangeres er zeker van is dat ze onder geen enkele omstandigheid zal lijden’.

Vicevoorzitter van de Doema Pjotr Tolstoj, afstammeling van de negentiende-eeuwse schrijver, zei het ‘jammer te vinden dat de voormalige populaire zangeres het contact met de realiteit kwijt is en nu ernaar verlangt dat Rusland verliest’. Onder ‘fatsoenlijke Russen’ zal ze geen steun vinden, aldus Tolstoj. ‘Haar plaats is in het historisch museum van de Sovjet-Unie. Zonder haar liederen zullen wij overwinnen.'

 
Alla Poegatsjova bij de baar van Michail Gorbatsjov in de Zuilenzaal te Moskou

Brezjnev? Politicus uit de tijd van Alla

Of Tolstoj de tijdgeest goed aanvoelt en Poegatsjova inderdaad een stem is van het verleden, is nog maar de vraag. De zangeres, die haar zang- en acteerloopbaan begon in 1965, is inderdaad symbool voor de tijd van Leonid Brezjnev (1964-1982) en daarna. Ze trok decennia lang volle (stadion) zalen met haar showorkest. Vele zangers en dansers zijn bij haar begonnen.

In de dagen van de ‘stagnatie’ en de ‘perestrojka’ deed een grap over een tentamenvraag op school de ronde die iedereen begreep. ‘Vraag: wie was Leonid Brezjnev? Antwoord: Een politicus uit het tijdperk van Alla Poegatsjova’. Maar na haar oproep om haar als een spion te registreren, doken er in St. Petersburg toch jongeren op met een video waarin een oud liedje van haar op een nieuwe actueel politieke tekst was gezet.

De politicoloog Andrej Kolesnikov (57), exact even oud als de carrière van Poegatsjova, zwaait haar in een artikel voor het oppositionele blad New Times  lof toe en ziet in haar verzet tegen de oorlog zelfs een langere lijn die teruggaat naar het hoogtepunt van haar oeuvre. Tijdens de Sovjet-macht was Poegatsjova ‘een van de symbolen van verzet tegen het regime en zijn absurditeit’, aldus Kolesnikov.

‘Hoewel haar biografie er gedepolitiseerd uitzag’, speelde ze tussen de regels door wel degelijk een maatschappelijke rol. Bijvoorbeeld door in 1980 twee verzen van de door Stalin in een Goelagkamp vermoorde dichter Osip Mandelstam (1891-1938) op muziek te zetten en uit te brengen. ‘Poegatsjova zong deze verzen voor een gigantisch publiek van de hele Sovjet-Unie’ en onttrok Mandelstam zo aan de vergetelheid. ‘Nu is Alla Borisovna terug in de politiek, niet langer met hints, maar direct en roekeloos.’

Ze spreekt precies die generaties aan die de oorlog openlijk steunen of stilzwijgend tolereren. ‘Deze 55plussers zullen amper tot bezinning komen als ze de stem, hees en ironisch, van het idool uit hun jeugd horen, maar misschien zullen ze toch aan het denken worden gezet’, aldus Kolesnikov. Dat geldt ook voor de president in het Kremlin. ‘Poetin, een man geboren in 1952, groeide op met de liedjes van Poegatsjova, zelfs als hij dat niet wilde. Sinds medio jaren zeventig klinkt haar stem als een strijkijzer. Natuurlijk is hij doof voor stemmen van buitenaf, maar de autocraat wordt nu wel vernederd door het symbool van Rusland’, schrijft Kolesnikov.

‘Poetin zal de geschiedenis ingaan met teksten als “we stampen ze door de plee” [over Tsjetsjeense rebellen – hs], “alles gaat volgens plan” [over het desastreuze verloop van de oorlog - hs] en “rubberen reet” [bij het begin van het schooljaar zei Poetin dat arbeidsethos een kwestie van zitvlees is en niet van een rubber achterwerk – hs]. Alla Borisovna gaat de geschiedenis in met haar liedjes en een historische verklaring aan het ministerie van Justitie.’