Geconfronteerd met een afnemende belangstelling voor Oekraïne in Amerika en Europa vreest de regering in Kyiv dat ze niet meer door het Westen in staat zal worden gesteld om een militaire doorbraak tegen de Russische bezettingsmacht te forceren. Een herhaling van de Eerste Wereldoorlog ligt in het verschiet, aldus opperbevelhebber Valeri Zaloezjny. Wordt de druk op president Zelensky opgevoerd om een opening te zoeken naar onderhandelingen met het Kremlin?

Opperbevelhebber Valeri Zaloezjny (uiterst links), stafchef Andrii Jermak (naast hem) en president Volodymyr Zelensky, compositie foto van New Ukraine, schermafdruk van YouTube

Door Hubert Smeets

Terwijl in de westerse wereld aller ogen zijn gericht op Israël en Hamas, roept Oekraïne ook om aandacht. De politieke en militaire leiding in Kyiv is niet alleen bang in de steek te worden gelaten, maar voelt zich ook onder druk gezet om open te staan voor onderhandelingen met Rusland. In korte tijd gaven president Volodymyr Zelensky en opperbevelhebber Valeri Zaloejzny deze signalen af. Omdat hun boodschappen onderling niet helemaal spoorden – anders dan de president nam de legerleider het woord ‘patstelling’ in de mond – rees het vermoeden dat de pressie ook binnen de Oekraïense regering tot spanningen leidt.

Afgaande op zijn interviews met Amerikaanse media lijkt president Zelensky bang te zijn dat de financieel-militaire hulp uit de Verenigde Staten zal opdrogen, nu die bondgenoot de handen vol heeft aan de steun voor Israël en een verlamd Congres. In een profilerend interview met weekblad Time Magazine, waarin de auteur talrijke anonieme bronnen opvoerde om te laten zien hoe geïsoleerd de Oekraïense president intussen is geraakt, zei Zelensky: ‘Niemand gelooft in onze overwinning zoals ik er in geloof. Dat vreet energie. Het vraagt zo veel.’ Waarna hij tegen over de Amerikaans/Russische journalist Simon Shuster zijn zorgen over de toekomst uitsprak. ‘Het engste is dat een deel van de wereld gewend is geraakt aan de oorlog in Oekraïne. Je ziet het in de Verenigde Staten en in Europa. Zodra ze er daar een beetje moe van beginnen te worden, wordt het een show: “Ik wil deze herhaling niet voor de tiende keer zien”,’ aldus het staatshoofd.

Zelensky probeert Amerikaanse kijkers tijdens interview met NBC te overtuigen dat Oekraïne het moeilijk heeft, maar nog steeds kan winnen. Schermafdruk van YouTube

Zelensky lijkt zijn aandacht nu vooral op de VS te willen richten. Na verschijning van Time Magazine liet hij zich interviewen door de Amerikaanse omroep NBC. ‘De prijs is hoog. De oorlog neemt het beste van ons weg: de beste mannen, vrouwen en kinderen. Maar we willen onze vrijheid niet opgeven voor deze fucking terrorist Poetin’, zei Zelensky in het programma Meet the Press. De president kondigde een nieuw strategisch plan aan om de Russische bezetter met verrassingsaanvallen te treffen. ‘Maar met blote handen gaat het niet,’ benadrukte hij.

Stafchef Andrij Jermak is met een vergelijkbare boodschap naar buiten getreden. Jermak, hoofd van het Bureau van de President, zei in een vraaggesprek met Politico dat westerse oorlogsmoeheid niet alleen Rusland maar ook Iran in de kaart speelt. De oorlogen in Europa en het Midden-Oosten zijn met elkaar verbonden, aldus Jermak. ‘Stel je voor dat Groot-Brittannië in 1939 vermoeid zou zijn geraakt door Polen of de Verenigde Staten later door Groot-Brittannië? Dan zou er vandaag niet zoiets hebben bestaan als het Polen, Groot-Brittannië of Europa zoals we nu kennen’. Dat Jermak de openbaarheid zocht, is op zichzelf al bijzonder. De naaste ambtenaar en vertrouweling van Zelensky opereert liever als een ‘grijze kardinaal’ op de achtergrond. Hem wordt veel macht toegedicht. Zo bepaalt Jermak in belangrijke mate het personeelsbeleid van de president.

'Patstelling'

Wekte Zelensky de indruk dat hij nog steeds rekent op een militaire doorbraak aan de frontlijnen in Oekraïne, opperbevelhebber Valery Zaloezjny lijkt die hoop te hebben opgegeven. Het Oekraïense offensief is mislukt. Tegenover het Britse weekblad The Economist maakte Zaloezjny een vergelijking met de Eerste Wereldoorlog. De kans op een Oekraïense doorbraak acht hij klein. Alleen een fundamentele innovatieve stap in de militaire technologie kan de status-quo doen wankelen. Hij typeert de toestand op het slagveld openlijk als een ‘patstelling’ die uiteindelijk in het nadeel van Oekraïne zal uitpakken. Wat zijn strijdkrachten nodig hebben zijn vliegtuigen en drones, middelen voor electronische oorlogsvoering om de drones van de vijand onschadelijk te maken, artelleriegranaten en robotten om mijnen op te ruimen. Zaloezjny erkent dat hij aanvankelijk dacht dat de Oekraïense krijgsmacht de slag zou kunnen winnen door de Russische troepen door enorme verliezen te laten doodbloeden. ‘Dat was fout’, aldus Zaloezjny. ‘Rusland heeft 150.000 gesneuvelden te betreuren. Elk ander land zou na zo’n aantal de oorlog hebben gestopt’, maar Moskou haalt de schouders over deze verliezen op. ‘Eerlijk is eerlijk. Rusland is een feodale staat waar de mens de goedkoopste grondstof is.’  Oekraïne is vrijwel door zijn reserves heen en heeft grote moeite zijn manschappen te verversen en aan te vullen.

Hoewel Zaloezjny zei dat hij de westerse bondgenoten dankbaar is, stelde hij ook vast dat de noodzakelijke militaire hulp steeds te laat komt. De trage levering van raketsystemen en tanks heeft de Russen in de gelegenheid gesteld zich te hergroeperen ten oosten van Charkiv en Cherson, aldus de militaire commandant. De F16’s die straks komen, zullen eveneens niet meer zo effectief zijn omdat de Russische luchtafweer intussen is verbeterd. Desondanks ziet hij nog aanknopingspunten om de patstelling te doorbreken. De militaire pressie op de Krim moet groot blijven. Het schiereiland is namelijk de achilleshiel van Poetin, denkt Zaloezjny.

De Russische brug naar de Krim over de straat van Kertsj is meerdere keren aangevallen door Oekraïne. Foto van twitter

De Poolse denktank OSW hecht groot belang aan de erkenning van Zaloezjny dat het Oekraïense offensief niet geslaagd is. ‘Zijn pessimisme over de vooruitzichten van een langdurige loopgravenoorlog geeft aan dat de Oekraïense regering zich bewust is van het toenemende risico dat het land door haar menselijke en materiële middelen heen raakt en het gewapende conflict niet kan volhouden’, concludeert OSW.

Volgens Oekraïne zijn er ongeveer 400.000 Russische militairen gestationeerd voor de bezetting van Oekraïens grondgebied. Volgens Amerikaanse schattingen zijn er veel minder Russische soldaten in Oekraïne. Zij denken eerder aan 200.000.

Westerse pressie

Intussen komen er uit verschillende westerse hoofdsteden steeds meer geluiden dat ze de druk op Kyiv willen opvoeren om na te denken over een onderhandelingsstrategie vis à vis Moskou. Uitgelokt door twee bekende Russische pranksters, die zich voordoen als hoge politici en vaak klusjes voor het Kremlin uitvoeren, liet de radicaal-rechtse premier Giorgia Meloni van Italië zich in een telefoongesprek ontvallen dat er aan westerse kant sprake is van ‘Oekraïne fatigue’ en dat ook Zelensky een ‘uitweg’ moet zoeken.

Meloni mocht er dan zijn ingeluisd, haar diagnose is volgens de Amerikaanse omroep NBC niet onzinnig. Amerikaanse functionarissen vertelden de televisiezender dat de druk op Kyiv langzaam wordt opgevoerd. ‘Er is een toenemend gevoel dat het te laat’ is voor een militaire beslissing op het slagveld en dat het dus ‘tijd wordt voor een deal’, aldus een anonieme Amerikaanse bron van NBC.

Zelensky te gast bij de NAVO-top in Vilnius, 12 juli 2023. Foto Nato.int

In de Verenigde Staten speelt niet alleen mee dat de nieuwe Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, de ultraconservatieve evangelical Mike Johnson uit Louisiana, aanstalten maakt om de financiering van de hulp aan Oekraïne af te knijpen. Ook de publieke opinie is steeds minder op de hand van het bezette land. Op dit moment vindt 41 procent van de Amerikanen dat er te veel hulp wordt geboden. Drie maanden geleden was dat volgens peilbureau Gallup nog maar 24 procent. De solidariteit neemt onder zowel Republikeinse als Democratische kiezers in de VS af.

Varianten

Officieel zeggen de meeste westerse regeringen dat de beslissing om al dan niet te gaan onderhandelen over een wapenstilstand louter en alleen aan de regering in Kyiv is. Maar officieus circuleren er verschillende varianten.

Grof gezegd is er aantal onderhandelingsscenario’s. De meeste komen er uiteindelijk op neer dat Oekraïne zijn pogingen staakt om het sinds 2014 verloren gegane grondgebied met militaire middelen te heroveren en bevrijden. Omgekeerd zullen de westerse landen doorgaan met economische en politieke sancties tegen van Rusland. Ook de opsporing en vervolging van Russische oorlogsmisdadigers, inclusief president Poetin zelf, zal niet worden gestaakt.

Twee historische analogieën duiken vaak op: Korea en Duitsland.

In een bestand naar Koreaans voorbeeld worden er demarcatielijnen getrokken. Oekraïne erkent geen territoriaal verlies maar hoeft ook niet meer op te draaien voor de voorzieningen in de deels verwoeste bezette gebieden die door Rusland worden gecontroleerd. Oekraïne zou vervolgens de tijd (en het geld) krijgen voor een economische wederopbouw en ook veiligheidsgaranties van westerse landen, zodat de kans op een nieuwe aanval van Rusland kan worden gereduceerd.

In een plan naar Duits voorbeeld, legt Oekraïne zich de facto neer bij het verlies van de bezette gebieden op de Krim, in de Donbas en in het zuiden langs de zee van Azov, zonder dat verlies op formeel op papier te erkennen. In ruil wordt het land kandidaat-lid van de NAVO, zodat het zich beter beschermd weet door deze politiek-militaire alliantie. In deze variant wordt de toekomst van de bezette gebieden vooruitgeschoven. Dit scenario doet denken aan Koude Oorlog. In 1955 werd de democratische Bondsrepubliek lid van de NAVO. De socialistische DDR volgde 35 jaar later met de hereniging in 1990.

Of het Kremlin oren heeft naar een van deze varianten is overigens onduidelijk, sterker nog, lijkt onwaarschijnlijk. Tot nu toe blijft de Russische regering compromisloos op ramkoers liggen. Ze herhaalt steeds dat Kyiv zich volledig moet neerleggen bij de ‘territoriale realiteit’ op de grond (lees: de bezetting van ruim 15 procent van Oekraïens grondgebied) en ook nog eens moet afzien van elke bondgenootschappelijke alliantie met NAVO en/of EU.