Zelenski's diplomatieke lobbytour door Europa eindigde op de G7 in Hiroshima met een succes: Biden gaf groen licht voor leverantie van de F16's. Lastiger wordt de NAVO-top in Vilnius, waar Oekraïnes lidmaatschap nog een brug te ver is, schrijft Laura Starink. De Oekraïners blijven roepen om een toekomstvisie van het Westen: jullie willen dat wij standhouden tegen de Russen, maar zijn als de dood dat wij winnen! Het beloofde offensief van Oekraïne laat intussen op zich wachten.

Graven van gesneuvelde Oekraïense soldaten

door Laura Starink

De broer van Olesya Khromeychuk stierf in 2017 aan het front in de Donbas door granaatscherven. De Russische oorlog tegen Oekraïne gaat binnenkort zijn tiende jaar in, maar is pas met de invasie van 24 februari 2022 met een dreun tot de wereld doorgedrongen.

Historica Khromeychuk komt uit Lviv en woont in Londen. Over Volodymyrs dood schreef ze het veelgeprezen boek The death of a soldier told by his sister. Het verdriet dat zij al zes jaar voelt hangt nu als een donkere wolk boven heel Oekraïne, schrijft ze deze week in het Engelse maandblad Prospect.

Ze ziet het op het kerkhof van Lviv, waar inmiddels zoveel gesneuvelden liggen dat de graven zich uitstrekken tot ver buiten de muren. Een zee van wapperend blauw en geel.

‘Ik loop door de rijen tussen de vlaggen, kijk naar de foto’s van de doden en lees de opschriften. Zo velen waren pas net de drempel naar de volwassenheid overgestapt vóór de Russen hun levens afbraken. Hier en daar staan levende lichamen. Een ouder, een soldaat, een kind, een partner. Ze hebben allemaal dezelfde houding aangenomen: armen over de maag gekruist, de rug opgetrokken, het hoofd de diepte in gebogen. Sommigen bewegen zachtjes heen en weer, anderen staan stijf als steen. Deze lichamen hebben pijn. Het is fantoompijn: wat de pijn veroorzaakt bestaat alleen in de herinnering. Het levende lichaam boven het graf adopteert de pijn die het lichaam zes voet onder de grond niet langer voelen kan.’

Hoe vreemd, schrijft Khromeychuk, dat de wereld het bestaan van Oekraïne pas heeft ontdekt op het moment waarop Rusland ‘zijn uiterste slechtst’ doet om aan dat bestaan een einde te maken.

Groen licht voor F16's

Iedereen wacht op het al maanden aangekondigde Oekraïense offensief. Rusland blijft golven van drones en raketten richting Kyiv en andere steden zenden. Het Oekraïense luchtafweer weet de schade knap te beperken, volgens de Oekraïners werden zelfs zes van Poetins ‘onoverwinnelijke’ hypersonische Kinzjal-raketten uit de lucht gehaald.

Maar in het hele land vallen dagelijks burgerslachtoffers en in de loopgraven draait de ‘gehaktmolen’, zoals beide partijen de strijd zijn gaan noemen. Dat het aantal gesneuvelde Russen veel groter zou zijn dan dat van hen stelt de Oekraïners niet gerust. De Russen hebben een onuitputtelijk menselijk reservoir en het zijn Oekraïense steden en dorpen die met de grond gelijk worden gemaakt. Als ergens in Rusland een oliedepot wordt geraakt, een drone boven het Kremlin hangt of een eenzame tank oprukt naar het Russische Belgorod schreeuwen de Russen moord en brand. Het contrast met Oekraïnes ruïnes is bizar.

Raketaanval op Kyiv (17 oktober 2022)

Tergend langzaam groeide het Westen toe naar consensus over de levering van F16’s. Jullie willen dat wij standhouden, maar zijn als de dood dat wij winnen, riep Oekraïne. Dat klopt. Niemand heeft immers een scenario klaarliggen voor een verslagen en vernederd Rusland met kernraketten. En iedereen vreest escalatie en Ruslands rode lijnen.

Wij weten, zeiden de Oekraïners, dat NAVO-troepen niet in Oekraïne zullen gaan vechten. Maar lever ons dan in ieder geval de broodnodige F16’s om ons luchtruim zelf Russenvrij te houden. Tegen de verwoesting uit de lucht is anders niet lang meer op te boksen.

Aan het begin van de invasie was jullie grootste fout dat jullie de Russische strijdkrachten schromelijk overschatten, nu dreigen jullie de vijand te onderschatten, zeggen Oekraïense analisten. Dat de strijd op de grond beroerd voor de Russen verloopt maakt ze niet minder vastberaden, want ze zijn grootmeesters in destructie. Het nieuwste bewijs is de vernietiging van Bachmoet, ooit een stad met 70.000 inwoners, nu met de grond gelijk gemaakt. 

Ondanks hun grote verliezen leren de Russen van hun fouten.Zo zetten ze drones steeds vaker ’s nachts in, zodat ze moeilijker uit te schakelen zijn. Raketten vliegen zo laag aan dat ze onder de radar van het Oekraïense afweergeschut blijven. En Russische straaljagers worden met steeds zwaardere glijbommen geladen, die in Rusland volop in produktie zijn, betaald met de olieopbrengsten, die ondanks de sancties nog steeds hoog zijn.

Rusland strooit zijn bommen ook niet zomaar lukraak rond, maar volgt een patroon. Zo wordt de energie-infrastructuur planmatig vernietigd door vooral op de kleinere schakelstations te mikken. En worden kerncentrales als dekmantel en chantagemiddel gebruikt.

Zelenski's diplomatieke offensief door heel Europa had resultaat. Op de G7-top in Hiroshima (19-21 mei 2023) gaf Biden uiteindelijk het groene licht: Oekraïense piloten mogen worden getraind en de straaljagers, die in de VS zijn gemaakt en voor onderhoud dus van Amerikaanse onderdelen afhankelijk zijn, mogen worden geleverd. Het gaat overigens nog maanden duren voor de F16's operationeel zullen zijn in Oekraïne.

Bachmoet is na maandenlange gevechten met de grond gelijk gemaakt

Chinese onderhandelingen

Wapenleveranties kunnen Oekraïne helpen de Russische aanvallen af te slaan, maar of de oorlog ook op het slagveld kan worden gewonnen is voor veel militair analisten de vraag. Terwijl de Oekraïners wachten op een gunstig moment voor een nieuw offensief en de Russen zich met honderden kilometers lange verdedigingslinies hebben ingegraven, begon de Chinese onderhandelaar Li Hui op 18 mei in Kyiv aan een diplomatiek offensief langs Oekraïne, Rusland, Duitsland, Frankrijk en Polen om een politieke oplossing voor de oorlog te vinden.

China legde eerder in een 12-puntenplan haar visie op de oorlog uit. Het plan werd in het Westen met grote scepsis ontvangen, al was het maar omdat het geen enkel gewag maakt van Russische terugtrekking uit de bezette gebieden in Oost-Oekraïne en de Krim. Dat is op voorhand voor Oekraïne onacceptabel. China onderschrijft weliswaar dat de territoriale integriteit van landen moet worden gewaarborgd, maar merkt Rusland nergens in het document als agressor aan. 

Oekraïne waarschuwt: geef Poetin geen adempauze om op krachten te komen voor een nieuwe aanval. Wij willen geen fictief bestand, geen staakt-het-vuren als een Minsk-3, met Russisch behoud van de bezette gebieden. De Minsk-akkoorden uit 2014 en 2015 hebben geen einde gemaakt aan de oorlog in de Donbas en de invasie niet weten te voorkomen. Oekraïne eist haar totale bezette gebied terug (15 % van het land) en een direct einde aan de luchtaanvallen. Poetin is dat niet van plan.

Toch zijn er ook signalen dat Kyiv de Chinese bemiddeling een kans wil geven. Als er iemand is die invloed op Poetin kan uitoefenen dan is het Xi Jinping, hoorde columnist Gideon Rachmann van de Financial Times in Oekraïne. China is Ruslands bondgenoot tegen de VS, maar heeft geen belang bij een oorlog zonder einde.  

Wat beslist de NAVO?

De volgende horde die Zelenski moet nemen is de NAVO-top in Vilnius, op 11 en 12 juli. Oekraïnes verwachtingen zijn niet hooggespannen. Dat Oekraïnes toetreding tijdens de NAVO-top in Boekarest in 2008 onder druk van, onder meer, Nederland naar een verre toekomst werd doorgeschoven is men niet vergeten. Hoewel inmiddels zelfs Henry Kissinger, die op 27 mei 100 wordt, er deze week in The Economist voor pleit Oekraïne toe te laten, ligt lidmaatschap ook nu nog ver achter de horizon. Maar er bestaat geen enkele belemmering voor het verstrekken van een formele uitnodiging als eerste stap daartoe. Zelfs het feit dat Oekraïne in oorlog is, hoeft dat niet te zijn.

Als Oekraïne de strijd moet staken, wat zijn dan de gevolgen voor Europa? Wie heeft er belang bij een enorme Oekraïense gray zone met een leger van 1 miljoen goedgetrainde soldaten die niet benut kunnen worden? Een overwinning zal in de ogen van de Oekraïners voor Europa goedkoper en veiliger uitpakken dan een voortsmeulende spanningshaard in het Oosten.

Ruslands planmatige destructie van een buurland dat op geen enkele manier een bedreiging vormt moet worden gestopt. De NAVO breekt zich daar het hoofd over en is bereid in beweging te komen, zoals de bliksemsnelle toetreding van Finland (een ander buurland met slechte ervaringen) bewijst. Naast lidmaatschap zijn er andere creatieve oplossingen te vinden om de veiligheid van een land in het hart van Europa te garanderen. 

Zelenski op de G7 top in Hiroshima (foto presidentiële administratie Oekraine)

NAVO-leiders denken bijvoorbeeld aan een veiligheidsgarantie voor Oekraïne waarbij met de belofte van lidmaatschap op termijn een langdurige garantie wordt afgegeven voor leverantie van wapens en technologie, meldt de Wall Street Journal. Een vergelijkbare overeenkomst bestaat met Israel. Zo'n 'Kyiv Security Compact' zou tijdens de top in Vilnius kunnen worden ondertekend. De NAVO hoopt daarmee te voorkomen zelf een van de strijdende partijen te worden. 

De Russen reageerden woedend toen de levering van de F16's in Hiroshima werd beklonken. Wat de NAVO-top in Vilnius ook zal bereiken, de uitkomst zal Rusland opnieuw de gordijnen injagen. Met het aangekondigde offensief ligt op Zelenski's schouders een enorme verantwoordelijkheid. Na een uitputtingsslag van anderhalf jaar moet blijken of Oekraïne nog in staat is voor de vierde keer voor een verrassing te zorgen. 

Lees hoe de Russen leren van hun nederlagen in Oekraïne in dit rapport van de Britse think tank Royal United Services Institute.