Terwijl het zakenimperium van krijgsheer Jevgeni Prigozjin in Rusland ontmanteld wordt, hebben zijn aanhangers of hijzelf politieke ambities nog niet opgegeven, zo lijkt het. Er zijn internet-sites die hem promoten als de 'nieuwe leider voor een nieuw Rusland'. Intussen wordt In Rusland zijn zakenimperium opgerold, en lijkt Belarus zich voor te bereiden op de komst van duizenden Wagner-soldaten uit Rusland, meldt Hella Rottenberg.

Homepagina van de site p2024 die een campagne voorbereidt voor Prigozjin als 'nieuwe leider van een nieuw Rusland'.

door Hella Rottenberg

Politieke ambities?

Terwijl het zakenimperium van krijgsheer Jevgeni Prigozjin in Rusland ontmanteld wordt, lijken zijn aanhangers of hijzelf politieke ambities te hebben. De ngo tegen internetcensuur Roskomsvoboda meldde op 3 juli dat zeven internet-sites die Prigozjin promoten als 'nieuwe leider voor een nieuw Rusland' in Rusland vanaf 28 juni geblokkeerd waren. In Nederland waren al deze sites toegankelijk. Het blijkt dat de sites in Nederland staan geregistreerd en dat dit op 22 april j.l., twee maanden vóór de opstand, gebeurde. Half juni doken er posters op in dezelfde stijl als de website. Prigozjin ontkende toen dat hij er iets mee te maken had. 

Op de homepagina van de identieke sites, allemaal varianten met 'p2024' in de naam, staat bovenaan ‘Jevgeni Prigozjin 2024. Als je schiet, moet je raak schieten. Als je werkt, moet je eerlijk werken.’ Een andere alinea beschrijft Prigozjin als ‘de man die Rusland niet verkoopt voor Europese kastelen en Amerikaanse bankrekeningen.’  Ook staat er 'Wees bereid Prigozjin te steunen om Rusland te redden. Een nieuwe leider voor een nieuw Rusland'. De pagina eindigt met 'Bang zijn is niet nodig. We zullen raak schieten' met daaronder een oproep om zich als medestander aan te sluiten en via een chatbot contact op te nemen.

In maart 2024 zijn er in Rusland weer presidentsverkiezingen. De sites lijken een voorbereiding op een campagne, waarbij Prigozjin het wil opnemen tegen Poetin. Het is niet bekend wie de sites geregisteerd heeft en of Prigozjin zelf erachter zit of dat er een groep is die hem naar voren wil schuiven. Na de verovering van Bachmoet maakte hij een tournee door Rusland, opende regionale kantoren van Wagner en hield toespraken. Dat zorgde voor speculaties over zijn mogelijke politieke ambities. Hij stelde zijn 'mars voor rechtvaardigheid' voor als pressiemiddel op president Poetin om de naar zijn mening incompetente militaire top te vervangen door betere bevelhebbers. Hij ontkende bij hoog en bij laag dat hij Poetin wilde wippen.

Op 16 juni verscheen in Krasnodar een verkiezingsposter van Prigozjin met de tekst: 'We werken eerlijk, we schieten raak!' en 'Een sterk land heeft een sterke leider nodig'. Bij Krasnodar is een legerkamp van Wagner gevestigd. Na de muiterij verdween de poster.

Poetin uitgedaagd

Hieronder de vertaling van de voornaamste passages die op de campagnesite voor Prigozjin staan:

Het ministerie van Defensie doet geen zak aan versterking van onze grenzen.

Terwijl wij Artjomovsk [zoals Bachmoet in de Sovjet-tijd heette tot het in 2016 door Oekraïne werd omgedoopt] veroverden, sliep de vijand niet. Waar ze sliepen was in het ministerie van defensie.  En ze lieten de aanval van het Oekraïense leger op Belgorod gebeuren. (…) Dat is niet een symptoom. Het is een ziekte waarmee onze militaire instellingen zijn besmet.

Rusland is een groot land
Rusland is een uniek land, waar unieke mensen wonen.

Jawel, wij beschikken over de grootste natuurlijke rijkdommen ter wereld. Maar dat is niet het belangrijkste.

Het belangrijkst is dat wij de dragers zijn van de unieke Russische geest, het unieke Russische karakter.

In 2022 ging Rusland een historisch conflict aan met de westerse beschaving. Hoe wij standhouden in dit unieke gevecht, daarvan hangt de toekomst van ieder van ons af.

Kunnen wij, als vroeger, trots zeggen ‘ik ben Russisch, burger van een groot land’ of verliezen wij, verliezen wij ons Vaderland en zullen onze kinderen zeggen ‘ik kom uit de Republiek Rostov’, ‘ik uit het protectoraat Novgorod, ‘ik uit de Oeral-kolonie van China’of ‘ik uit Japans Jakoetië’.

Voor dit unieke historische conflict heeft Rusland een leider nodig die in werkelijkheid en niet alleen met woorden bewijst dat Rusland hem zijn veiligheid en welzijn kan toevertrouwen. Een man die niet bezwijkt onder het gewicht van de verantwoordelijkheid. Die niet bang is voor gevaar. Die zich niet in een bunker of achter de rug van zijn lijfwacht verbergt. Een echte moedige Russische vent.

Prigozjin heeft niet het hoofd gebogen voor de kogels van de NAVO!
Hij heeft ook niet het hoofd gebogen voor Amerikaanse diplomaten!

Voormalige gevangenen, misdadigers, zijn onder leiding van Prigozjin veranderd in de beste stormtroepen ter wereld.

Foto van website. Prigozjin met Wagnersoldaten

Jevgeni Prigozjin wordt altijd maar één ding gevraagd: hoe is het hem gelukt om van vroegere misdadigers nieuwe Russische helden te maken en een nieuw model leger te vormen, dat daadwerkelijk door de hele wereld wordt gevreesd?

Zijn antwoord is altijd hetzelfde:
Niets voor de show, nul corruptie, iedereen is gelijk met als doel de gemeenschappelijke zaak, een ieder dient eerlijk te praten en te handelen – dan is het succes verzekerd. Als je schiet, moet je raak schieten. Als je werkt, moet je eerlijk werken.

Dit antwoord geldt niet alleen in een oorlog. Deze simpele regels zijn nodig voor heel Rusland.

De laatste jaren is Rusland gedegenereerd. Jaren van bestuur door corruptie bejaarden hebben ons omgevormd van een strijdmacht van leeuwen in een kudde schapen.

Rusland heeft behoefte aan een man die het bevrijdt van de beschimmelde boeien van de oude elites en nieuwe mensen aan de macht brengt – mensen die eerlijk, eenvoudig, moedig zijn en zichzelf bewezen hebben.

Het oude systeem zal het niet zonder slag of stoot opgeven. Het belangrijkste gevecht voor Rusland is nog voor de boeg. Het zal een gevecht zijn met oude dieven die de macht niet willen afstaan.

Er is niets om bang voor te zijn. We zullen raak schieten.

Merkwaardig is verder het bericht van de Petersburgse uitgave Fontanka.ru dat miljarden roebels en buitenlandse valuta aan cash en goudstaven, die bij doorzoeking van Prigozjins kantoren en bezittingen op 24 juni in een auto en ondergrondse parking waren aangetroffen, aan Prigozjin zouden zijn teruggegeven. Het vertegenwoordigt een waarde van 102 miljoen euro. De overdracht van het geld en goud zou gebeurd zijn op zondag 2 juli. Prigozjin zelf was daarbij niet aanwezig, namens hem kwam volgens Fontanka.ru zijn chauffeur.

Werving huurlingen gestaakt

Wervingsposters voor Wagner-huurlingen worden na de muiterij verwijderd uit het Russische straatbeeld. Foto via RFE/RL

De werving van huurlingen door Wagner wordt gestaakt, in elk geval tijdelijk. Het Telegram-kanaal van het Wagner-leger meldde op zondag 2 juli dat de werving van huurlingen een maand lang opgeschort is omdat Wagner ‘tijdelijk niet in Oekraïne vecht en het bedrijf naar Belarus verhuist’. Daaronder stonden vier Russische telefoonnummers van call-centra, die nog steeds vragen beantwoorden of reageren op mensen die werk zoeken.

Na de muiterij van Wagner-baas Prigozjin op 23 en 24 juni werden reclameborden voor zijn leger uit de Russische steden weggehaald. Russische journalisten merkten dat wervingskantoren van Wagner na de mislukte opstand toch weer open gingen. Eind vorige week functioneerden 20 van de ongeveer 40 kantoren in steden verspreid over heel Rusland. Medewerkers zeiden aan de telefoon dat de werving gewoon doorging. Sinds zondag is dat kennelijk niet meer het geval.

Kampementen in Belarus

Huurlingen die in Oekraïne vochten en bij Wagner willen blijven, mogen naar Belarus verhuizen. Hoeveel van de naar schatting 25.000 overgebleven Wagner-huurlingen dat zullen doen, is niet duidelijk. Satellietbeelden tonen de inrichting van grote kampementen in het dorp Tsel, 90 km ten zuidoosten van Minsk. Tsel is een garnizoensplaats die niet meer in gebruik was. Daar worden van bovenaf rechthoeken gezien die mogelijk tenten zijn van 12 bij 8 meter. Radio Free Europe telde 303 rechthoeken, waar men mogelijk tot wel 15.000 soldaten kan onderbrengen. Polen heeft 500 soldaten naar de grens met Belarus gestuurd vanwege de mogelijke komst van Wagner-soldaten.

Satellietfoto van inrichting legerkamp in Belarus. Foto via RFE/RL

Over de taken van de Wagner-huurlingen in Belarus is niets nader bekend, nadat de Belarussische leider Loekasjenko vorige week suggereerde dat ze met hun gevechtservaring als nuttige instructeurs voor zijn leger kunnen dienen.  Prigozjin zelf is na 24 juni niet meer gezien. Maar hij heeft wel tekenen van leven gegeven. Op 26 juni en op 3 juli postte hij een audiobericht op Telegram, waarmee hij zich niet verslagen toont. 'Onze "mars voor rechtvaardigheid" was gericht op de strijd met de verraders en op mobilisatie van onze maatschappij... Ik weet zeker dat jullie binnenkort onze volgende overwinningen aan het front zullen zien', zei hij op 3 juli.   

In Afrika

Wagner-huurlingen bevinden zich ook elders in het buitenland, voornamelijk in Afrikaanse landen. De Russische regering wil ze daar niet weghalen, maar weet nog niet onder wiens gezag ze daar zullen blijven. Minister Lavrov van Buitenlandse Zaken benadrukte dat strategische belangen boven tijdelijke problemen gaan en dat de Centraal Afrikaanse Republiek en Mali ook officiële relaties met Rusland hebben. Zo zijn er honderden militaire instructeurs van het Russische leger actief in de CAR en zij zullen daar blijven, zei Lavrov.

Wagner werd vanaf 2018 zichtbaar in Afrika, toen Prigozjin ‘militaire instructeurs’ naar de CAR en Soedan stuurde en het jaar daarop ook naar Libië. Intussen zitten er ook in Mali zo’n duizend Wagner-huurlingen. Ze fungeren als lijfwacht voor president of krijgsheer, bewaken diamantmijnen en goudvoorraden en treden op tegen islamitische opstandelingen. De Wagner-groep krijgt naar verluidt deels betaald in natura. Een netwerk van Wagner-bedrijven in Afrika handelt in mineralen en hout. In meerdere landen worden Wagner-soldaten ervan verdacht brute misdaden tegen de burgerbevolking te hebben gepleegd. Sinds 2015, toen Rusland zich in de Syrische burgeroorlog ging mengen om president Assad in het zadel te houden, zijn er Wagner-troepen in Syrië.   

Catering en media

Het gloednieuwe hoofdkwartier van de Wagner-Groep in St. Petersburg,
geopend in november 2022. Foto Wikimedia Commons

Een van de andere bedrijven van de Wagner-groep, Concord, moet sluiten nu het leger zijn soldaten niet meer door deze organisatie laat fourageren. Duizenden medewerkers moesten hun ontslag indienen en kregen naar verluidt alleen het salaris voor gewerkte dagen. Sinds de muiterij werkten ze onregelmatig en waren bezig om in opdracht van de managers documenten te vernietigen. Concord was de grootste cateraar van het Russische leger. Over de kwaliteit van het voedsel werd veel geklaagd. Alleen al in 2022 kreeg Concord 560 rechtszaken aan z’n broek, omdat het eten zou zijn besmet met bacteria, vervuild met insecten en wormen en surrogaat ingrediënten zou bevatten. De Russische overheid betaalde Concord het afgelopen jaar omgerekend 823 miljoen euro voor de catering, zo verklaarde president Poetin vorige week. Prigozjins bedrijven caterden ook voor schoolmaaltijden. Die opdrachten worden nu aan anderen verstrekt, deels aan een zoon van een Kremlin-vertrouweling.

De mediaholding van Prigozjin ‘Patriot’ is opgeheven. Daartoe behoorden een persbureau en honderden internet-uitgaven.  Vorige week had de censuurinstantie Roskomnadzor de toegang tot deze uitgaven al geblokkeerd. Vanaf 2009 liet Prigozjin bloggers en columnisten publiceren met artikelen tegen de Russische oppositie.  De uitgaven van de holding  werkten ‘voor de staat’, aldus directeur Jevgeni Zoebarev van het nu gesloten persbureau FAN. Naar zijn zeggen werkten de uitgaven heel actief aan de herverkiezing van Poetin in 2018 en haalden toen cijfers van 60 miljoen bezoekers per dag. Sindsdien is dat aantal alleen maar gegroeid en bereikte tot de sluiting 100 miljoen bezoekers per dag en was daarmee de grootste mediagroep in Rusland, zo zei Zoebarev tegen zakenkrant RBK. De medewerkers zijn ontslagen.

Trollenfabriek

De beruchte ‘trollenfabriek’ van Prigozjin is ook gesloten.  Dat zou gebeurd zijn in opdracht van Prigozjin zelf. Hij ontkende altijd dat hij met ‘de trollenfabriek’ enige bemoeienis had, tot hij in januari dit jaar verklaarde dat hij bedenker, oprichter en directeur was van wat officieel ‘Agentschap van internet-onderzoek’ heette. Over de taak van zijn agentschap zei Prigozjin dat het ten doel had ‘de Russische informatieruimte te verdedigen tegen de schunnige agressieve anti-Russische propaganda van het Westen’. De ‘trollenfabriek’  is vooral bekend doordat zij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 probeerde te beïnvloeden via miljoenen berichten op Amerikaanse sociale media. Berichten dat deze poot van het Wagner-imperium behouden blijft en in andere handen komt, zijn tot nu toe niet bevestigd.

Bronnen: RBC, BBC, Rferl, FT, Telegram, Twitter, The Bell, Mediazona, Novaya Gazeta Europa