De herovering van de strategisch belangrijke plaats Lyman door Oekraïne heeft de Kremlin-jaknikkers op de Russische televisie een andere toon doen aanslaan. Poetin wilde met de annexatie van vier Oekraïense regio’s de veroveringen bezegelen, maar de inkt was nog niet droog of het Oekraïense leger nam weer een hap uit de 'voor eeuwig bij Rusland horende' gebieden. Op de staatstelevisie slaat de overwinningstoon om in steeds hardere kritiek.

'Zondagavondshow met Vladimir Solovjov. Screenshot.

door Wabke Waaijer

Nadat de Oekraïense strijdkrachten de stad Lyman in het midden van de provincie Donetsk hadden bevrijd en de Russen zich daar hadden teruggetrokken, kon men in de Russische propagandashows teleurstelling en kritiek niet meer verbergen. ‘Oorlog is als het maken van een röntgenfoto, het toont je zwakke plekken’ zei een gast in de zondagavondshow van Vladimir Solovjov.

Die kritiek klonk sinds het succesvolle Oekraïense tegenoffensief bij Charkiv al vaker, met name onder nationalistische militaire bloggers,  en ook op de staatstelevisie. Maar op televisie leek de kritiek vooral bedoeld als argument om de Russische publieke opinie te overtuigen van de noodzaak van mobilisatie, een impopulaire maatregel die het Kremlin aanvankelijk beweerde nooit te zullen nemen.

Terwijl de toon op de staatstelevisie tot nu toe vooral strijdlustig was en gericht op het intensiveren van de strijd, wordt er nu steeds meer geklaagd over de tekortkomingen van het Russische leger, de chaotisch verlopende zogenaamd ‘gedeeltelijke’ mobilisatie en ook over verkeerde beslissingen door de militaire leiding. Ook vraagt men zich af of het wel verstandig is om vier Oekraïense regio’s te annexeren terwijl Rusland deze gebieden niet eens volledig onder controle heeft.

Tegelijkertijd wordt voor de Russische militaire nederlagen, in lijn met Poetins annexatietoespraak van afgelopen vrijdag, ook een verklaring gegeven, namelijk dat Rusland niet zozeer in strijd is met Oekraïne, maar veeleer met het ‘satanische’ Westen dat gezamenlijk over veel meer wapens beschikt en op afstand met Oekraïne meevecht.

Trouwe propagandist Simonjan in paniek

Nadat president Poetin vorige week de met bussen naar het Rode Plein vervoerde provincialen had geprobeerd mee te slepen in zijn euforie over de ‘terugkeer naar het moederland’ van de vier geannexeerde Oekraïense regio’s, werd de stemming op de Russische staatstelevisie steeds somberder.

De door de EU op de sanctielijst geplaatste Margarita Simonjan, hoofdredacteur van RT en één van de trouwste propagandisten van het Kremlin zei in de zondagavondshow van regimespreekbuis Vladimir Solovjov (Voskresnij Vetsjer) ontzettend teleurgesteld te zijn in het Russische leger. ‘We zijn vreselijk bezorgd, vreselijk overstuur, ik wilde hier zelfs niet eens komen, want door ons verdriet en onze paniek te tonen zouden we de vijand kunnen helpen wat indirect tot het succes van de CIA zou kunnen leiden en die zijn al decennia bezig om ons land te vernietigen.’

Eerder al, in de avondshow met Solovjov van 26 september, zei Simonjan dat Rusland Oekraïne en het Westen heeft onderschat en zichzelf heeft overschat. Verder was zij ronduit kritisch over de slecht georganiseerde mobilisatie waarbij de verkeerde mensen worden opgeroepen. ‘Hoogste opperbevelhebber, […] willen jullie nu kappers daarheen sturen, vrouwelijke cardiologen, mensen met een kapotte rug, leraren?’

Overigens voelde Simonjan, die doorgaans blindelings de lijn van het Kremlin volgt, blijkbaar ook de noodzaak om zich expliciet te distantiëren van de heersende macht. Zowel op televisie als via twitter benadrukte ze dat ze geen onderdeel van de politiek is maar dat ze het als haar morele plicht ziet om haar volk en vaderland te dienen. Dat ze een rijke echtgenoot heeft is volgens haar genoeg bewijs dat ze niet betaald wordt door het Kremlin. Op twitter gelooft men haar echter allang niet meer. ‘Liegende trut, niet opgeven, je komt toch voor het tribunaal met je Leidinggevende. We onthouden alles’, zo luidde een  commentaar op haar statement.

Hoofdredacteur van propagandazender RT Margarita Simonjan. Screenshot 'Voskresnij Vetsjer'.

Een andere Kremlin-propagandist,  de presentator van de dagelijkse talkshow 60 minuten Jevgeni Popov, (tevens Doemalid namens regeringspartij Verenigd Rusland en echtgenoot van presentatrice van datzelfde programma Skabejeva) twitterde ineens dat er hervormingen van de rechtsstaat nodig zijn en vrijheid van meningsuiting om uiteindelijk te kunnen ‘overwinnen’.

Hervormingen en meer transparantie

Sommigen pleiten op de staatstelevisie voor meer transparantie over de gang van zaken. Op de dag van Poetins annexatietoespraak, uitte politiek commentator bij de krant Kommersant Maksim Joesin in het programma ‘Mesto vstretsji’ (Ontmoetingsplek) van kanaal NTV expliciet zijn zorgen over het verloop van de oorlog en betwijfelde hij het nut van de mobilisatie. Hij beschuldigde anderen ervan niet de waarheid te verkondigen op tv. ‘Het is heel moeilijk om te discussiëren met dromers die in hun eigen wereld leven. Ik zie de dynamiek van de militaire acties aan het front…  Ik denk dat [in de kleedkamer] iedereen eerlijk zal toegeven niet te weten of de mobilisatie ons zal helpen bij de voortgang van het Russische leger.'

In de dagelijkse show van Solovjov is ook Dmitri Sablin te gast geweest. Hij is parlementslid en voorzitter van de Russische veteranenorganisatie ‘militair broederschap’. Volgens Sablin zijn er hervormingen nodig in de (oorlogs)industrie om de strijd te winnen, omdat het leger niet voldoende wapens, munitie en materieel heeft. ‘Niemand zal ons helpen. We hebben geen andere bondgenoten dan ons leger en onze vloot. We moeten de industrie hervormen om onafhankelijk te zijn, om onze strijdkrachten van het hoognodige te kunnen voorzien. Het leger moet geen last hebben van een tekort aan munitie, granaten en mijnen. […]’ Ook achtte hij het nodig om de militaire commandostructuur te veranderen, omdat die niet goed functioneert. Daarover moet naar zijn mening openlijk worden gepraat.

Terwijl er enerzijds wordt geroepen dat het Russische leger materiaal tekort komt, beweerde een voormalig generaal en professor van de prestigieuze Hogeschool voor Economie in het programma 60 minuten dat Rusland juist over alle nodige militaire middelen beschikt maar ze niet effectief genoeg inzet. Het inzetten van kernwapens is volgens deze expert absoluut niet nodig.

Propagandist Vladimir Solovjov in zijn zondagavondshow. Screenshot 'Voskresnij Vetsjer'.

Zware tijden

Als de televisiekijkende Russische burger die momenteel (klein)zoons en echtgenoten naar het front ziet vertrekken (of ziet vluchten naar het buitenland) nog niet wakker geschud was door de mobilisatie, dan is hij dat nu wel door de waarschuwende woorden van presentator Solovjov. Hij zei afgelopen zondagavond in zijn talkshow dat de Russen de komende tijd geen goed nieuws hoeven te verwachten. ‘We kijken geen serie die je kunt doorspoelen om te weten hoe het afloopt. Dit is het echte leven. In het echte leven zou ik heel graag willen dat we Kyiv morgen zouden kunnen aanvallen en veroveren. Maar ik begrijp ook dat er voor die 300.000 man die gemobiliseerd worden tijd nodig is, tijd om ze te trainen, om eenheid en cohesie te creëren, en om ze van alles te voorzien wat ze nodig hebben om klaar voor de strijd te zijn. Dat betekent dat wij het een tijdje niet makkelijk zullen hebben. Dus verwacht nu niet direct goed nieuws. Je moet een lange adem hebben en strategisch geduld. En wie is onze tegenstander? Ja, zuiver satanisme.’

Dat er meer ruimte was voor realiteitszin en voorzichtige kritiek veranderde overigens niets aan de antiwesterse retoriek van de zich altijd zeer agressief uitlatende Solovjov. Hij liet afgelopen zondag doorschemeren dat stalinistische methodes in deze tijden nodig zijn om het satanische Westen te verslaan. De presentator had geen goed woord over voor de Russen die op de vlucht slaan voor mobilisatie of die zich krijgsgevangen laten nemen in Oekraïne. ‘We kennen niet voor niets het bevel ‘geen stap terug’’', oreerde hij, waarmee hij verwees naar Stalins bevel dat soldaten van het Rode Leger zich koste wat kost nooit mochten overgeven.

Ook Simonjan pleitte voor een hardere aanpak in de hoop het Russische leger beter te laten presteren. Executies hoeven van haar niet per se, zei ze met een glimlach. Maar ze benadrukte dat de taak die het Russische leger wacht, namelijk de controle krijgen over de geannexeerde regio's, niet onderschat moet worden. ‘Dit territorium, drie keer zo groot als België, is volgestopt met alle soorten wapens, alle soorten instructeurs, alle wil, kracht en macht van het hele collectieve Westen. Als iemand in het leger dat niet begrijpt, moeten we misschien terugkomen op ons eerste gespreksonderwerp en deze mensen vervangen.’

Poetin tijdens de viering van de annexatie op het Rode Plein. 'Voor altijd samen!' staat er boven hem.

Alles komt goed

Er wordt weliswaar kritiek geuit op het functioneren van de Russische strijdkrachten, de Russische invasie an sich wordt nog niet ter discussie gesteld. Compromissen zijn uitgesloten, er is geen weg terug en dat de overwinning voor Rusland onvermijdelijk is, staat als een paal boven water in de talkshows. Maar dat het moeilijker is en langer zal duren dan gedacht, is intussen ook gemeengoed, zelfs voor Simonjan die aan het begin van de oorlog meende dat de inname van Oekraïne slechts een kwestie van een paar dagen zou zijn. ‘Niemand weet hoe het zal eindigen of wanneer, maar er is geen weg terug.’

Ook propagandist Dmitri Kiseljov spreekt van een ‘moeilijke situatie’ voor Rusland, maar stelde in zijn programma ‘Vesti Nedeli’ de kijker gerust: ‘alles zal uiteindelijk goedkomen’. Hij opende zijn show op zondag met de woorden ‘We zijn groter geworden’, ‘zo zijn we al met ruim 150 miljoen’, verwijzend naar de nieuw geannexeerde Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja die volgens hem nu onderdeel zijn van het ‘vredige Rusland’. 

Bronnen: Arbat.media, The Daily Beast, Vesti Israil po Russki, Institute For the Study of War, RaamopRusland, smotrim.ru