Al sinds het begin van de Russische invasie slaan de Oekraïense autoriteiten alarm over deportaties van Oekraïense kinderen (en volwassenen) naar Rusland. De Russische autoriteiten doen alsof het gaat om de evacuatie en redding van kinderen uit oorlogsgebied. In de Russische pers wordt echter ook openlijk de intentie geuit om de Oekraïense kinderen als Russen te laten opgroeien. Ook de Verenigde Naties maken zich zorgen over de ‘gedwongen transfers’ van Oekraïense kinderen.

Oekraiense (wees)kinderen worden opgewacht door hun Russsische pleegouders in Novosibirsk. Screenshot van Twitter.

door Wabke Waaijer

Sinds het begin van de Russische invasie in februari tot aan 3 oktober zijn er volgens het Russische staatspersbureau Tass in totaal 4,5 miljoen Oekraïense vluchtelingen de Russische grens overgestoken. Hieronder waren 685.000 kinderen. Dit aantal is gebaseerd op informatie van de veiligheidsdiensten. Volgens de Oekraïense nieuwssite The Kyiv Independent zijn die 4,5 miljoen Oekraïners echter niet vrijwillig naar Rusland gekomen, maar door Rusland ontvoerd.

Eind september sprak Michele Taylor, de Amerikaanse ambassadeur bij de VN-Mensenrechtenraad in Genève van 900,000 tot 1,6 miljoen Oekraïners die onder dwang naar Rusland zouden zijn getransporteerd. ‘We dringen er bij de commissarissen op aan het toenemende bewijs van Ruslands filtratiepraktijken, gedwongen deportaties en verdwijningen te blijven onderzoeken’ zei Michele Taylor.

‘Bewust opgezette etnische zuiveringscampagne’

Het exacte aantal Oekraïense vluchtelingen dat niet vrijwillig maar onder dwang naar Rusland is gekomen, is onduidelijk. Dat het om een groot aantal mensen gaat, staat vast. De deportatie van Oekraïense burgers naar Rusland wordt ook bevestigt in een begin september verschenen rapport van Human Rights Watch.

De grens tussen ‘evacuatie’, zoals de Russen het noemen en deportatie, is soms moeilijk te trekken. Veel Oekraïners die op de vlucht sloegen voor het Russische oorlogsgeweld, met name uit de grotendeels vernietigde Oekraïense stad Marioepol, zagen geen andere uitweg dan zich te laten deporteren naar Rusland of naar de door Rusland bezette gebieden in de Donbas regio. Rusland verhinderde Oekraïense burgers om te vluchten naar de niet bezette Oekraïense gebieden zoals nu opnieuw gebeurt met de inwoners van de door Rusland bezette regio Cherson.

Het transporteren van mensen uit bezet gebied naar het grondgebied van de bezettende mogendheid is in strijd met artikel 49 van het Verdrag van Geneve dat de rechten van burgers in oorlogstijd beschermt. Volgens de Amerikaanse denktank ISW wijzen de aanhoudende deportaties van Oekraïense burgers inclusief weeskinderen naar Russisch grondgebied op ‘een bewust opgezette etnische zuiveringscampagne’ door Rusland ten aanzien van Oekraïne.

 Veel naar Rusland gedeporteerde (wees)kinderen moesten vluchten uit de bijna volledig verwoeste Oekraïense stad Marioepol. Foto Wikipedia.

Oekraïense (wees)kinderen naar Rusland

Behalve gedwongen evacuatie van Oekraïense burgers, komen er namelijk ook steeds meer verhalen naar buiten over Oekraïense (wees)kinderen die naar Rusland gedeporteerd worden en daar in weeshuizen of bij pleegouders terechtkomen. Dit begon afgelopen voorjaar toen een aantal kinderen hun ouders of verzorgers uit het oog verloor in de chaos van het oorlogsgeweld in Marioepol. Achtergebleven kinderen werden zonder toestemming door Russische soldaten in bussen naar de door Rusland bezette gebieden getransporteerd. Veel kinderen belandden in ziekenhuizen in Donetsk van waaruit ze later naar Rusland en Russische pleeggezinnen werden vervoerd.

Hoeveel Oekraïense (wees)kinderen er momenteel precies in Rusland zijn, is moeilijk te verifiëren. Een vertegenwoordiger uit de Oekraïense Mensenrechtenraad schatte het aantal Oekraïense (wees)kinderen dat onder dwang naar Rusland is gebracht in september op ruim 7000. De onafhankelijke Russische nieuwsoutlet Vjorstka berichtte eind juni over meer dan 2000 Oekraïense (wees)kinderen die door de oorlog gescheiden zijn van hun ouders en onder dwang naar Rusland zijn gebracht. Vjorstka baseerde dit aantal op een onderzoek dat is uitgevoerd in samenwerking met Oekraïense media.

Een deel van die 2000 (wees)kinderen is ondergebracht bij Russische adoptieouders en een deel is weer teruggebracht naar Oekraïne of naar de door Rusland bezette Oekraïense regio’s.

Geen echte wezen

Rusland doet alsof alle gedeporteerde Oekraïense kinderen geen plek in Oekraïne meer hebben om te leven. Maar uit omvangrijk onderzoek van persbureau APAP blijkt dat Rusland de weeskinderen zonder toestemming deporteert, dat hun soms wordt wijsgemaakt dat ze niet meer door hun pleegouders gewenst zijn en dat ze Russische achternamen en de Russische nationaliteit krijgen. Het onderzoek van AP is gebaseerd op interviews met ouders, kinderen, ambtenaren in zowel Oekraïne als Rusland en ook op correspondentie, Russische documenten en de Russische staatsmedia.

Ook andere media tekenden verhalen op van kinderen die slachtoffer werden van gedwongen adoptie. Zo is er het verhaal van de veertienjarige Ania die The New York Times vertelde dat ze tegen haar wil is meegenomen naar Rusland, overgedragen aan pleegouders en daar niet weg kan terwijl ze een moeder en andere familie in Oekraïne heeft. Tegen haar wil is er een aanvraag gedaan om haar een Russisch paspoort te geven.

Hoewel Rusland beweert dat de kinderen die worden meegenomen wezen zijn, is dit niet altijd het geval. Ania is ook geen wees maar door de Russen uit de schuilkelder van een verwoeste tuberculose kliniek meegenomen. Het telefoonnummer van haar moeder kon ze niet meer achterhalen. Al voor de oorlog was bekend dat er in Oekraïne 90.000 kinderen in weeshuizen zitten omdat hun ouders door omstandigheden niet in staat zijn voor hen te zorgen terwijl dit de facto dus geen wezen zijn.

Zorgen bij de VN

Ook de VN zei begin september dat er ‘geloofwaardige bewijzen zijn van gedwongen transfers van onbegeleide’ Oekraïense kinderen naar Rusland en naar de door Rusland bezette gebieden in Oekraïne. De VN beschuldigt Rusland ervan Oekraïense kinderen te deporteren naar Rusland en onder te brengen bij Russische adoptieouders.

‘Het baart ons zorgen dat de Russische autoriteiten een versimpelde procedure hebben aangenomen (in mei door Poetin getekend – red.) om Russisch staatsburgerschap te geven aan kinderen zonder ouders en dat deze kinderen in aanmerking komen voor adoptie door Russische families’ zei Ilze Brands Kehris, assistent VN secretaris-generaal voor de Mensenrechten tegen de VN-Veiligheidsraad.

Dit was overigens nog voor Poetins annexatie eind september van de deels door Rusland bezette Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizjia. Nu Rusland de vier Oekraïense provincies heeft geannexeerd en het als Russisch grondgebied beschouwt, wordt het voor hen nog makkelijker om de gedwongen transfer van (wees)kinderen naar Rusland te rechtvaardigen.

President Poetin viert de annexatie van vier Oekraiense gedeeltelijk bezette regio's Donetsk, Loehansk, Zaporizjia en Cherson. Foto Kremlin.ru.

Nieuwe adoptiegolf

Sinds het Oekraïense leger bezig is met de herovering van de door Rusland bezette regio Cherson worden ook daarvandaan Oekraïense kinderen naar Rusland of naar de geannexeerde Krim gedeporteerd. Volgens de Oekraïense nieuwssite The Kyiv Independent worden er in oktober vanuit de regio Cherson dagelijks 500 Oekraïense kinderen naar Rusland getransporteerd. Dit gebeurt onder het mom dat de kinderen in veiligheid moeten worden gebracht aan de vooravond van het verwachtte Oekraïense tegenoffensief. Maar aangezien de kinderen geen keuze wordt gelaten, is er volgens Oekraïne sprake van ontvoering.

De Russische vicepremier Marat Choesnoellin verklaarde op 14 oktober dat ‘enkele duizenden’ kinderen uit de regio Cherson zijn ‘geëvacueerd’. ‘Momenteel zijn er constant beschietingen (in de regio Cherson – red.), dat is gevaarlijk. Daarom is de kinderen als eerste (‘evacuatie’ – red.) aangeboden, momenteel bevinden zich enkele duizenden kinderen op Russisch grondgebied, (zij) rusten uit in rusthuizen en kinderkampen’ zei de Russische vicepremier.

Maar die ‘kinderkampen’ zijn niet zo onschuldig als ze klinken. Uit een reportage van de NOS blijkt dat Oekraïense ouders uit de door Rusland bezette gebieden in onzekerheid zitten over het lot van hun kinderen. Die stuurden zij afgelopen zomer weliswaar vrijwillig op zomerkamp naar Russisch grondgebied in de hoop hen de nodige afleiding in oorlogstijd te bezorgen. Nu blijken zij hun kinderen echter niet zomaar terug te krijgen. De kinderen worden vastgehouden terwijl de ouders verstoken zijn van informatie over waar hun kind zich precies bevindt.

De Russische kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova zei op Telegram
dat de 'intergratie' van de Oekraïense weeskinderen
begonnen is. Foto Wikipedia.

Russificatie van Oekraïense weeskinderen

Behalve deportatie van Oekraïense (wees)kinderen naar grondgebied van de bezettende mogendheid, lijkt Rusland deze kinderen ook bewust te willen ‘russificeren’ door ze onder te brengen bij Russische families of in Russische kinderkampen vast te houden. Ook wordt er voor hen ‘patriottische opvoeding’ georganiseerd.

De door het Westen op de sanctielijst geplaatste  Russische kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova verklaarde eind september dat de uit Marioepol gehaalde ‘pleegkinderen’ die naar de regio Moskou zijn gehaald aanvankelijk negatieve gevoelens hadden ten aanzien van Rusland maar dat die gevoelens zijn ‘omgeslagen in liefde voor Rusland’. Volgens de ombudsvrouw zouden er onder meer dertig kinderen uit Marioepol zijn gehaald die door de pleegouders in de steek zouden zijn gelaten. Eerst zouden de kinderen zich negatief hebben uitgelaten ‘over de president (Rusland) en zeiden ze slechte dingen en zongen het Oekraïense volkslied’ maar nadat ze in de pleeggezinnen waren opgenomen (waaronder in het gezin van Lvova-Belova zelf), zou ‘de integratie’ oftewel de Russificatie, begonnen zijn.

De campagne om Oekraïense weeskinderen Russisch te laten worden, is ook terug te zien in de Russische media die gedetailleerd berichten over de aantallen weeskinderen die deze herfst opgevangen worden door Russische weeshuizen en pleeggezinnen verspreid over het land (waaronder de regio’s Moskou, Novosibirsk, Tjoemen, Volgograd en Leningrad).

Op Twitter circuleert een propagandafilmpje waarop te zien is hoe weeskinderen uit de regio Loehansk door hun Russische pleegouders in Novosibirsk met veel bombarie worden onthaald. De knuffelberen, blije gezichten en het muziekje op de achtergrond geven de kijker het idee dat de kinderen allemaal een gat in de lucht springen om duizenden kilometers van hun geboortegrond een nieuw, Russisch leven op te bouwen.

Oorlogsmisdaden

Bewijs over gedwongen deportatie van kinderen naar Rusland zou in potentie gebruikt kunnen worden om een aanklacht wegens genocide op te stellen. Dat zei de Oekraïense aanklager Irina Venediktova in een interview afgelopen zomer. Volgens artikel II van het Genocideverdrag is ‘gedwongen verplaatsing van kinderen van de ene groep naar de andere groep’ één van de oorlogsmisdaden die tot de aanklacht van genocide kan leiden. De nadruk op het russificeren van de Oekraïense kinderen zou kunnen worden beschouwd als een poging om de Oekraïense identiteit uit te wissen.

Volgens de Amerikaan Stephen Rapp, voormalig aanklager van oorlogsmisdadigers, zouden de Oekraïense kinderen die geen ouders hebben, gewoon in Oekraïne moeten worden opgevangen in plaats van in Rusland. Het feit dat de gedwongen evacuaties of ‘deportaties’ zoals het veelal wordt gekwalificeerd en de opgelegde adopties, op systematische basis plaatsvinden en vanaf bovenaf worden gedirigeerd, maakt dat mensen op het hoogste niveau in Rusland hiervoor verantwoordelijk kunnen worden gehouden, citeert AP Rapp. ‘Het is niet iets dat plotseling gebeurt op het slagveld’.

Overigens is de dubieuze Russische adoptiecampagne van Oekraïense weeskinderen al begonnen in 2014, toen Rusland zich militair begon te mengen in oost-Oekraïne.

Terug naar Oekraïne

Sinds maart zijn er na onderhandelingen 96 Oekraïense (wees)kinderen teruggegeven aan Oekraïne, schrijft AP. Hieronder is ook de 12-jarige Kira die zag hoe haar vader werd gedood, zij werd door de Russen naar Donetsk gebracht en pas nadat de Oekraïense regering zich erin mengde is zij herenigd met haar Oekraïense grootouders.

Oekraïne is bezig met het terugvinden van de rest van de kinderen die naar Rusland zijn gehaald maar van een deel van de kinderen zijn geen namen vrijgegeven. Volgens een vertegenwoordiger van de VN wordt er door Rusland bewust informatie over het lot van de kinderen verborgen gehouden zodat hun Oekraïense (pleeg)ouders of familieleden geen aanspraak op ze kunnen maken. ‘We kunnen de Russische Federatie niet vragen om de kinderen terug te geven, omdat we niet weten wie ze moeten teruggeven’ zegt Kateryna Rasjevska een vertegenwoordiger van een Oekraïense mensenrechtenorganisatie.

Dat het ook anders kan en dat er geen noodzaak is om Oekraïense (wees)kinderen naar Rusland, naar grondgebied van de bezettende mogendheid te deporteren, laat staan bij Russische adoptieouders onder te brengen, blijkt overigens wel uit de afspraak die Oekraïne met Finland heeft gemaakt. Finland heeft toegezegd Oekraïense weeskinderen met hun begeleiders in kleinschalige Finse weeshuizen op te vangen en daarbij is afgesproken dat de kinderen na de oorlog weer teruggaan naar Oekraïne.

Bronnen: Tass, ISW, TVP World, Kyivindependent, The Moscow Times, Vjorstka, Meduza, BBC Russia, AP, Human Rights Watch, Reuters, RBK, Anadolu Agency, 4s-info.ru, Current Time, Ria Novosti, NV Ukraina, NOS, Business Insider, The New York Times, Hromadske