Een vertrouweling van president Zelensky heeft gezegd dat Oekraïne in de eerste weken van de Russische invasie een vredesvoorstel van Moskou mede op aandringen van Boris Johnson heeft afgewezen. Zijn uitspraken zijn in Moskou begroet als bevestiging van het Russische verhaal dat Zelensky een marionet is van de NAVO. In Oekraïne vraagt men zich af waarom deze uitlatingen zijn gedaan.

David Arachamia vertelt waarom Oekraïne vredesakkoord met Rusland afwees. Schermafdruk van YouTube

door Hella Rottenberg

Het gaat om een een interview met het Oekraïense tv-kanaal 1+1, waarin de fractieleider van Zelensky’s politieke partij Dienaar van het Volk, David Arachamia, vertelde waarom de onderhandelingen met Rusland in februari en maart 2022 niet tot een vredesakkoord hebben geleid. Arachamia leidde destijds de Oekraïense delegatie bij de gesprekken met de Russische afgevaardigden, die eerst plaatsvonden in Belarus en vervolgens in Istanbul.

Rusland was bereid zijn invasie te staken in ruil voor een belofte van Oekraïne nooit lid te worden van de NAVO en een klein leger te houden. Maar Oekraïne had geen vertrouwen in afspraken met Rusland en wilde stevige internationale veiligheidsgaranties. ‘Wij konden alleen daarmee werken wanneer wij er honderd procent van overtuigd waren dat [een aanval] niet een tweede keer herhaald zou worden. Die overtuiging hadden we niet. Toen we terugkeerden uit Istanbul arriveerde bovendien Boris Johnson in Kyiv en zei dat wij niets met hen gingen ondertekenen en dat we gewoon moesten gaan vechten’, aldus Arachamia.

President Poetin zwaaide in juni 2022 met een document, dat volgens hem een gedetailleerd vredesakkoord van achttien punten behelsde en al geparafeerd was door de Oekraïense delegatie. In het interview ontkent Arachamia met zoveel woorden dat hij in Istanbul iets getekend had. ‘Zij [de Russen] hoopten tot het allerlaatst dat ze konden afdwingen dat wij een akkoord zouden tekenen, waarin wij onze neutraliteit vastlegden. Dat was voor hen de essentie. Zij waren bereid de oorlog te beëindigen indien wij, net als vroeger Finland, neutraal bleven en ons zouden verplichten ons niet aan te sluiten bij de NAVO.’

Hij voegde eraan toe dat de Westerse partners van Oekraïne op de hoogte werden gehouden van de onderhandelingen, concept-documenten te zien kregen en adviezen gaven, maar dat de beslissingen door de Oekraïense regering werden genomen.  

Het wantrouwen van Oekraïne is begrijpelijk tegen de achtergrond van de ervaring met Poetin vlak voor de invasie. In september 2022 onthulde persbureau Reuters dat Poetins speciale gezant voor Oekraïne,  Dmitri Kozak,  met Kyiv een principe-overeenkomst sloot dat Oekraïne uit de NAVO zou blijven. ‘Na 24 februari [de dag van de invasie] gaf men Kozak carte blanche: hij kreeg het groene licht en beklonk de deal. Toen hij daarmee naar huis kwam zeiden ze hem op te zouten. Alles werd afgeblazen. Poetin veranderde werkende weg gewoon van plan’, zei een van Reuters’ drie bronnen in het Kremlin. 

Tijd rekken

De Oekraïense nieuwssite Levyy Bereg heeft gesproken met andere Oekraïense delegatieleden en geeft contekst aan de uitlatingen van Arachamia. Vanaf de dag van de inval op 24 februari 2022 zocht het Kremlin contact met de Oekraïense regering in de hoop op een snelle capitulatie van Oekraïne en een regering in Kyiv naar de smaak van Moskou.

De eerste onderhandelingen, die op 28 februari plaatsvonden in Belarus,  waren volgens Kyiv niet serieus. Als hoofd van de Russische delegatie werd ex-minister van cultuur Medinski afgevaardigd, iemand zonder politiek gewicht. Poetin rekende op dat moment nog op een Blitzkrieg en de verovering van Kyiv. Aan Oekraïense kant was er ook geen haast. ‘Wij moesten tijd rekken totdat onze partners in het Westen bekomen waren van de schok en besluiten namen waardoor wij het [onze verdediging] konden volhouden. Daarom probeerden wij met de Russen gesprekken over details te voeren waarover ze voortdurend moesten overleggen met Moskou ’, zegt een delegatielid. Het eerste voorstel van Moskou bevatte twaalf punten, die volgens de zegsman van Levyy Bereg van Oekraïne een Russische kolonie zouden maken.

Toen op 10 maart in Istanbul de onderhandelingen werden hervat, was de militaire situatie veranderd in het voordeel van Oekraïne. De Russische troepen waren vastgelopen voor Kyiv en Oekraïne wist tegen de verwachting in stand te houden. Aan deze ronde namen de ministers van Buitenlandse Zaken van beide landen deel, maar het overleg eindigde zonder resultaat. Op 20 maart stelde Zelensky voor om rechtstreeks met Poetin te onderhandelen over vrede.  Terwijl daar overleg over werd gevoerd, begonnen Oekraïense troepen de Russische vijand rond Kyiv terug te dringen.

Op 29 maart vlogen de delegaties opnieuw naar Istanbul. Volgens de zegslieden van Levyy Bereg bemoeide Poetin zich voortdurend met de onderhandelingen. Hij belde met het Russische delegatiehoofd en daarnaast met de Russische oligarch Roman Abramovitsj die zich als bemiddelaar had aangediend.

De Oekraïense delegatie kwam met een tienpuntenplan voor een staak-het-vuren.  In ruil voor neutraliteit verlangde Kyiv veiligheidsgaranties van de NAVO, China en Rusland. Oekraïne toonde zich ook bereid de kwestie van de door Rusland geannexeerde Krim  15 jaar te bevriezen. Een dergelijk akkoord zou bij referendum moeten worden goedgekeurd door de Oekraïense burgers.

Volgens een delegatielid die met Levyy Bereg sprak, speelde Oekraïne ook toen op tijdwinst en was niet echt van plan zo’n akkoord te sluiten, al waren er delegatieleden ‘die vervuld waren van hun eigen importantie en meenden dat we serieus afspraken konden maken’. Nog in Istanbul kondigde Rusland aan z’n troepen ‘als gebaar van goede wil’ uit de omgeving van Kyiv en Tsjernihiv terug te trekken.

Onder auspiciën van de Turkse president Erdogan onderhandelen Russische en Oekraïense delegaties in Istanbul in maart 2022. Foto CC manhhai via Flickr

Ontdekking oorlogsmisdaden in Boetsja

Enkele dagen later trok het Oekraïense leger de voorstad van Kyiv Boetsja binnen en trof daar bewijzen van massale oorlogsmisdaden tegen burgers aan. De stemming in de NAVO-hoofdsteden sloeg om. Washington, Berlijn, Londen en Parijs spraken zich uit voor bewapening van Oekraïne en steun voor de verdediging van haar soevereiniteit.

Op 9 april bracht de toenmalige Britse premier Boris Johnson een bezoek aan Kyiv en beloofde dat zijn land ‘alles wat het in z’n macht heeft zal doen om Oekraïne’s dappere strijd tegen Ruslands wrede en ongeprovoceerde invasie te steunen en haar veiligheid en voorspoed te verzekeren’.

Tot medio april gingen de onderhandelingen niettemin nog online verder, maar de partijen konden niet tot overeenstemming komen op twee essentiële punten: de veiligheidsgaranties voor Oekraïne en de status van de Krim en de Donbas.

Sindsdien zijn er geen onderhandelingen tussen Moskou en Kyiv over een staakt-het-vuren of vrede geweest. In het najaar van 2022 verklaarde Zelensky dat Oekraïne bereid is tot onderhandelingen, maar niet met de huidige Russische leiders.

Waarom herinnert de leider van de Oekraïense regeringspartij op dit moment weer aan deze episode, vraagt men zich in Oekraïne af. Wellicht is het een proefballon om de reactie van de publieke opinie te peilen, luidt een van de mogelijke antwoorden. De discussie of Oekraïne de stap moet nemen met Rusland te onderhandelen over een staakt-het-vuren of einde van de oorlog is de afgelopen weken gaande, vooral in westerse media. Dit gebeurt tegen de achtergrond van de mislukking van het Oekraïense tegenoffensief deze zomer, de grote verliezen aan soldaten, de tekort schietende militaire hulp van NAVO-landen om Oekraïne een overwicht te bezorgen en het onzekere perspectief van het verloop van de oorlog in 2024.

De Oekraïense militaire en politieke leiders verzekeren dat de westerse partners van hen niet verlangen dat ze gaan onderhandelen en zelf zeggen ze dat ook niet van plan te zijn. In zijn interview benadrukte Arachamia dat Oekraïne nu een bijzonder zwakke uitgangspositie heeft voor onderhandelingen.  ‘Waarom zouden we nu gaan zitten praten? Om te blijven waar we nu staan? Denk je dat de Oekraïense bevolking dat zou accepteren?’    

Bronnen: LB.ua, Ukrainskaja Pravda, Meduza