In Oekraïne maken politici en de bevolking zich zorgen over de aandacht die de geweldsexplosie in Israel en Gaza opeist en de oorlog in Oekraïne naar het tweede plan verschuift. Komen de steun en wapenleveranties van de VS in gevaar? En is Rusland nu al de lachende derde?

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken op bezoek in Oekraïne, 6 september 2023. Foto: State Dpt

door Hella Rottenberg

Als we afgaan op de Russische media, dan verwacht Rusland dat het Westen niet in staat is om oorlog op twee fronten te voeren. Indirecte oorlogen weliswaar, maar conflicten die toch een te groot beroep doen op de westerse (vooral Amerikaanse) aandacht, wapens en uithoudingsvermogen om het vol te houden. ‘De aandacht is niet op Oekraïne gericht’, zo stelde de belangrijkste zondagse nieuwsshow op de Russische televisie met tevredenheid vast.

Oekraïense politici verdenken Rusland ervan met wapens, kennis en inlichtingen Hamas en Iran geholpen te hebben bij de verrassingsaanval van 7 oktober. In een interview met de Oekrainskaja Pravda noemde de chef van de militaire inlichtingendienst Kirill Boedanov onder andere de inzet van drones door Hamas en het verplaatsen van een Russische satelliet als aanwijzingen daarvoor. De VS en ook Israel zeggen dat er voor zo’n beschuldiging geen bewijs bestaat.

Koppeling Israel-Oekraïne

Maar de Oekraïense politieke top verbindt de conflicten met elkaar en betoogt dat Rusland samen met andere dictaturen een systematische poging doet om met geweld de wereld naar hun hand te zetten. Democratie en wereldvrede staan op het spel. Daarom mag de steun voor Oekraïne niet lijden onder wat er in het Midden-Oosten gebeurt. Integendeel, het is des te belangrijker het kwaad zo snel mogelijk te verslaan, zo benadrukt Kyiv.

President Zelensky uitte zijn bezorgdheid over de kans dat de internationale aandacht voor Oekraïne verslapt. 'Rusland heeft een pauze nodig in zijn oorlog tegen Oekraïne om zich beter voor te bereiden voor een nieuwe en grotere invasie en vervolgens Oekraïne's buurlanden, NAVO-leden, aan te vallen. Ik denk dat Rusland van deze situatie zal profiteren', zei hij in een interview voor de Franse televisie. 

Om andere redenen, maar met dezelfde intentie, probeert president Biden de militaire hulp aan Israel te koppelen aan defensie-uitgaven voor Oekraïne. Hij doet dit om de oppositie van Republikeinen tegen verdere steun aan Oekraïne de pas af te snijden. Een groep ultrarechtse Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden vindt dat fondsen die voor Oekraïne waren bestemd nu moeten worden aangewend voor Israel, omdat het bestaan van het land volgens hen gevaar loopt. Op het moment dat de steun als een pakket wordt voorgelegd aan het Huis, kunnen de tegenstanders van meer militaire uitgaven voor Oekraïne slechts kiezen tussen het aannemen of wegstemmen van steun aan beide landen. Congresleden en het Witte Huis spreken over een pakket van liefst $60 miljard voor Oekraïne en enkele miljarden voor Israel.  

Hulp aan Oekraïne van februari 2022 tot augustus 2023 in miljarden $

Bron: Council on Foreign Relations, op basis van Ukraine Support Tracker, Kiel Institute for the World Economy

Amerikaanse steun niet meer vanzelfsprekend

De manoeuvre laat zien dat de steun aan Oekraïne in de VS niet vanzelfsprekend meer is. Trump-aanhangers en conservatieve denktanks geloven niet dat Oekraïne het kan winnen van Rusland. In de Senaat kunnen de Democraten dankzij de stem van vice-president Kamala Harris de doorslag geven, maar in het Huis zijn de Republikeinen in de meerderheid. In augustus hield een aantal hardliners $24 miljard voor Oekraïne tegen door hun goedkeuring te koppelen aan meer geld voor de beveiliging van de zuidelijke grens van de VS, waarmee de Democraten het op hun beurt oneens waren. Onenigheid over het budget voor het komend jaar zorgde vervolgens voor een noodoplossing tot eind november. Uitgaven voor Oekraïne zouden apart worden behandeld. Dat plan raakte echter in een impasse doordat de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden werd weggestemd en er nog geen nieuwe voorzitter is gekozen.

Volgens de tegenstanders van voortgezette militaire steun aan Oekraïne heeft de overdracht van Amerikaanse munitie uit voorraden in Israel de Israelische defensie verzwakt. Maar bewijs daarvoor ontbreekt. Uit Israel zijn 300.000 artilleriegranaten naar Oekraïne gegaan, 115-mm houwitser granaten die ook door het Israelische leger worden gebruikt. De voorraad wordt aangevuld door munitie te kopen van Zuid-Korea en de Amerikaanse productie op te voeren, zo is aan het Amerikaanse Congres gerapporteerd. Maar er is wel een tekort aan munitie.

Het Oekraïense leger schiet maandelijks naar schatting liefst 240.000 van deze granaten af. De productiecapaciteit in de VS en Europa is opgevoerd, maar kan bij lange na niet aan de vraag voldoen. De VS heeft tot nu toe 2 miljoen granaten geleverd, de EU zo'n 250.000. Europa heeft 1 miljoen stuks munitie beloofd die in maart geleverd zouden zijn, maar loopt ver achter op het schema. Luitenant-admiraal Rob Bauer, voorzitter van het NAVO Militair Comité zei dat de militaire industrie te traag gereageerd heeft. 'We zijn gaan leveren uit half of minder dan half gevulde magazijnen in Europa en daarom is de bodem nu in zicht', merkte hij onlangs in Warschau op. De beperkte voorraad van de 115-mm granaten leidde ertoe dat de VS deze zomer cluster-munitie aan Oekraïne leverde.

Verder wijzen experts erop dat de overige behoeften van Israel en Oekraïne elkaar nog niet overlappen. Israel heeft afweerraketten nodig voor zijn IJzeren Koepel, een anti-raketschild waarover Oekraïne niet beschikt. De Amerikanen kunnen deze raketten leveren. Beide landen hebben gevraagd om materieel waarmee bommen met precisie naar een doel worden gestuurd. Dit wordt een knelpunt als het conflict in het Midden-Oosten zich uitbreidt en lang gaat duren. 

Dat is ook de zorg van de Oekraïners. 'Als de oorlog om Gaza zich voortsleept, zullen er zeker problemen ontstaan omdat er niet alleen aan Oekraïne wapens en munitie moeten worden geleverd', aldus de Oekraïense militaire inlichtingenchef Boedanov.

Politieke wil 

Het punt is niet het geld. Op het Amerikaanse defensiebudget van $800 miljard per jaar drukt Oekraïne met uitgaven van $43 sinds het begin van de Russische grootschalige invasie in februari 2022 niet zo zwaar dat dit een probleem is. Israel ontvangt jaarlijks ruim $3 miljard aan Amerikaanse militaire hulp en zal in verband met Hamas enkele miljarden extra krijgen. Wat telt is de politieke wil om de Oekraïense defensie tegen Rusland te blijven ondersteunen. 

Dat geldt ook voor Europa, waar Duitsland worstelt met het leveren van lange afstandsraketten uit angst voor escalatie door Rusland en waar de rechtse en pro-Russische oppositiepartij AfD steeds betere verkiezingsresultaten behaalt; voor Slowakije, dat met de terugkeer van Robert Fico als premier zal pleiten voor een vergelijk op Russische voorwaarden en voor Hongarije, waar Viktor Orbán weigert afstand te nemen van Poetin. Zelfs in Polen, waar de anti-Russische stemming van de bevolking aan geen twijfel onderhevig is, toonde de regering voor de verkiezingen van afgelopen zondag onwil om geld te blijven spenderen aan Oekraïne. Dit is vermoedelijk een tijdelijke koerswending, want als de pro-Europese liberaal Donald Tusk de nieuwe regering vormt zal Polen Oekraïne als voorheen willen steunen.

Terwijl de bijdragen van Hongarije en Slowakije te verwaarlozen zijn, zijn de militaire leveranties van de VS en Duitsland cruciaal voor Oekraïne om de oorlog voort te kunnen zetten. Als daar de politieke wil wankelt, kan dat een domino-effect hebben op de rest van de coalitie die zich sterk maakt voor een soeverein Oekraïne.

Bronnen: AP, Washington Post, New York Times, Oekrainskaja Pravda, Rferl.