Aan het begin van de invasie noemde Poetin demilitarisering en denazificering van Oekraïne de oorlogsdoelen van zijn campagne. Onlangs heeft hij een nieuw motief eraan toegevoegd: de strijd tegen de duivel. Met nederlaag na nederlaag door de Russen te verwerken, grijpt hij naar niets minder dan een 'heilige oorlog' tegen de goddeloze westerse horden om de offers te rechtvaardigen. Het tekent de onmacht, maar ook radicalisering van het regime, stelt Hella Rottenberg.

Een prent die waarschuwt tegen Jehova's Getuigen, 'verraders van het vaderland en spionnen'.

door Hella Rottenberg

Terwijl Thierry Baudet een samenzwering van buitenaardse reptielen openbaarde die in vermomming over de wereld heersen, presenteerde de Russische leider Poetin als alternatieve theorie dat we te maken hebben met satanisten. Hij bracht daarmee de oorlogsretoriek op een ander plan, die van een religieuze strijd tussen goed en kwaad.

Westerse elites hebben geloof en traditionele waarden overboord gezet en proberen hun wil aan ‘alle maatschappijen’ op te leggen, verklaarde Poetin. Hun afwijzing van ‘alles wat menselijk is krijgt de trekken van een omgekeerde religie, van puur satanisme’. Hij zei dit op 30 september bij de plechtigheid ter gelegenheid van de annexatie van vier (nog niet) veroverde Oekraïense provincies. Aan het begin van de invasie was Oekraïne een anti-Rusland project van de NAVO en moest worden gedemilitariseerd en gedenazificeerd. Nu voegde Poetin er een nieuwe rechtvaardiging voor de oorlog aan toe: de strijd tegen de duivel.

Was Poetin waanzinnig geworden of was het een berekenende stap in de propaganda? In de dagen ervoor had hij besloten tot escalatie van het militaire conflict. Hij had mobilisatie van reservisten afgekondigd, waardoor de oorlog ineens elke Russische familie raakte. Honderdduizenden mannen vluchtten weg uit Rusland, de blijvers maakten zich grote zorgen. Het Russische leger leed nederlagen en trok zich steeds verder terug. Voor het Kremlin was het zaak om de bevolking te motiveren de oorlog voort te zetten en degenen die weigerden mee te vechten te bestempelen tot landverraders. Niets minder dan het satanisme, het metafysisch kwaad besloot Poetin daartoe van stal te halen.

Ondergangsvisioenen

Aan de notie van satanisten die Rusland bedreigen zit een hele leer vast, die de meest reactionaire en chauvinistische figuren in en rond de Russisch-Orthodoxe Kerk verspreiden en die Poetin nu omarmt. De moord op de tsaar in 1918 was in de visie van orthodoxe fundamentalisten een ‘rituele moord’, bedoeld om de deur te openen voor de duivel, waarna de apocalyps zou volgen. Na zijn dood ging de opdracht van de tsaar om het laatste bastion te zijn tegen de Antichrist over op het orthodoxe Rusland. Sindsdien voert het orthodoxe Rusland een uitputtingsstrijd tegen de krachten van het kwaad. Tot die krachten behoren joden, maar ook aanhangers van andere religies en sekten.

Duistere ondergangsvisioenen van het demonische Westen dat Rusland belemmert zijn lotsbestemming te bereiken en dat van Oekraïne een anti-Rusland heeft gemaakt, is het hoofdthema van ultrarechtse ideologen zoals Aleksandr Doegin en Aleksandr Prochanov. In de opvatting van Prochanov was de Euromaidan ‘de demonische bastaard die gebaard was door verkrachting van de maagd Rusland door de zwarte satan’.

Het orthodoxe Rusland voert een uitputtingsstrijd tegen de krachten van het kwaad

Poetin haalde de duivel maar zelden erbij als hij sprak over het vijandige Westen, maar hij putte wel degelijk uit het gedachtegoed van Doegin cum suis. Al meer dan tien jaar schildert Poetin het Westen met zijn liberale waarden en politieke correctheid af als een bedreiging van de Russische patriarchale, christelijk conservatieve tradities en collectivistische cultuur. Daarbij richt hij zijn pijlen onder meer op homorechten, volgens hem een wapen van een neoliberale samenzwering tegen traditionele samenlevingen.

Nadat Poetin op 30 september jongstleden de oorlog tegen Oekraïne opgewaardeerd had tot een strijd tegen westers satanisme, haastten zijn lakeien zich dit te beamen en verder uit te werken. Vice-voorzitter van de veiligheidsraad Dmitri Medvedev schreef dat Rusland als opdracht heeft ‘de heerser over de hel te stoppen, of zijn naam nu Satan, Lucifer of Iblis is’ en liet daar het dreigement op volgen dat ‘wij al onze vijanden naar het brandende Gehenna kunnen sturen’.  Nu hoeft zo’n reactie van Medvedev niet te verbazen, sinds de invasie onderscheidt hij zich immers door rabiate haatberichten op zijn Telegramkanaal te plaatsen.

Aanvallen op sekten en religies

Maar dat Poetins uithaal naar Westerse satanisten geen losse flodder was in een lange scheldtirade, bleek toen FSB-generaal Aleksej Pavlov, naaste medewerker van Poetins vertrouweling en nationale veiligheidsadviseur Nikolaj Patroesjev, eind oktober een interview gaf aan het populaire roddelblad Argumenty i Fakty. Pavlov verbond ‘honderden satanische sekten’ die actief zouden zijn in Oekraïne aan occulte Amerikaanse sekten, de CIA en machtige Oekraïners die lid zouden zijn van de kerk van satan, scientology of de joodse ultraorthodoxe Loebavitsjer chassidim.

Na de politieke omwenteling in 2014 toen Oekraïne koos voor associatie met het Westen, kreeg Washington greep op Oekraïne ‘door middel van manipulatie van netwerken en psychotechnologie’ waardoor de staat veranderde in een ‘totalitaire hypersekte’, zo beweerde de Russische generaal, en kwam de macht in handen van ‘militante fanaten wier opvattingen het tegenovergestelde zijn van wat normale mensen vinden’.  Het orthodoxe geloof, waarmee Oekraïne eeuwenlang verbonden was met Rusland, werd volgens Pavlov verdrongen door heidense en occulte sekten, die zich inlieten met hekserij en satanisme.

De termen demilitarisering en denazificering sloegen niet erg aan

Zijn aanval op de Loebavitsjer chassidim, die hij onder de sekten schaarde en aan wie hij toeschreef dat ze zich verheven achten boven alle naties en volken, veroorzaakte enige ophef. Tot deze richting hoort ook de opperrabbijn van Rusland, die natuurlijk protesteerde en daarin gesteund werd vanuit Israël. Pavlovs baas Nikolaj Patroesjev voelde zich gedwongen excuses te maken en verklaarde dat het artikel met betrekking tot de chassidim fouten bevatte en de persoonlijke mening weergaf van generaal Pavlov en niet van de Russische veiligheidsraad. Maar van de rest van de inhoud distantieerde hij zich niet.

De Russische strijd tegen de duivel, waarachter zich ook de islamitische leider Kadyrov heeft geschaard, lijkt bedoeld om het afnemende geloof in de noodzaak van de oorlog een nieuwe impuls te geven. De termen demilitarisering en denazificactie sloegen niet erg aan en werden op aanwijzing van het Kremlin steeds minder vaak gebruikt. Uit een analyse van sociale media blijkt dat Russen de dreiging van de NAVO en het Westen het meest noemen als rechtvaardiging voor de invasie. Een ‘heilige oorlog’ gebaseerd op verdediging van het duizendjarige Russische christendom tegen de goddeloze horden, zou de bevolking waarvan 70 procent zich als Russisch-orthodox beschouwt wellicht kunnen opwekken de oorlog te blijven steunen.

Samenzwering tegen Poetin

Tegelijkertijd wordt de strijd tegen sekten en satan ook in eigen land opgevoerd. Drijvende kracht daarachter is de aan de Russisch orthodoxe kerk gelieerde organisatie Ratsirs, die naar eigen zeggen onderzoek doet naar ‘destructieve sekten’ in Rusland. Als godsdiensten zijn in Rusland slechts de Russische orthodoxie, de islam, het jodendom en het boeddisme erkend. Alle andere geloven zijn volgens de wet sekten, die altijd al kwetsbaar waren, maar naarmate de macht van de orthodoxe kerk groeit steeds vaker doelwit van vervolging en verbod zijn.

Sprekers op een conferentie, waar gewaarschuwd werd voor terreur door onder andere 'Colombine satanisten'

Een sekte die al jaren geleden in de verdomhoek terecht kwam, zijn de Jehova's Getuigen. Zij werden eerst vervolgd en gevangen gezet wegens hun evangelisatie, tot hun organisatie in 2017 helemaal verboden werd. Volgens Ratsirs zetten de Jehova’s hun activiteiten ondergronds voort. Op 11 oktober jongstleden onthulde Aleksandr Korelov van Ratsirs, dat ze door Washington via geheime kanalen worden geïnstrueerd en voorbereid om een staatsgreep tegen Poetin te plegen, naar het voorbeeld van de Maidan in Oekraïne. Aanhangers van protestantse en evangelische sekten, extremisten, nationalisten en leden van andere gevaarlijke organisaties worden opgestookt de straat op te gaan, waarbij zich dan vanzelf ontevredenen, drugsverslaafden, criminelen en geesteszieken aansluiten, aldus Korelov. Het begint als vreedzame demonstraties, maar transformeert dan in gewapende provocaties, terreur en een staatsgreep, zo schetst Korelov deze samenzwering.

Bepaalde sekten doden volgens expert jaarlijks 15 tot 20 mensen en honderden katten en duiven

De staatsorganen grijpen dergelijke verdachtmakingen aan om ‘extremisten’, lees: tegenstanders van de oorlog en het regime, onschadelijk te maken. In de jacht op de Antichrist arresteerde de FSB in september 187 mensen in 46 regio’s die ervan worden verdacht lid te zijn van ‘Colombine satanisten’ (Colombine was de Amerikaanse middelbare school waar twee jongens 12 leerlingen en een leraar doodschoten)  en Oekraïense radicalen die zichzelf ‘Maniakken van de Moordsekte’ zouden noemen. Voor het bestaan van deze groepen bestaat geen enkel bewijs. De medewerker van Ratsirs die ze aanwees verklaarde dat ze ‘jaarlijks 15 à 20 mensen en honderden katten en duiven doden’.

Steeds meer vijanden van het volk

Als onderdeel van de campagne tegen de goddeloze westerse ondermijners van de Russische nationale tradities kan ook de uitbreiding van het verbod op lhbti-propaganda worden gezien. Deze zal van toepassing zijn op elke uiting in het openbaar voor mensen van alle leeftijden, terwijl het verbod tot nu toe beperkt was tot minderjarigen.

Het is een teken van radicalisering van het regime, dat de overheid een steeds ruimere definitie van vijand van Rusland verzint. Na buitenlandse agenten kwamen extremisten, andersgelovigen, mensen met een andere sexuele geaardheid en satanisten aan de beurt. Kennelijk wil het Kremlin nog steeds de schijn ophouden dat politieke oppositie niet verboden is en dat vijanden van Rusland vijanden van het volk en zijn volksaard zijn.

In hun paranoia en verlangen terug te keren naar een groots en onschuldig verleden hebben Poetin en Baudet veel gemeen. Het verschil is dat Baudet langs de kant staat te roepen en Poetin aan de macht is. Hoe griezelig het ook is, of je met buitenissige ideeën en nostalgie een oorlog kunt winnen, valt nog te bezien.

Dit artikel is een uitgebreidere versie van een stuk dat eerder in NRC werd gepubliceerd