Nu Jevgeni Prigozjin er niet meer is om nieuwe rekruten te leveren, moet Rusland de loopgraven in Oekraïne alsnog zien te vullen. Een tweede mobilisatiegolf lijkt voorlopig niet in de planning te zitten. Maar het Russische leger komt via andere wegen aan mensen. Russen worden gelokt met het vooruitzicht op een woning, gastarbeiders met een paspoort. Al wordt het hebben van een Russisch paspoort wel steeds minder aantrekkelijk.

Russische militairen in Oekraine. Foto Russische ministerie van Defensie.

Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog werd in Rusland vorig jaar september een mobilisatie afgekondigd. Een schok voor de Russische samenleving want plotseling kwam de Russische invasie in Oekraïne een stuk dichterbij en joeg honderdduizenden Russen op de vlucht.

Nadat Rusland 300.000 man gerekruteerd had, was de mobilisatie volgens het Kremlin beëindigd. Op papier heeft Poetin dit echter nooit bevestigd. Daarom blijft de angst voor een volgende mobilisatie hangen en geruchten steken dan ook telkens weer de kop op.

Het werven gaat door

Vooralsnog lijkt het erop dat het Kremlin via patriottische advertenties, hoge salarissen, weduwe- en veteranenuitkeringen maar ook versnelde naturalisatieprocedures Russen en buitenlanders naar de loopgraven tracht te lokken. Zo circuleert op X (voormalig Twitter) een wervingsfilmpje van het Russische leger waarin twee soldaten in de loopgraven met elkaar dagdromen of ze in Kyiv dan wel Odesa een huis zullen kopen zodra ze de Oekraïense steden veroverd hebben. Vechten aan het front wordt gepresenteerd als een kans op een betere toekomst.

Aan financiële middelen om dit soort beloftes te doen overigens geen gebrek want de Russische defensie-uitgaven zijn in vergelijking met de jaren voor de invasie verdrievoudigd. In 2023 spendeert het Kremlin 160 miljard dollar aan defensie oftewel 40% van het totale staatsbudget (in de jaren 2019-2021 bedroeg dit 14 tot 16,5% van het federale budget).

Buitenlanders naar het front

Ondanks de grote steun voor de Russische invasie, komen er ook steeds meer klachten van familielieden van frontsoldaten naar buiten die te lang zonder verlof moeten doorbrengen in de loopgraven. Rusland moet proberen om het tekort aan militairen op te vullen zonder een tweede mobilisatiegolf af te hoeven kondigen. Begin september meldde het Britse ministerie van Defensie dat Rusland zijn troepen probeert te versterken door buitenlanders te rekruteren voor het leger.  

Zo is Rusland volgens de Britten sinds eind juni bezig met het aantrekken van buitenlandse contractmilitairen in buurlanden. Er zijn bijvoorbeeld advertenties gesignaleerd op Armeense en Kazachstaanse websites waarbij een startbedrag van 495.000 roebel (€4800) werd aangeboden en een maandsalaris van 190.000 roebel (€1848). In de noord Kazachstaanse regio Qostonai heeft men geprobeerd etnische Russen te rekruteren.

Verder zijn zeker honderden Cubanen gerekruteerd om mee te vechten in Oekraïne. De Cubaanse autoriteiten reageerden begin september opmerkelijk furieus op het nieuws al wordt er getwijfeld of zij werkelijk niet op de hoogte waren van het feit dat honderden Cubanen het vliegtuig pakten richting Moskou.

Maar het meeste risico om als kanonnenvoer te worden ingezet lopen de minstens zes miljoen Centraal-Aziatische arbeidsmigranten in Rusland. Omdat zij in eigen land amper hun gezin kunnen houden, komen zij naar Rusland om geld te verdienen. In Rusland doen zij het slecht betaalde, risicovolle - en voor de Russische economie - onmisbare werk, veelal in de bouw waar zij worden uitgebuit.

Al sinds het begin van de Russische invasie vechten arbeidsmigranten mee in Oekraïne. Sommigen hebben zonder dat ze er erg in hadden contracten getekend voor bouwprojecten in Marioepol waar zij tussen de oorlogsruïnes terecht kwamen.

Oezbeekse migranten die naar Marioepol waren gestuurd om de stad weer op te bouwen, moesten bij aankomst hun paspoorten inleveren waarna ze gedwongen werden om een contract bij het Russische leger te tekenen, luidt één van de verhalen.

Hoeveel soldaten met een Centraal-Aziatische achtergrond er meevechten in Oekraïne (al dan niet in het bezit van een Russisch paspoort) is onbekend. Volgens sommige schattingen gaat het mogelijk om tienduizenden.

Volgens mensenrechtenactiviste Svetlana Gannoesjkina die al decennia opkomt voor migrantenrechten in Rusland, zijn de veelvuldige pogingen om migranten onder dwang te rekruteren een teken dat de Russische autoriteiten naarstig op zoek zijn naar strijdkrachten. ‘De Russische autoriteiten hebben onvoldoende soldaten om het huidige buitenland beleid voort te zetten, daarom willen ze het leger aanvullen met kanonnenvoer’ zei Gannoesjkina tegen Deutsche Welle.

Politicoloog Michail Vinogradov verwacht dat de druk op migranten om zich aan te melden voor het leger alleen maar zal toenemen nu de kans op een tweede mobilisatiegolf steeds kleiner wordt.

Door de inzet van o.a. arbeidsmigranten en contractmilitairen uit buurlanden, hoopt Rusland de tekorten aan het front te ondervangen. Beeld YouTube.

Vechtbereidheid als voorwaarde voor een paspoort

Sinds eind mei komen er veel verhalen naar buiten die er op wijzen dat Centraal Aziatische arbeidsmigranten in veel regio’s doelwit zijn van rekruteringspogingen door het ministerie van Defensie. Ook de wetgeving speelt hier op in. Zo heeft Poetin in mei een decreet ondertekend waarin staat dat migranten die zich voor een jaar aanmelden bij het leger een versnelde naturalisatieprocedure krijgen evenals hun gezinsleden. Sindsdien neemt de druk op arbeidsmigranten om een contract bij defensie te ondertekenen alleen maar toe.

Volgens mensenrechtenactiviste Valentina Tsjoepik wordt iedere gelegenheid waarbij migranten zich moeten wenden tot de autoriteiten, aangegrepen om hen naar het rekruteringsbureau te sturen, zo vertelde zij aan de Kirgizische website van Radio Free Europe. ‘Zonder bewijs dat ze zich bij het rekruteringsbureau hebben gemeld, kunnen ze geen enkel verblijfsdocument krijgen. Op het rekruteringsbureau begint men hen te bedreigen, - “onderteken dit en ga weer weg”, zonder hen te laten lezen wat ze ondertekenen. Of ze maken hen bang en eisen dat ze contracten tekenen voor vrijwillige militaire dienst. Dit gaat om duizenden gevallen.’

Op de rekruteringskantoren proberen ze migranten dusdanig te bespelen dat ze vanzelf (een contract voor het leger) gaan tekenen. Een Oezbeekse migrant uit de regio Kaloega legde de volgende verklaring af: ‘Ik zat daar uit wanhoop, want ik had er al over gehoord in de (chat)groep van landgenoten die eenpaspoort probeerden te krijgen. Ik vertelde hen dat alleen burgers van de Russische Federatie zo’n overeenkomst (contract bij Defensie – red.) kunnen ondertekenen. En zolang we buitenlanders zijn, hebben ze niet het recht om ons onder dwang te sturen. De inspecteurs dwingen ons tot het tekenen van een contract. […] Ze geven geen uitleg. Bovendien praten ze zo onbeschoft alsof we gevangenen zijn, ze schreeuwen vaak.’

Mensenrechtenactiviste Tatjana Kotljar maakte in de regio Kaloega melding van een vijftal migranten die werden gedwongen om een contract te tekenen voor het leger als voorwaarde om hun naturalisatieprocedure te kunnen starten. Dit is een vorm van machtsmisbruik want in de Russische wetgeving is niet vastgelegd dat je om een paspoort te krijgen eerst een contract moet hebben getekend bij het rekruteringsbureau. Hoewel Kotljar op de hoogte was van vijf concrete gevallen, zou veel meer migranten in de regio hetzelfde zijn overkomen afgaande op verhalen van migranten en familieleden. Maar lang niet iedereen wendt zich tot mensenrechtenactivisten.

Twee Tadzjieken vertelden dat hun naturalisatieproces uiteindelijk spaak is gelopen omdat zij niet geschikt bleken voor het leger: de één omdat hij vijf kinderen had, de ander om gezondheidsredenen. 

Daarnaast zijn er de afgelopen weken in de Russische regio’s door de politie zogenaamde ‘raids’ uitgevoerd, zoekacties naar migranten die onlangs een Russisch paspoort hebben gekregen. Na het verkrijgen van een Russisch paspoort moet je je binnen twee weken laten registreren bij een rekruteringsbureau zodat de autoriteiten je weten te vinden in geval van een mobilisatie.

Tijdens de politieacties werd iedereen die recentelijk het Russisch staatsburgerschap had verkregen en nog niet geregistreerd stond bij het rekruteringsbureau dan wel onmiddellijk een oproep in handen gedrukt of naar het rekruteringsbureau gebracht.

Arbeidsmigranten uit Centraal_Azie komen naar Rusland voor een beter leven maar worden daar veelal uitgebuit. Beeld YouTube.

De kwetsbaarste groep

Overigens vormen migranten uit Tadzjikistan en Kirgizië (de armste Centraal-Aziatische voormalige Sovjetrepublieken) de enige groepen buitenlanders (Oekraïners in de bezette gebieden niet meegeteld) onder wie meer paspoorten zijn uitgedeeld dan voor de Russische invasie. Maar over het algemeen is de interesse in een Russisch paspoort drastisch afgenomen, blijkt uit cijfers van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken.

Dat migranten makkelijk doelwit voor rekrutering zijn, verbaasd de mensenrechtenactiviste Valentina Tsjoepik niets. De druk op migranten wijt zij aan de Russische problemen aan het front maar ook aan ‘het traditionele Russische racisme en nazisme wat nu gecultiveerd wordt tot een staatsideologie’. ‘Voorafgaand aan elke nieuwe verkiezing in Rusland laait de migrantenfobie weer op. […] en men rekruteert de meest weerloze groep, voor wie niemand opkomt’ zei Tsjoepik tegen persbureau Deutsche Welle.

Inderdaad klinken in de Doema, de Russische Tweede Kamer, nationalistische geluiden zoals het wetsvoorstel om genaturaliseerde migranten die dienstweigeren hun paspoort weer af te nemen.

Honderden Cubanen

Behalve de Centraal-Aziaten zijn ook Cubanen een makkelijk doelwit gebleken om te rekruteren. Het werven gebeurt voornamelijk via sociale media. In online advertenties wordt Cubanen een jaarcontract aangeboden bij het Russische leger met een maandsalaris van een kleine €2000. Voor Cubanen een enorm bedrag aangezien het gemiddelde inkomen op het eiland nog geen 90 dollar per maand is. Daarnaast wordt de Cubaanse rekruten beloofd dat zij na zes maanden een Russisch paspoort krijgen.

Begin september werd de werving groot nieuws nadat twee geronselde jongens in een interview met een Cubaanse Youtuber vertelden wat hen was overkomen. Zij dachten dat zij zouden gaan werken in de bouw maar bleken naar rekruteringsbureaus te worden gebracht.

‘Ze hebben ons gedwongen om een aantal papieren te ondertekenen en beloofden ons een salaris en eten in ruil voor werk, maar in werkelijkheid namen ze ons aan om te werken in oorlogsgebied’, vertelde één van de gerekruteerde jongens op het Cubaanse YouTube kanaal. De 19-jarige Alex Vegas Diaz bevond zich op dat moment in een Russisch ziekenhuis waar hij wegens ziekte werd behandeld alvorens terug te keren naar het front. ‘Help ons alsjeblieft hier weg te komen’, was zijn boodschap.

 Door het interview met deze Cubaanse jongens die aan het front te werk zijn gesteld, werd de rekrutering van Cubanen naar groot nieuws. Beeld van YouTube.

Hoewel veel gerekruteerde Cubanen aanvankelijk vrijwillig tekenden voor het leger, blijkt de realiteit vaak tegen te vallen en hun familie is radeloos. Cubaanse familieleden klagen op sociale media dat zij geen contact kunnen krijgen met hun geliefden. Daarom circuleren er ook waarschuwingen in sociale media groepen zoals ‘de situatie in Cuba is slecht, maar de oorlog in gaan is geen betere optie.’

Afgaande op Russische, Oekraïense en Cubaanse mediaberichten zou het om honderden Cubanen gaan. De Oekraïense hackergroep Cybernetic Resistance heeft 199 via email gelekte paspoort kopieën ontdekt van Cubanen die gerekruteerd zijn in juli en augustus in de Russische stad Toela. Uit onderzoek via sociale media (o.a. van zelfgemaakte foto’s en video’s van gerekruteerde Cubanen) en uit interviews met familieleden is gebleken dat het om een grootschalige, gecoördineerde wervingsactie gaat die afgelopen zomer is begonnen. Cubaanse mensenrechtenactivisten schatten dat hierdoor wel 750 tot ruim duizend Cubanen naar het front zijn gelokt.

Opmerkelijke reactie uit Cuba

Сuba’s felle reactie op het nieuws was opmerkelijk aangezien Cuba één van Ruslands trouwste Latijns-Amerikaanse bondgenoten is. Was het streng gecontroleerde communistische land werkelijk niet op de hoogte?

De Cubaanse autoriteiten waren boos omdat het in Cuba verboden is om als huurling mee te vechten met buitenlandse strijdkrachten. Daarom heeft Cuba tegen zeventien verdachten strafzaken geopend die de Russen geholpen zouden hebben bij de wervingsactie. Hen hangt tot wel dertig jaar gevangenisstraf boven het hoofd. Ook de gerekruteerde Cubanen zelf die slachtoffer zijn geworden van de deal, riskeren in eigen land een zware gevangenisstraf. Hetzelfde geldt overigens voor Centraal-Aziatische migranten die meevechten in Oekraïne, ook hun landen van herkomst is het vechten als huurling bij wet verboden.

Veel Cuba specialisten denken overigens dat het communistische eiland, dat economisch zeer afhankelijk is van de Russen, wel degelijk van de rekruteringsactie afwist. Cuba zou echter een neutrale positie ten opzichte van de oorlog in Oekraïne willen veinzen voor het Westen, onder andere vanwege de niet onbelangrijke Cubaanse handelsrelatie met de Europese Unie.

Volgens Oekraïne moet Cuba van deze rekrutering hebben geweten. ‘Het Cubaanse communistische regime doet alsof het niets te maken heeft met deze “mensensmokkel”. In werkelijkheid staat dit totalitaire regime aan de kant van de agressor’, schreef Oleksandr Merezjko namens de Oekraïense parlementaire commissie van buitenlandse zaken op X, het voormalige Twitter.

Mobilisatie of niet?

Het aantal doden en gewonden aan Russische zijde is onbekend, maar wordt door buitenlandse en Russische oppositiebronnen als zeer hoog geschat. Oekraïne zegt dat er al 274.000 manschappen zijn uitgeschakeld door dood of verwonding. The New York Times citeerde in augustus Amerikaanse bronnen die spraken van wel 120.000 doden en 180.000 gewonden. Het Russische onafhankelijke mediaplatform Mediazona spreekt van 31.665 gesneuvelden (tot en met 8 september) gebaseerd op informatie uit openbare bronnen. Zij benadrukken dat het werkelijke dodental veel hoger ligt.

Een tweede mobilisatie afkondigen is met name volgens militaire, nationalistische bloggers en commandanten nodig, maar het Kremlin ontkent de noodzaak. Op het Oostelijk Economisch Forum stelde Poetin onlangs het volk nog gerust door te zeggen dat een mobilisatie niet nodig is omdat 270.000 vrijwilligers zich het afgelopen halfjaar hebben aangemeld.

De Kremlin gezinde media hebben het ‘dringende verzoek’ gekregen om zo min mogelijk te berichten over geruchten omtrent mobilisatie. Zelfs officiële ontkenningen van die geruchten door Kremlinvertegenwoordigers mogen niet in de media verschijnen. Want als het Kremlin A zegt, bedoelt het B, weet de gemiddelde Rus uit ervaring.

Dat er zo krampachtig gedaan wordt door de presidentiële administratie geeft aan hoe bang de autoriteiten zijn voor onrust en een negatieve stemming in de samenleving. Dat kan het Kremlin niet gebruiken nu het doel is dat Poetin volgend jaar bij de presidentsverkiezingen meer dan 80% van de stemmen binnenhaalt bij een opkomst van ruim 70%.

Toch zijn er experts die nog steeds geloven dat een mobilisatie onvermijdelijk is. ‘Ik ben niet zeker dat een nieuwe mobilisatiegolf de komende paar weken zal plaatsvinden. Maar ik ben zeker dat het nog zal gebeuren’, zei Ian Matveev, een Russisch militair analist die verbonden is aan Aleksej Navalny’s Anti-Corruptiefonds, tegen Radio Free Europe. ‘De Russische regering en hoge militairen proberen nu nieuwe troepen te vinden via vrijwilligerscontracten. Maar dit verloopt niet succesvol. En er zijn geen successen aan het front. Dit maakt een mobilisatie onvermijdelijk’ zegt Matveev.

Maar volgens Michail Salkin, een Russische advocaat en mensenrechtenactivist, hebben de Russische autoriteiten nu geen tijd voor een officiële mobilisatie aangezien de rekruteringsbureaus hun handen vol zullen hebben aan de wervingsperiode voor de militaire dienstplicht die van één oktober tot december duurt. Maar ook met het oog op maart 2024, als de presidentsverkiezing plaatsvindt, lijkt het hem onwaarschijnlijk.

Mocht er toch een mobilisatie komen dan zal die vooral gericht zijn op de rekrutering van Russen met een migratieachtergrond die na 2000 een Russisch paspoort hebben gekregen, voorspelde politicoloog Vladimir Lepjochin onlangs. Militair analist Pavel Loezin durft geen voorspelling meer te doen. ‘Het heeft geen zin om te speculeren over mobilisatie. We zullen het snel genoeg zien’.

Bronnen: Meduza, Tass, The Moscow Times, Radio Free Europe/Radio Liberty, Novaya Gazeta Europe, Miami Herald, Tass, Time, Reuters, Levada, glavnij regionalnij, Deutsche Welle, Refugee.ru