Praatprogramma's op de Russische staatstelevisie zijn een belangrijk propagandakanaal voor Vladimir Poetin. Waar veel televisiepropagandisten aanvankelijk positief spraken over de Russische invasie van Oekraïne, lijkt hun stemming na ruim een jaar oorlog omgeslagen. Staatstelevisie-kenner Julia Davis analyseert de stemmingswisseling van Poetins propagandisten.

Talkshow-host en Kremlinpropagandist Vladimir Solovjov.

door Julia Davis

Er was een tijd, nog niet eens zo lang geleden, dat de meest prominente Russische talkshowhost, Vladimir Solovjov, opgewekt waarschuwde voor een nucleaire apocalyps die de VS of Groot-Brittannië zou treffen (maar niet Rusland). Zijn argumenten waren zo overtuigend dat zijn weerman hem ooit tijdens de uitzending gelijk gaf.

Inmiddels hangt de vlag er anders bij. Op de eerste verjaardag van de bloedige, totale Russische invasie van Oekraïne bedolf de staatstelevisie kijkers onder kommer en kwel. Eind februari 2023 drong de realiteit door tot de eens zo vrolijke experts, die voortdurend voorspelden dat Oekraïne op het punt stond in te storten en dat het Westen zich snel zou terugtrekken, uit angst voor een nucleair bewapend Rusland. Het idee dat de overwinning verre van onvermijdelijk was en dat een Russische nederlaag een mogelijkheid is, was eindelijk doorgedrongen tot de ooit ondoordringbare studio's van de staatsmedia.

In een uitzending van Solovjov op 28 februari 2023 merkte filmregisseur Karen Sjachnazarov op: 'Deze situatie kan zeer zware gevolgen hebben als we verliezen. We moeten rekening houden met de mogelijkheid om te verliezen. Ik ben het niet eens met degenen die zeggen: "Het is niet nodig [om daar over na te denken], we zullen winnen!" Dat weet ik zo net nog niet.'

Regisseur Karen Sjachnazarov tijdens een uitzending van Vladimir Solovjovs talkshow.

Solovjov, die ooit trots lijstjes voorlas van de vele westerse publicaties waarin zijn nucleaire dreigementen werden genoemd, veranderde op 6 maart plotseling van toon. Voor het eerst sinds maanden bleef de discussie over de mogelijke koers van Poetins oorlog weg van de bombastische voorspellingen dat Londen of Washington binnenkort van de aardbodem zouden worden weggevaagd. De toon van Solovjov was duister, wat zijn gasten ertoe aanzette hun hoofd te laten hangen. Hij vroeg: 'Kan ons leger, in zijn huidige staat, met zijn huidige aantal mensen en met ons militair-industriële complex, zijn doelen bereiken – die geen betrekking hebben op een oorlog tegen Oekraïne, die niet bestaat – maar tegen de NAVO?'

Vitali Tretjakov, decaan van de Hoge School voor Televisie van de Staatsuniversiteit van Moskou, voelde de stemming niet aan. Rusland mag niet instemmen met een staakt-het-vuren of zich commiteren aan vredesbesprekingen, aangezien dat 'de Russische militairen van hun overwinningen zou beroven'. Tretjakov maakte vervolgens een lijst van verschillende Oekraïense regio's, verrussischte hun namen naar believen en verklaarde ze tot onderdeel van de Russische Federatie. Hij eiste dat Russische functionarissen overeenkomstige verklaringen afleggen over het lot van elke regio. Solovjovs toon was koel: 'Wie zouden die verklaringen moeten afleggen?' Tretjakov antwoordde: 'De overwinnaars!' De gastheer pakte hem aan: 'Serieus? Hoe gaan ze deze overwinning behalen?'

Doema-lid Andrej Goeroeljov, voorheen plaatsvervangend commandant van het zuidelijke militaire district van Rusland, is ook vaak op de staatstelevisie verschenen en pleitte net als Solovjov voor het gebruik van kernwapens tegen NAVO-landen. Ook hij zingt inmiddels een toontje lager. Goeroeljov had een grimmig antwoord op Solovjovs vragen: 'We begrijpen allemaal heel goed dat we tegen de NAVO vechten, daar hebben we het al vaak over gehad. Er wordt mij gevraagd: ‘Kunnen we de NAVO verslaan?’ Als je de rekensom maakt en de correlatie van krachten en middelen berekent, kunnen we ons in het beste geval hooguit verdedigen.'

Hoe strict is de regie?

Het is moeilijk om te bepalen in hoeverre de toonverandering rechtstreeks is toe te schrijven aan de bazen van de talkshows in het Kremlin, maar we weten wel dat prominente mediapersonen van het regime aanwijzingen krijgen over berichtgeving, en dat deze gidsen soms in hun shows letterlijk worden overgenomen.

De Kremlin-gidsen raden ook inhoud aan, zoals in maart 2022, toen de media werd verteld dat het 'essentieel' was om Tucker Carlson, presentator bij het Amerikaanse Fox News en scepticus over de oorlog in Oekraïne, te citeren. We weten ook dat minstens 200.000 Russen slachtoffer zijn geworden van de oorlog en dat de gewone Rus zich er daardoor van bewust is geworden dat het conflict buitengewoon moeilijk blijkt te zijn. Het wordt steeds moeilijker om de realiteit te ontkennen.

Er is veel veranderd sinds de eerste dagen van Poetins oorlog. In april 2021, lang voordat Poetin de totale invasie van zijn buurman lanceerde, benadrukten presentatoren van de staatstelevisie, experts en leden van de Doema herhaaldelijk dat Rusland van plan was Oekraïne binnen te vallen. Ze waarschuwden gewone Russen voor een aanstaande oorlog tegen het collectieve Westen. In september 2021 werd door de Russische regering een nieuwe nationale norm ingevoerd voor 'het dringend begraven van lijken in vredestijd en oorlogstijd', die op 1 februari 2022 in werking zou treden - de maand waarin de volledige invasie begon. Almaar escalerend tromgeroffel op de staatstelevisie waarschuwde voor een aanstaande confrontatie, die mogelijk nucleair zou kunnen worden.

Na 22 februari 2022 bleven de talking heads van de staatstelevisie de bodem van de publieke opinie bemesten, door te beweren dat de Russische overwinning op handen was en dat het Westen – doodsbang voor Ruslands nucleaire macht – niet alleen zou terugdeinzen, maar ook aanzienlijke concessies zou doen. Toen eenmaal bleek dat de invasie stagneerde, voerden meerdere militaire experts op de staatstelevisie aan dat Rusland nu alle kritieke infrastructuur van Oekraïne moet vernietigen – lang voordat deze aanvallen in september begonnen.

Toon veranderd, oorlogszucht gebleven

Maar hoewel de toon is veranderd, geldt dat niet voor de bereidheid van door de staat gefinancierde schrijvers en sprekers om een voortdurende oorlog te bepleiten. Terwijl ze schoorvoetend toegeven dat Rusland niet klaar is om tegen de Navo te vechten en stilletjes hun nucleaire dreigementen terzijde schuiven, benadrukken de experts van de staatstelevisie nog steeds het belang van het verpletteren van niet alleen de Oekraïners – door Tretjakov beschreven als 'dieren' – maar ook de binnenlandse oppositie van Rusland, terwijl ze onvermoeibaar nieuwe manieren ontwikkelen om het Westen in de toekomst aan te vallen.

De propagandamethoden van Rusland mogen aan het verschuiven zijn, maar de woede tegen degenen die zich verzetten tegen Poetins bloedige jacht op zijn imperiale ambities is onverminderd groot.

Dit artikel is een Nederlandse vertaling van een artikel dat eerder verscheen op CEPA.