Wat westerlingen het meest verbijstert aan de oorlog tegen Oekraïne is het geweld van de Russen. Dat geldt voor het slagveld, de bezetting en de propaganda, maar ook de dood van eigen mensen is legitiem. Dat dat beleid toch kan rekenen op instemming hoeft niet te verbazen, zegt Laura Starink. Ruslands 20ste-eeuwse geschiedenis is doordrenkt van geweld. Vladimir Poetin heeft dat geweld opnieuw gesanctioneerd. Als de leider oorlogsmisdaden gedoogt, criminelen omarmt en lintjes uitdeelt aan racisten, op welk moreel kompas moet de bevolking dan varen?
Russische soldaat in Oekraïne
door Laura Starink
In 2006 verscheen in Moskou de dystopie De dag van de opritsjnik van Vladimir Sorokin. De opritsjnina werd in 1565 opgericht door Ivan de Verschrikkelijke als de eerste geheime dienst van Moscovië. Maar Sorokins boek beschrijft een dag uit het leven van een lid van de terreurtroepen in het Rusland van 2027. Het dagboek is een combinatie van geschiedenis en fantasy.
Ik las het destijds met een mengeling van afschuw en fascinatie. Afschuw omdat de schets van het toekomstige Rusland te gewelddadig en pervers was om er plezier aan te beleven, gefascineerd omdat ik me afvroeg of dit ooit werkelijkheid zou kunnen worden.
Sinds de invasie van Oekraïne is duidelijk geworden dat Sorokin (die al jaren in Berlijn woont) de wrede kant van Poetins Rusland behoorlijk accuraat heeft voorspeld. Destijds leek het boek vergezocht, maar terwijl een enkele Russische kwaliteitsboekwinkel nu in stil protest tegen de oorlog 1984 van George Orwell in de etalages heeft gelegd zouden de Russen er beter aan doen Sorokins anti-utopie van eigen bodem nog eens te herlezen. Zelfs de groeiende invloed van China speelt in het boek een rol van betekenis: het Russisch van 2027 telt vele Chinese leenwoorden, de yuan is de gangbare munteenheid en een 'Chinese Muur' moet Rusland van de buitenwereld afsluiten.
Stil protest in een boekhandel in Sint Petersburg: 1984 van George Orwell
De opritsjniks in Sorokins roman zijn een kruising geworden van Hitlers SA en Stalins NKVD-troepen en ze voeren in opdracht van de Heerser in het Kremlin strafacties uit in Moskou en omgeving. Ze bedienen zich van sciencefiction-achtige vernuftigheden zoals vliegende schotels die Mercedevs heten en plots oppoppende beeldschermen (het Vlies) waarmee de Heerser tot zijn onderdanen spreekt. Om hun bloeddorst te herladen geven ze zich over aan mannenorgieën in het badhuis. Opperst genot wordt daar bereikt met behulp van gouden steurtjes die via de bloedbaan naar de hersens zwemmen. Dit kostbare roesmiddel is exclusief voorbehouden aan de elitetroepen van de Heerser, als dank voor hun hondentrouw, hun moordpartijen en verkrachtingen.
Criminelen als lichtend voorbeeld
Kijk naar het Rusland van nu. Jevgeni Prigozjin, de kaalkoppige criminele leider van de Wagner-huurlingen, zou in Sorokins boek hebben kunnen rondlopen. Nadat zijn mannen in grondstofrijke Afrikaanse staten vuile hand- en spandiensten hebben verleend aan staatshoofden in ruil voor aandelen in diamant- en kopermijnen en dictator Assad in Syrië hebben geholpen de burgeroorlog in zijn voordeel te beslechten leven zij zich inmiddels, gedoogd door het Kremlin, uit in de Oekraïense Donbas.
De gevangenen die door Prigozjin persoonlijk in de kampen zijn gerecruteerd met de belofte van amnestie en eerherstel worden opgeofferd in de loopgraven rondom Bachmoet. Toen een van hen zich overgaf aan de Oekraïners en werd uitgeleverd aan Rusland werd hij als straf voor zijn verraad door zijn Wagner-maten met een voorhamer doodgeslagen. Dat moordwapen is inmiddels bij Russische rechtse patriotten een soort geuzenpenning geworden in de ‘strijd tegen het fascisme’. Maar misdadigers die 6 maanden loopgraven overleefden, keerden in vrijheid terug en mogen nu op scholen kinderen voorlichten over hun heldendaden.
Meest recente voorbeeld van een bankrover met heldenstatus is soldaat en militair blogger Vladlen (de oude sovjet-voornaam is een combinatie van Vladimir Lenin) Tatarski, pseudoniem van Maksim Fomin. Bij een voordracht in een Petersburgs café werd hij op 2 april opgeblazen met behulp van een borstbeeld, gevuld met springstof. Hij kreeg het cadeau van een jonge vrouw die ter plekke werd opgepakt en onmiddellijk werd bestempeld tot 'terrorist met banden met Navalny'. Nog geen dag later verleende Poetin Tatarski per decreet de 'Orde van Moed' voor zijn heldendom als oorlogscorrespondent. Doema-voorzitter Volodin vroeg om twee minuten stilte in het parlement ter nagedachtenis aan de patriot, die was omgebracht met een 'terreurdaad van het Kyiv-regime'. Op Tatarski's begrafenis kwam Prigozjin als eerbetoon een voorhamer op zijn kist leggen.
Tatarski, geboren in een mijnwerkersgezin in Donetsk, kreeg 12 jaar kamp voor een gewelddadige roofoverval. In de chaos van 2014 ontsnapte hij en ging tegen de Oekraïners vechten in de Donbas. Later ontpopte hij zich tot een ongezouten militair blogger met een half miljoen volgers.
Dat Poetin hem waardeerde bleek op 30 september 2022, toen Tatarski werd uitgenodigd voor de Kremlin-ceremonie ter gelegenheid van de plechtige annexatie van de vier provincies Loehansk, Donetsk, Cherson en Zaporizje. Hij was daar niet weinig trots op. 'Het Russische idee is oorlog', zo formuleerde Tatarski zijn credo. Hij maakte er overigens geen geheim van dat de oorlog die met Ruslands hulp in 2014 in de Donbas werd ontketend hoofdzakelijk gevoerd werd door dronken rapalje waarop hij neerkeek.
Tatarski wist ook donders goed dat er nauwelijks nazi's te vinden zijn in Oekraïne. Toch vatte hij in een interview in Business Gazeta het doel van Poetins 'speciale militaire operatie' als volgt samen: 'De totale vernietiging van de Oekraïense staat. Zoals het land nu is is het een anti-Rusland [Poetins geliefde term - LS]. Om dat land een ander aanzien te geven moeten we de Oekraïners genezen van Russofobie en nationalisme, zoals onze voorvaderen het geweldige land Duitsland hebben genezen van de duivelse Führer en zijn ideeën, waarmee [de Duitsers] waren besmet.'
Soldaat en militair blogger Vladlen Tatarski (Maksim Fomin) kreeg een dag na zijn dood een lintje van Poetin (foto Telegram).
Alledaags racisme
Als er iets is dat ik bij de opmars van het Poetinisme heb onderschat dan is het de werking van de staatspropaganda. Russen, dacht ik, zijn in de Sovjet-tijd doodgegooid met leugens en toen ik in Leningrad studeerde hechtte niemand nog geloof aan de televisie. Maar het tijdens Poetins bewind jarenlang binnensijpelende gif blijkt het publiek kundig te hebben voorbereid op de totale oorlog. De effectiviteit van het 'nazi-sjabloon' is groot. Met anti-nazi-retoriek propageert de Russische overheid geweld als toelaatbare remedie.
De televisie heeft racisme gangbaar gemaakt. Oekraïners worden al tien jaar in het gunstigste geval afgeschilderd als 'misleid', maar veel vaker als 'nazizwijnen', 'marionetten' of 'verraders'. Dankzij journalisten als Julia Davis ('I watch Russian state tv, so you don't have to') kan iedereen op twitter de belangrijkste passages van de Russische talkshows volgen met Engelse ondertiteling.
Een willekeurige analist: ‘Oekrainers zijn niet allemaal hetzelfde, er zijn er die zich “onvrijwillige Oekraïners” noemen maar zich Russen voelen. Dat is geen broedervolk maar hetzelfde volk. En dan heb je de Russofoben die de “ziekte van het Oekraiens-zijn” hebben opgelopen. Zij hebben onze broeders gegijzeld. Maar zij die de wapens tegen ons hebben opgenomen zijn onze vijanden. Zo simpel is het! We proberen nog steeds te begrijpen wat de essentie van dat nazisme is. Moeten vijanden worden geëlimineerd of heropgevoed? Geëlimineerd. Hun kinderen kunnen worden heropgevoed.’
Talkshow host Vladimir Solovjov: 'Laten we de stad Kyiv vernietigen, naar de hel met Kyiv... veeg het van het aardoppervlak. Het moet worden verwoest, net als Charkiv en Odessa'. Propagandist Sergej Mardan over Oekraïners: 'Er is geen medelijden voor hen, voor geen van hen. Dit is tegen wie het Russische leger vecht - geesten. Ze vechten tegen de ondoden die opgestaan zijn uit het graf'.
Toen token-homo Anton Krasovski bij RT opriep Oekraïense kinderen in de rivier te verdrinken, werd hij door hoofdredacteur Margarita Simonjan ontslagen, maar na betoonde berouw weer even snel in dienst genomen.
Anton Krasovski roept op tot het verdrinken van Oekraïense kinderen
Schrijver, oorlogsverslaggever en militair Zachar Prilepin, die zelf graag meevocht in Tsjetsjenië en de Donbas, legde bij televisiezender NTV uit dat doden christelijk is. 'In de Bijbel staat dat je iemand de andere wang moet toekeren, maar, zoals een priester me zei, dat wil niet zeggen dat je hem je kont moet tonen! De keuze tussen goed en kwaad is de hoogste vorm van menselijke vrijheid. De Heer beval ons onze vijanden lief te hebben, maar dat geldt niet voor de vijanden van God! Het zesde gebod van Moses zegt: gij zult niet doden. Maar je vaderland verraden, staat gelijk aan het opheffen van je hand tegen je vader. God heeft ons niet bevolen de andere wang toe te keren aan de Satan. Als je God beledigt met je daden, dan moet je worden gedood en je zult gedood worden door een mens, want er is niemand anders. De ene oorlog is de andere niet, maar er zijn oorlogen die moreel verdedigbaar zijn.'
De meest rabiate slippendrager van de macht is inmiddels ex-president Dmitri Medvedev, vicevoorzitter van de Veiligheidsraad, die voor het buurland inmiddels de onversneden naziterm 'Unter-Ukraine' heeft gemunt. Oekraïne moet verdwijnen, aldus Medvedev, het zal niet gemist worden want niemand heeft het nodig.
De overheid ontmoedigt intussen zelf ook actief alle gevoelens van medelijden met de Oekraïners. In Moskou zat een echtpaar in een café over de oorlog te praten, de man aan het tafeltje naast hen gaf hen aan bij de politie en ze werden opgehaald voor verhoor. In een opinieonderzoek van Levada Centrum van maart 2023 zei 84% van de respondenten in openbare gelegenheden geen deel te durven nemen aan discussies over de 'speciale militaire operatie'. Op scholen wordt het patriottisme erin gestampt middels oorlogsspelen, het in- en uit elkaarhalen van machinegeweren en de instelling van 'vaderlandslievende schoolbanken' voor modelleerlingen. Er zijn berichten dat scholieren klikken over kritische leraren, die vervolgens ontslagen worden.
Het omgekeerde komt ook voor: op 28 maart 2023 werd Aleksej Moskaljov uit het stadje Jefremov tot 2 jaar cel veroordeeld. Zijn 12-jarige dochter maakte in april 2022 een pro-Oekraïense tekening. De leraar gaf haar aan, het meisje werd in een kindertehuis geplaatst en haar vader opgepakt wegens discreditatie van het leger. Op de dag van het vonnis bleek Moskaljov uit huisarrest gevlucht, maar een dag later werd hij in Minsk gedienstig opgepakt en uitgeleverd. Zijn dochter Masja is inmiddels door haar (gescheiden) moeder opgehaald, die zei dat ze hoopt haar dochter te genezen van 'politiek, antipropaganda en tekeningen'. Hoe incidenteel deze voorbeelden zijn is niet vast te stellen, maar reken maar dat het effect van de intimidatie in Rusland enorm is.
Aleksej Moskaljov tot 2 jaar cel veroordeeld wegens 'dicreditatie van het leger'. Zijn dochter maakte een pro-Oekraïense tekening (foto SOTA)
Onverwerkt geweld
Als ik lezingen geef, valt het me op dat er nog steeds mensen zijn die verrast zijn door de hardheid van de Russische wereld. Dat hadden ze niet verwacht van het land van de Russische ziel, illustere schrijvers, meeslepende dichters en vervoerende muziek. Dat is vreemd, want iedereen weet dat de 20ste-eeuwse geschiedenis van Rusland bestond uit oorlog, hongersnood en terreur. Die erfenis is nooit verwerkt en met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is zij niet in rook opgegaan. Nadat ngo's als Memorial onder Gorbatsjov en Jeltsin een begin hadden gemaakt met Vergangenheitsbewältigung door het openen van de archieven van de geheime dienst, heeft Poetin snel de deksel weer op de doos gedrukt. Gopnik (straatjongen) Vladimir stamt immers zelf uit dat wrede gilde.
Onderdrukking in eigen land, vergiftiging van politieke tegenstanders, censuur, hoge straffen voor dissidenten, vervalste verkiezingen, spionomanie, annexatie van andermans grondgebied, dreiging met kernwapens, gewelddadige propaganda: de aard van het regime is de afgelopen tien jaar vrij helder uitgekristalliseerd. Maar er was een oorlog in Europa nodig om het Westen te doen inzien hoe meedogenloos en gevaarlijk Poetin kan zijn.
Vladimir Poetin heeft, met de steun van een meerderheid van de Russen, een giftig mengsel gebrouwen van verdrongen verleden, gekrenkte trots, teleurstelling over het kapitalisme, eliminatie van kritisch intellect, reactivering van een Stalinistische angstcultuur en een perfectionering van de Sovjet-traditie van propaganda en desinformatie. De vijand zit in het Rusland van Poetin weer overal, net als onder Stalin.
Zo heeft een steeds geïsoleerder opererende leider met grootheidswaan met behulp van de geheime dienst waar hij uit voortkomt een mafiose staat geschapen met messianistische trekken die een bedreiging vormt voor de wereldvrede. Hij deed dit door een elite te kweken die schatplichtig aan hem is en de samenleving kundig uiteen te spelen. En: hoogstpersoonlijk uit te dragen dat moorden voor de staat loont.
De invasie (voor de Oekraïners slechts een culminatie van de gevechten van 2014) wordt door veel analisten in Oost en West inmiddels als een keerpunt in de geschiedenis beschouwd. Poetin beheerst de politiek, de rechterlijke macht en het geweldsapparaat en dwingt ondernemers hun bedrijven in te zetten voor een oorlogseconomie. Ook in de USSR bestond de scheiding van machten slechts op papier, maar destijds was nog sprake van het collectief leiderschap van het Politburo van de Communistische Partij. Poetin is als de Alleenheerser overgebleven.
Misdaad loont
Dat het individu in Rusland altijd machteloos is geweest tegen de staat is niks nieuws. Het heeft ook lang niet alleen betrekking op politieke kwesties. Met behulp van de omkoopbare rechtbank worden even zo makkelijk persoonlijke rekeningen vereffend. Onderzoeks-journalist Olga Romanova vertelde me eens dat ze pas begreep in wat voor land ze leefde toen een zakenpartner van haar man hem, na een zakelijk verschil van mening, met behulp van uit de duim gezogen ‘fraude’ 8 jaar in de gevangenis liet gooien omdat dat goedkoper was dan hem netjes uit te kopen.
Romanova was zo geschokt dat ze de ngo Rusland achter de tralies oprichtte. Na 6 jaar slaagde ze erin haar man vrij te krijgen. Ook Romanova zit al jaren in het buitenland. Op mijn vraag hoe het zit met het geweten van de Russen, wees ze me destijds al op Poetins effectieve inzet van criminaliteit om de staat en zijn mafia draaiende te houden. 'Als de politieke leiding van het land het slechte voorbeeld geeft, hoe kun je dan van de bevolking verwachten dat ze onderscheid maakt tussen goed en kwaad?'
Na de vermorzeling van individuen zitten we nu in een oorlog waar ook collectief geweld tegen burgers is toegestaan. In mei vorig jaar drongen de eerste beelden en verhalen door van de wandaden van het Russische leger in de voorsteden Boetsja en Irpin bij Kyiv. Russische soldaten koelden hun woede op de burgers die hen niet met bloemen verwelkomden. Zou dat nog het gevolg kunnen zijn geweest van de totale logistieke chaos waarin de Generale Staf de troepen had gestort toen de Blitzkrieg mislukte, de schaal en de duur van de wandaden laten zien dat hier sprake is van een van hogerhand gedoogd systeem van oorlogsmisdaden.
Vladimir Solovjov roept op tot de inzet van kernwapens. (beeld Julia Davis, Russian Media Monitor)
Wreedheden op het slagveld vinden in elke oorlog aan beide zijden plaats, maar voorop staat dat Rusland de agressor is en dat de Oekraïners geen andere keus hebben dan zich verdedigen tegen een geweldige overmacht. De twee partijen over één kam scheren is dus onmogelijk. Dat de verwoestingen en wreedheden de Oekraïense bevolking in een jaar tijd tijd tot Russenhaters heeft gemaakt is logisch en ook dat is op het conto van Poetin te schrijven. Natuurlijk reageren Oekraïense soldaten dit ook op de Russische troepen af.
Maar het is het Russische leger dat straffeloos Oekraïense burgers martelt en vermoordt. Dat gebeurt vaak uit woede over samenwerking met de Oekraïense overheid. Deze vaderlandsliefde wordt door de bezetters als 'collaboratie' beschouwd. De partizanenmentaliteit van de Oekraïners was voor de Russen ook angstaanjagend: meerdere Russische functionarissen werden door de Oekraïners uit de weg geruimd en de bevolking gaf met graagte Russische posities door. Dat riep wraakgevoelens op. Maar daarachter schuilt het besef dat dit ongebreidelde geweld van hogerhand wordt goedgekeurd.
VN Rapport over marteling en verkrachting
Op 24 maart 2023 publiceerde de Human Rights Monitoring Mission in Ukraine van de VN een rapport met getuigenissen en cijfers over oorlogsmisdaden aan beide zijden, gepleegd sinds 24 februari 2022. De werkelijke aantallen liggen natuurlijk veel hoger. De Oekraïense overheid werkte mee met het onderzoek, de Russische niet.
In de door Rusland bezette gebieden zijn 621 gevallen van verdwijningen en arbitraire detentie van burgers door de Russische troepen gedocumenteerd. 90 procent van de 127 ondervraagde slachtoffers zijn gemarteld of mishandeld. Aan Oekraïense zijde documenteerde de VN 91 gevallen, van de 73 ondervraagden zegt 53 procent door het Oekraïense leger te zijn gemarteld of mishandeld.
Van 133 burgers (85 mannen, 45 vrouwen en 3 meisjes) is vastgesteld dat ze slachtoffer waren van seksueel geweld (109 door Russische soldaten of functionarissen, 24 door de Oekraïense geheime dienst en soldaten).
Het VN-team interviewde meer dan 400 krijgsgevangenen, ongeveer 200 aan beide zijden. 25 Russische krijgsgevangenen zijn door de Oekraïners geëxecuteerd, de helft van 229 ondervraagde Russische krijgsgevangenen zegt gemarteld of mishandeld te zijn. De VN heeft kunnen vaststellen dat 15 Oekraïense krijgsgevangenen zijn geëxecuteerd door de Russen, hoofdzakelijk door Wagner-huurlingen. De meerderheid van de 203 Oekraïense krijgsgevangenen die na vrijlating geïnterviewd zijn, zegt gemarteld te zijn. Marteling was alomtegenwoordig in interneringsplaatsen. Werknemers van de Russische penitentiaire instellingen deden daaraan volop mee.
De bevolking van het Oekraïense dorp Jahidne (meer dan 360 mensen) werd door de Russen direct na de invasie een maand lang praktisch zonder verzorging en voedsel opgesloten in een kelder van een school. Twaalf mensen stierven. (foto The Reckoning Project)
Het journalistieke platform The Reckoning Project: Ukraine Testifies stelt zich tot taak in samenwerking met juristen op wettelijk bruikbare manier de verhalen van slachtoffers van oorlogsmisdaden te documenteren. De groep, opgericht door onder meer de Russische journalist Peter Pomerantsev (auteur van Everything is Possible and Nothing is True en This is not Propaganda) en de Oekraïense journalist Natalia Hoemenjoek (oprichter van Hromadske TV), wil voorkomen dat de plegers na de oorlog de dans ontspringen.
Zo beschreef David Patrikarakos op de website Unherd martelingen in de provincies Charkiv, Cherson en Mykolajiv. Alleen al rondom Charkiv waren volgens The Reckoning Project minstens 27 detentie- en martelcentra. Na de Russische bezetting van de Krim en de Donbas in 2014 konden Oekraïense burgers zich nog redden door zo min mogelijk op te vallen, schreef Patrikarakos. Deze keer was dat anders: Russen maakten overal jacht op 'verraders'. De situatie was het ergst in de bezette regio's Cherson en Mykolajiv.
De 36-jarige fotograaf en vrijwilliger Olga werd in Cherson 24 dagen vastgehouden door mannen die Russisch spraken met Oekraïens accent, vermoedelijk soldaten van de Volksrepubliek Donetsk. Ze kreeg electrische shocks en werd tegen hoofd en ribben geslagen. Haar misdrijf: men vond kaarten en armbandjes met Oekraïense symbolen in haar huis. Soms speelden de ondervragers gewoon met haar door te zeggen dat ze 'niet in de stemming waren om te martelen'.
Ze dwongen haar haar bovenlijf te ontbloten en wilden de klemmen op haar tepels en oren plaatsen, tot een van de ondervragers zei dat haar dat waarschijnlijk zou doden. Later kreeg ze electrische shocks op haar vingers. 'Ze gaf over van de pijn', aldus Patrikarakos. In Oekraïne zijn honderden van dit soort verhalen opgetekend.
Ook Anne Applebaum en Natalia Hoemenjoek deden voor The Reckoning Project onderzoek naar Russische misdaden in Oekraïne. Lees hier hun verslag in The Atlantic.
Tymofiy Mylovanov, directeur van de Kyivse School of Economics, heel actief in de wederopbouw van alles wat verwoest wordt in Oekraïne, bezocht een concentratiekamp in het dorp Jahidne bij Tsjernihiv, 140 km ten noordoosten van Kyiv. Hier sloten de Russen meer dan 360 dorpelingen een maand op in een kelder van 170 vierkante meter. Op de eerste dag werden tien mensen gedood om de menigte rustig te krijgen.
De meeste mensen van boven de 80 stierven in die ene maand uit zuurstofgebrek. 'Eerst verloren ze hun verstand. Daarna begonnen ze te schreeuwen. Dan werden ze stil. En dan werden ze 's ochtends niet meer wakker. En hun buren droegen ze de kelder uit naar een stookhuis', tekende Mylovanov op uit de mond van een overlever. Mylovanov luisterde urenlang geschokt naar de dorpelingen. 'De verhalen in de media doen geen recht aan wat hier gebeurde'.
Russische levens tellen evenmin
Intussen is ook de verachting van de Russische overheid tegenover de eigen bevolking angstaanjagend. ‘Mobiks’ (gemobiliseerden) worden ongetraind en slechtbewapend naar het front gestuurd, waar ze bij de duizenden omkomen. Hun verweesde familie wordt afgekocht met bontmantels en auto’s. Een jongetje kreeg in een tv-programma van een militair een speelgoedtankje cadeau ter compensatie voor de ‘heldendood’ van zijn vader.
Tegen zorgvuldig geselecteerde moeders en vrouwen van soldaten zegt Poetin dat hun zonen, anders dan de duizenden jonggestorven Russische alcoholici en slachtoffers van stomme verkeersongelukken, niet voor niets zijn gestorven.
Oorlogsbrochure van het ministerie van Defensie: Geen stap terug! (bron: Meduza)
Een mensenleven telt in Rusland niet en ook dat is niks nieuws. ‘Geen stap achteruit’ is een citaat uit Stalins decreet nr 227 uit de zomer van 1942. Je terugtrekken zonder expliciet bevel werd beschouwd als landverraad. 'Paniekzaaiers en lafaards' moesten worden 'vernietigd' en daartoe werden strafbataljons in het leven geroepen voor soldaten, beschuldigd van 'lafheid of instabiliteit'. Ze werden naar de gevaarlijkste linies gestuurd.
Kijk naar Aliona van der Horsts film Turn your body to the sun over de Russische krijgsgevangenen die na terugkomst direct doorgestuurd werden naar de Goelag omdat ze zich niet dood hadden gevochten voor het vaderland. De Russen wijzen er altijd op dat zij met een angstaanjagende 27 miljoen doden het meest geleden hebben in de Tweede Wereldoorlog. Historici gaan ervan uit dat miljoenen daarvan op het conto van Stalins onbekwame oorlogsvoering zijn terug te voeren.
Anno 2023 zien we op sociale media Russische soldaten opnieuw klagen dat hun commandanten hen dwingen de loopgraven te verlaten en de vijand tegemoet te treden. De Russische nieuwssite Meduza kreeg een brochure uit het najaar van 2022 in handen, gemaakt in opdracht van de militaire leiding. Opnieuw heet het: 'Geen stap terug moet nu onze belangrijkste boodschap zijn.' Het zijn vaak Wagners criminelen die zo als kannonnenvoer opgeofferd worden. Oekraïners vertellen hoe ze Russische soldaten als zombi’s op zich af zien golven om neergemaaid te worden. Een Oekraïense soldaat zei dat hij per dag zo'n 15 Russen doodt. De psychische effecten van deze wreedheden zullen nog generaties hun stempel drukken op Russen en Oekraïners.
Oorlogsmist en propaganda maken het moeilijk een helder beeld te krijgen van het slagveld, maar militaire analisten gaan ervan uit dat aan Russische zijde aanzienlijk meer mensen sneuvelen dan aan Oekraïense. Moeders en vrouwen smeken Poetin in videoboodschappen duidelijkheid te geven over hun naasten, maar geen van hen legt de schuld voor hun ongeluk bij de president. Net als Stalin destijds staat Poetin voor het volk boven de partijen.
Zij die als Groez-200 ('Vracht-200' is sinds de oorlog in Afghanistan het Russische codewoord voor een gesneuvelde soldaat) naar huis worden gebracht worden in Rusland haastig en zo stil mogelijk onder de grond gestopt. Het beroep van grafdelver wordt sinds kort goed betaald. Oekraïners posten filmpjes van loopgraven bezaaid met Russische lijken.
Poetin is geen Stalin, maar de incompetentie van zijn oorlogsvoering en de enorme aantallen doden die dat kost zijn een variatie op het wanbeleid van de generalissimus.
Straatadvertentie met afscheurbare telefoonnummers: Urgent! Grafdelvers gezocht! Werkdag van 8 tot 22.00 uur. Veel werk! Dagloon 1.000 roebel (foto twitter)
Toen Poetin zich na een jaar menselijke ellende in maart 2023 eindelijk in het oorlogsgebied waagde, kwam hij als een dief in de nacht naar Marioepol om een blik te werpen in de keuken van een modelwoning van een gezin dat hem de hemel inprijst voor de bevrijding. Terwijl de president eigenhandig een auto in het duister tussen de ruïnes doorlaveert, vertelt de staatssecretaris naast hem dat de Oekraïners in Marioepol geen steen op de andere hebben gelaten.
Medeplichtigheid creëren
Poetin maakt ook gebruik van de extreem-rechtse militaire bloggers die vinden dat hij niet ver genoeg gaat en dagelijks olie op het vuur gooien. Zij hebben honderdduizenden volgers en hebben keiharde kritiek op het ministerie van Defensie en de politieke top. Hun boodschap is simpel: vernietig Oekraïne. Het Kremlin gebruikt ze als uitlaatklep en als thermometer voor de samenleving. Nadat Prigozjin het groene licht kreeg om 40.000 criminelen te recruteren heeft het ministerie van Defensie inmiddels die rol overgenomen. Waar Prigozjin de recruten amnestie beloofde in ruil voor 6 maanden in de loopgraven is de prijs voor vrijheid bij het ministerie opgelopen tot 18 maanden.
De president heeft zelfs enkele bloggers in het Kremlin ontvangen. Toch is de ongezouten kritiek van de patriotten niet eenvoudig te regisseren. Hun uitspraken kunnen riskant worden en ook het Kremlin moet laveren. Volgens Igor Girkin, in Nederland veroordeeld wegens de MH17, richt slapjanus Poetin Rusland te gronde. Via zijn videokanaal richtte hij zich persoonlijk tot de president: 'Hou je kop, Vladimir Vladimirovitsj. Je kunt er beter het zwijgen toe doen! Dan hoeven we ons niet voor jou te schamen en voor het feit dat ons land zo'n president heeft! En de vijand zal zich over ons niet vrolijk meer maken!'
De boodschap werd 277.000 keer bekeken. In Girkins ogen heeft Oekraïne de oorlog al gewonnen en is het op de televisie bejubelde Russische lente-offensief bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Girkin gaat er prat op dat hij in 2014 met 50 Russische commando's de opstand in de Donbas heeft ontketend. Na het neerschieten van de MH17 haalde Moskou hem ijlings terug.
Poetin heeft zich een meester getoond in het creëren van medeplichtigheid. Als iedereen met pek en veren is besmeurd verstomt iedere vorm van kritiek. Zoals politiek analist Andrej Kolesnikov het verwoordde in een artikel voor Carnegie Politika: 'Trouw vereist publieke demonstraties van strikte gehoorzaamheid. Elke baas, onderzoeker en rechter ziet zichzelf als een miniatuur-Poetin, vooral sinds het jaar dat de "speciale militaire operatie" in gang is gezet.' Kolesnikov noemt het verbijsterend dat een modern, geürbaniseerd land als Rusland 'in staat is met zulke halsbrekende snelheid ethisch en psychologisch te degraderen'. De grote onbeantwoordbare vraag blijft intussen: gaat Poetins regime deze waanzin zelf overleven?