Uit Poetins annexatierede blijkt hoe gevaarlijk hij geradicaliseerd is. Maar ook dat hij weinig heil verwacht van de mobilisatie en zijn eigen leger. Met dreigementen met kernwapens, energietekorten en sabotage hoopt hij het Westen te ontwrichten en op die manier een gevechtspauze af te dwingen om zich te herpakken. Geef Poetin niet die kans, betoogde Hella Rottenberg in NRC. 

Poetin bezegelt de annexatie van de vier Oekraïense provincies met hun bestuurders van de bezettingsmacht. Foto Kremlin

door Hella Rottenberg

President Poetin heeft dit jaar twee grote fouten gemaakt. In februari ontketende hij een oorlog tegen Oekraïne, in september kondigde hij een mobilisatie in Rusland af. De herovering van een groot deel van de regio Charkiv, vorige maand door het Oekraïense leger, legde de zwakte van de Russische invasiemacht pijnlijk bloot. Politiek in het nauw gedreven koos Poetin voor escalatie. Hij kondigde ‘gedeeltelijke’ mobilisatie van reservisten aan, liet in de bezette gebieden quasi-referenda voor aansluiting bij Rusland houden en dreigde desnoods kernwapens in te zetten.

Met een feestelijke bedoelde ceremonie in het Kremlin bezegelde de president op 30 september de officiële inlijving van ‘de nieuwe Russische gebieden’. Vanaf dat moment was een aanval op deze gebieden een aanval op Rusland, zo kondigden de machthebbers in Moskou dreigend aan. Alleen wist niemand waar Rusland begon of eindigde, want Oekraïne heeft delen van de vier geannexeerde provincies onder controle en herovert steeds meer. Ook Rusland zelf kon de grenzen niet aangeven – het laste uit nood een ‘overgangsperiode’ in.

Voorafgaand aan de plechtige ondertekening van de inlijving hield Poetin een antiwesterse tirade in bijzijn van een bedrukt kijkende Russische politieke elite. De mobilisatie heeft Poetins verhaal gelogenstraft dat de invasie slechts ‘een speciale militaire operatie’ betreft die de gewone burgers niet zal raken. Wie kan, ontvlucht het land. In de loop van tien dagen hadden al ruim vijfhonderdduizend mannen een veilig heenkomen buiten Rusland gezocht. Het Kremlin moest de in Rusland gebleven reservisten zien te overtuigen van hun plicht het vaderland te verdedigen, dat nu kennelijk plotseling in dodelijk gevaar verkeert.

Maar wie de toespraak van de Russische leider beluisterde, kon geen wervende of steekhoudende boodschap ontdekken voor binnenlands gebruik. Poetin betichtte het Westen van al het kwaad in de wereld en stelde daar de spiritualiteit en warme menselijkheid van Rusland tegenover. Dat hadden de Russen al vaak gehoord en kon geen reden zijn om nu de wapens op te pakken en hun leven te wagen. Het leek een incoherente woordenvloed, ontsproten uit opgekropte frustratie en woede.

Maar wie luisterde naar Poetin alsof hij zich niet tot de Russen maar juist tot het buitenland richtte, begreep beter wat hij beoogt.

Wapenstilstand

Ten eerste wil Poetin het Westen afschrikken door opnieuw met de inzet van kernwapens te schermen. Nu het Russische leger op een nederlaag afstevent, is Moskou’s beste optie een wapenstilstand. Nucleaire chantage kan die wellicht afdwingen. Daardoor zou het leger de gelegenheid krijgen zich te herpakken. Al is daar heel wat voor nodig: duidelijke bevelvoering, herstel van logistieke lijnen, aanvulling van wapens en munitie, training van nieuwe manschappen.

Zo’n gevechtspauze zal net zolang duren tot het Kremlin denkt de veroveringstocht weer met succes te kunnen hervatten. Van afspraken op basis van de internationale orde hoeft Rusland zich niets aan te trekken. Dat zijn jullie regels, niet de onze, benadrukte Poetin, voor het geval iemand nog iets anders mocht denken.

Oekraïense kinderen in een schuilkelder in het gebombardeerde Dnipro (foto twitter)

Ten tweede wil hij de onenigheid tussen en in westerse democratieën opstoken. In zijn toespraak schilderde Poetin Rusland af als de natuurlijke bondgenoot van populisten, zowel de linkse als de rechtse. Net als zij keert Rusland zich tegen westerse heersende elites, die de rest van de mensheid willen onderwerpen, die nationale soevereiniteit vertrappen, de eigen zakken vullen, racistisch zijn, traditionele waarden vernietigen, geslachtsoperaties propageren en zich van satanisme bedienen. De westerse elites liegen ‘als Goebbels’ (dixit Poetin), beroven hun burgers van voedsel en warmte en geven Rusland daarvan de schuld.

Met deze en meer complottheorieën gooit Poetin een hengel uit naar Trump- en Baudet-aanhangers, naar Berlusconi- en Orbán-adepten, naar de Vijfsterrenbeweging, etc. Als er maar genoeg onrust ontstaat over hoge prijzen, over de noodzaak te bezuinigen op energie en over de grote uitgaven aan bewapening en steun voor Oekraïne, dan keert de wal wellicht het schip, hoopt Poetin, en zal het egoïstische en verwende Westen Kyiv in de steek laten.

Antikoloniale preek

Ten derde werpt Poetin zijn land op als aanvoerder van de antikoloniale wereld – en in die zin als opvolger van de Sovjet-Unie. Hij ging in zijn rede tekeer tegen het westers kolonialisme, dat sinds de Middeleeuwen volkeren onderwerpt, plundert en uitmoordt. Onder andere India, China en Afrika zijn daar het slachtoffer van geweest. En laten dat net de landen zijn waarmee Poetin de verbroken economische betrekkingen met het Westen wil compenseren en een antiwesterse coalitie wil smeden. De ironie dat deze antikoloniale preek uit de mond kwam van iemand die een imperialistische oorlog voert en op het punt stond 15 procent van het grondgebied van een buurland te annexeren, stoorde hem blijkbaar niet.

Terwijl raketten inslaan bij zijn hoofdkwartier spreekt president Zelenski de wereld toe over de Russische misdaden (foto twitter)

Afgaande op zijn redevoering zou je kunnen denken dat Poetin niet veel heil van de eigen mobilisatie verwacht, en eerder mikt op de zwakheid van de tegenstander: niet Oekraïne, want dat is vastberaden, maar het Westen. Indien westerse landen door de knieën gaan wanneer Rusland nucleaire chantage pleegt, energietekorten schept, infrastructuur saboteert, een nieuwe vluchtelingenstroom uit Oekraïne op gang brengt of enig ander middel weet in te zetten, is de Russische invasie nog niet gedoemd te mislukken, zo zou de redenering in het Kremlin kunnen luiden.

In dat geval is het westerse antwoord simpel: het moet zich niet laten afpersen, het moet volhouden tot het Russische leger uiteenvalt en de benen neemt. En dat moment kan wel eens dichtbij zijn.

Deze maand verschijnt bij uitgeverij Alfabet Hella Rottenbergs boek 'Z. Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken.'

Dit artikel verscheen eerder in NRC.