De uitbarsting van gruwelijk geweld in Israel en Gaza is volgens de Russische staat de schuld van Amerika en wordt door tv-propagandisten met sarcastisch leedvermaak becommentarieerd. Elke crisis die de aandacht afleidt van de oorlog in Oekraïne, komt Moskou goed van pas. Voor betrokkenheid van Rusland bij de voorbereiding van de aanval van Hamas is geen bewijs. Moskou heeft er ook belang bij om van Israel geen vijand te maken.
Minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken ontvangt Hamas-leider IsmailHaniyeh in Moskou. Foto van twitter
door Hella Rottenberg
In de eerste dagen van de oorlog tussen Israel en Hamas opereert Rusland vooralsnog behoedzaam. Terwijl Poetin zwijgt, roept het ministerie van Buitenlandse Zaken op tot een wapenstilstand maar heeft de terreuraanslagen van Hamas niet veroordeeld. Welke houding het Kremlin intussen aanneemt is onduidelijk en alleen globaal af te leiden uit commentaren van hoge functionarissen en journalisten.
Van de hooggeplaatste functionarissen is Dmitri Medvedev steevast degene die de meest extreme uitspraken doet en al scheldend zijn gevoelens verwoordt. Medvedev, tegenwoordig vice-voozitter van de Russische Veiligheidsraad en voorheen premier en president, heeft zich ook nu niet onbetuigd gelaten. Op zijn Telegram-kanaal hekelde hij de ‘stompzinnige’ Amerikanen, die in plaats van te zorgen voor een regeling tussen de Palestijnen en Israel, ‘zich bij ons naar binnen drongen, de neonazi’s waar ze maar kunnen steunen en daarmee twee verwante volkeren tegen elkaar opzetten’. Alleen een Amerikaanse burgeroorlog kan hun ‘maniakale hartstocht’ stoppen om overal ter wereld conflicten op te stoken, meent hij.
Televisie-propagandist Sergej Mardan vond dat ‘deze bende’ gunstig is voor Rusland, omdat het Amerika zal afleiden van Oekraïne. Zowel Mardan als RT-hoofdredacteur Margarita Simonjan maakte zich vrolijk over Russen die vanwege de oorlog met Oekraïne naar Israel zijn gevlucht, omdat ze niet in een land wilden leven dat in oorlog met zijn buren is. Simonjan schreef: ‘Het land dat niet in oorlog is met z’n buren is weer in oorlog met z’n buren. We wachten op de exodus van Russische pacifisten.’
Van officiële zijde heeft het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zijn bezorgdheid geuit en de partijen opgeroepen tot een staakt-het-vuren. Maandag gebeurde dat opnieuw in een gezamenlijke verklaring met het hoofd van de Arabische Liga, de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken Aboul Gheit, die zondag naar Moskou was gereisd. Omdat VN-resoluties nooit zijn uitgevoerd en het Westen de bemiddeling van het zogenaamde Midden-Oosten-kwartet blokkeert, is de strijd weer opgelaaid, aldus Moskou. Het Midden-Oostenkwartet is een al jaren niet meer functionerend diplomatiek initiatief van de VN, VS, EU en Rusland, dat ook toen het nog wel bijeenkwam niets bereikte. In de verklaringen liet Moskou een veroordeling van de terreuraanslagen van Hamas achterwege.
Openlijke steun voor Hamas
Hamas wordt door Rusland niet beschouwd als een terroristische organisatie. Sinds Hamas in 2006 in Gaza aan de macht is, onderhoudt Rusland op hoog niveau betrekkingen met de leiders ervan. Na een deuk in de relaties als gevolg van het feit dat Hamas de kant van de soennitische oppositie koos in de Syrische burgeroorlog en Rusland president Assad steunde, werden de banden weer aangehaald.
In 2022 bracht de leider van Hamas, Ismail Haniyeh, een bezoek aan Moskou waarbij hij ontvangen werd door minister Lavrov van Buitenlandse Zaken. Een half jaar later, in maart 2023, volgde een nieuw bezoek.
Moskou’s meer openlijke steun voor Hamas liep parallel aan fricties met Israel in verband met de oorlog in Oekraïne. De bilaterale betrekkingen zijn ambivalent. Israel stemde voor VN-resoluties die de invasie van Rusland veroordeelden, maar gaf vervolgens geen gehoor aan dringende oproepen van Oekraïne om luchtafweer en andere wapensystemen te leveren. De bevolking, inclusief de grote Russisch-sprekende diaspora in Israel, kiest in meerderheid partij voor Oekraïne, maar is beducht voor de consequenties van wapenleveranties aan Oekraïne.
De relatie van Rusland met Israel bekoelde als gevolg van de steeds innigere band tussen Rusland en Israels aartsvijand Iran. Premier Netanyahu die in december 2022 weer aan de macht kwam, rekent er tot de dag van vandaag op dat zijn goede persoonlijke band met Poetin Israel bescherming biedt. Oud-sovjetdissident en voormalig Israelisch minister Sharansky vindt het ‘bespottelijk om je beleid te baseren op de hoop dat Rusland in de keuze tussen Israel en Iran de belangen van Israel voorrang zal geven’.
Torpederen van deal Israel-Saoedi Arabië
De Palestijnse leiders van Hamas in Gaza en van Fatah op de bezette Westelijke Jordaanoever hopen dat Moskou een tegenwicht kan bieden tegen het Amerikaanse Midden-Oostenbeleid. Dat beleid is erop gericht om Israel en de Arabische landen akkoorden te laten sluiten over de hoofden van de Palestijnen heen. Onder president Trump kwamen de zogenaamde Abraham-akkoorden van Israel met de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein tot stand, gevolgd door diplomatieke betrekkingen met Marokko. President Biden zette deze koers voort en hoopte Trump te overtroeven met een historische overeenkomst tussen Israel en Saoedi-Arabië, die op het punt stond te worden beklonken.
Waarnemers gaan ervan uit dat Hamas, geholpen door Iran en diens bondgenoot Hezbollah in Libanon, de aanval op Israel heeft gelanceerd juist om dit te verhinderen. De te verwachten harde reactie van Israel met een offensief in Gaza en mogelijk duizenden Palestijnse doden ten gevolge, zou het Saoedi-Arabië onmogelijk maken om met Israel in zee te gaan. Iran dat met Saoedi-Arabië een strijd om de macht in het Midden-Oosten voert en zich als kampioen van de Palestijnse zaak en de meest consequente vijand van Israel presenteert, juichte over de geslaagde verrassingsaanval van Hamas. Zonder hulp van buiten had Hamas deze actie niet kunnen voorbereiden, zo wordt algemeen aangenomen.
Olieprijs en Trump
Er is geen bewijs dat Moskou hier een actieve rol in heeft gespeeld, al leveren Rusland en Iran elkaar wapens en heeft de oorlog in Oekraïne hun vriendschap een forse impuls gegeven. Van het effect kan Rusland wel profiteren. Niet alleen leidt het opgelaaide Midden-Oostenconflict Washington en het Westen af van Oekraïne, ook saboteert het de aanstaande deal met Saoedi-Arabië. Onderdeel daarvan was een verhoging van de olieproductie, waardoor de olieprijs zou dalen en Rusland minder zou verdienen aan zijn olie-export. Bovendien krijgt het prestige van Biden een klap als het akkoord met Saoedi-Arabië sneeft. En dat is weer koren op de molen van Trump, op wie Moskou z’n kaarten zet als de figuur die in 2024 de verkiezingen wint en Oekraïne in de steek laat.
Bij meer conflicten en meer chaos heeft Moskou in het licht van de oorlog in Oekraïne vermoedelijk belang, evenals bij de angst voor escalatie. Het Kremlin heeft zich al in een bondgenootschap gestort met pariastaten Iran en Noord-Korea en krijgt steun van landen als Venezuela en Nicaragua. Als Rusland het geloof heeft verloren in een toekomstige multipolaire wereldorde waarin de VS en EU hun macht moeten delen met China, Rusland en het ‘mondiale zuiden’, dan zal Moskou in het Midden-Oosten een destructief gedrag vertonen en erop inzetten dat het bij wanorde garen spint.
Linke soep
Maar ook voor Rusland is het gevaarlijk als het uit de hand loopt. Hanna Notte, expert Rusland en het Midden-Oosten bij de denktank CNIS, wijst erop dat Rusland militaire bases heeft in Syrië en een nieuwe oorlog in de regio die belangrijke posities kan bedreigen. En wil Moskou gebruik maken van de verzwakte invloed van de VS, dan zullen Poetin en de zijnen handig moeten manoeuvreren om niet de verdenking op zich te laden vierkant achter Hamas, Iran en Hezbollah te staan. Dat is niet alleen cruciaal voor de relaties met landen als Egypte, Saoedi-Arabië en de Golfstaten, maar natuurlijk ook met betrekking tot Israel.
Als Israel tot de conclusie komt dat Rusland achter de schermen Iran, Hezbollah en Hamas helpt in hun strijd, dan zou de Israelische terughoudendheid bij het leveren van wapens aan Oekraïne wel eens voorbij kunnen zijn. Oekraïne liet er geen misverstand over verstaan aan wiens kant het staat. Zelensky kwam met een gloeiende veroordeling van de terreurdaden van Hamas en in Kyiv werd de Majdan beschenen door Israelische vlaggen.
Zie ook Israel wil Poetin te vriend houden, maar het wordt steeds lastiger