Als jonge docent geschiedenis op een privéschool in een voorstad van Moskou worstelt Galina dagelijks met de realiteit van een land in oorlog. ‘Je wil niet liegen, maar je wil zelf ook niet in de problemen komen.’ In een interview met docent maatschappijleer Bram Jongejan vertelt ze hoe door onderwijs haar eigen denkbeelden veranderden, en hoe ze nu zelf het verplichte lesmateriaal van de Russische overheid gebruikt om met haar leerlingen in gesprek te gaan.

Kinderen in het Museum van de Overwinning in Moskou (Foto: site https://victorymuseum.ru/) 

Door Bram Jongejan

Wanneer Galina via een onlineverbinding vanuit haar appartement op het beeldscherm verschijnt zegt ze meteen: ‘Het is hier -23, maar gisteren was ik nog in Archangelsk, daar was het -30 graden!’ Galina houdt van reizen, ook met haar leerlingen. ‘Laatst zijn we nog naar Oezbekistan geweest, een hele mooie reis. Verder blijft er weinig over, de wereld is voor ons flink kleiner geworden.’ Toch lijkt ze niet pessimistisch: ze spreekt met passie over de middelbare school waar ze al zeven jaar werkt.

Zwijgen én spreken

De school met liberalere koers werd begin jaren '90 opgericht omdat de toenmalige directeur zijn twee dochters niet naar het openbaar onderwijs wilde sturen. Door de oorlog in Oekraïne moest hij vluchten. ‘Hij schreef op de Telegram-pagina van de school dat de Dag van de Overwinning te veel over het ophemelen van de autoriteiten ging en te weinig over het herdenken van gewone mensen. Hier kwamen veel dreigende reacties op en uiteindelijk moest hij zelfs het land verlaten,' vertelt Galina. Sindsdien vragen haar leerlingen waar hij is. 'Je wil dan niet liegen, maar je wil zelf ook niet in de problemen komen.' 

‘Dat ouders veel geld hebben wil niet automatisch zeggen dat zij ook liberaal zijn, of anti-Poetin'

De school staat in een luxe voorstad van Moskou, waar hooggeplaatste Kremlin-medewerkers wonen. Ook de kinderen op school komen uit rijkere milieus. ‘Dat ouders veel geld hebben wil niet automatisch zeggen dat zij ook liberaal zijn, of anti-Poetin’, legt Galina uit. ‘Er zijn leerlingen geweest die aan mij vroegen: “Wat denkt u dat er is gebeurd met de directeur?” Ik ga die discussie niet eens aan, ze zijn alleen maar aan het provoceren. Ze vissen naar mijn politieke opvattingen en praten vooral hun ouders na.’ Dat deze ouders toch voor een liberale school hebben gekozen komt volgens Galina door onverschilligheid. ‘Het schoolgeld is hoog dus de school zal wel goed zijn, lijkt de gedachte.’

Verwijten doet zij het haar leerlingen niet. Toen Galina zelf van hun leeftijd was, dacht zij ook anders over haar eigen land. ‘Ik keek vaak samen met mijn oma televisie en dan zag ik hoe de president langsging bij gewone mensen. Die zaten dan zonder elektriciteit of warm water. Poetin beloofde er werk van te maken, en dan zag je vervolgens beelden van gelukkige mensen bij wie er heet water uit de kraan kwam. Ik weet nog goed dat ik dat écht geloofde: “Hij komt langs bij gewone mensen om problemen op te lossen. Hoe kun je daar nou tegen zijn?”

Poetin: Polen schuldig aan Tweede Wereldoorlog
President Poetin is zo bezig met de geschiedenis van Rusland dat hij in het interview met de Amerikaanse televisiemaker Tucker Carlson ongeveer een half uur zonder onderbreking sprak over het vermeende duizendjarige Russische Rijk. In zijn betoog ging de president qua historiografische interpretatie op één punt verder dan ooit afgelopen tien jaar. Aangekomen bij het begin van de Tweede Wereldoorlog sprak Vladimir Poetin begripvol over Adolf Hitler. Volgens Poetin had Hitler in 1939 'geen andere keus' dan de oorlog in Polen te beginnen. Omdat Warschau, nadat het eerst nog met de Duitsers had samengewerkt, ‘halsstarrig’ bleef weigeren om de door nazi-Duitsland geëiste corridor naar de enclave Danzig/Gdansk vrij te geven, ‘dwong’ Polen de Führer om te beginnen, aldus Poetin in gesprek met Carlson.

Dit veranderde toen Rusland in 2008 Georgië binnenviel. Haar docent aardrijkskunde gaf haar de opdracht om een presentatie te maken over de oorlog. ‘Kun je je voostellen dat je van je docent in deze tijd een opdracht krijgt om een presentatie te maken over de oorlog? Ondenkbaar! Het land was toen vrijer, waardoor ik veel makkelijker informatie kon vinden en zo een eigen beeld heb kunnen ontwikkelen. Hier heb ik later veel aan gehad tijdens mijn studie.’

Oorlog in het onderwijs

De onderwijsrealiteit in Rusland is sterk veranderd sinds de invasie. ‘Zelfs de zin “vrede is het beste in het leven” wordt gezien als anti-Russisch,’ vertelt Galina. Op de omslag van een nieuw geschiedenisboek staat de illegaal gebouwde Krimbrug. Het erkennen van de Oekraïense natie stelt het boek min of meer gelijk aan fascisme. ‘Maar hoe kan ik lesgeven over de middeleeuwen terwijl toen Kyiv Roes bestond? De overheid wil dat ik het Roes noem. Maar ik blijf het Kyiv Roes noemen. Dit leidt wel altijd tot onrust in de klas.’ Galina legt uit dat haar leerlingen gewoon heel graag willen weten hoe het daadwerkelijk zit. Met de stem van haar leerlingen: ‘”Maar mevrouw, zijn wij eigenlijk Oekraïners!?” “Nee!” “Zijn Oekraïners dan eigenlijk Russen!?” “Ook niet!”’

'We hebben de “officiële” schoolboeken in huis, mocht het ministerie komen controleren'

Dat het onderwerp voor haar leerlingen spannend is begrijpt ze maar al te goed, juist omdat er zoveel om te doen is. ‘Gelukkig kan ik nog redelijk vrij de onderwerpen van mijn lessen kiezen en gebruik ik mijn eigen lesmateriaal. Wel hebben wij de “officiële” schoolboeken in huis, mocht het ministerie ooit komen controleren.’ Volgens Galina staan die boeken vol met onzin. Als voorbeeld geeft ze het heldenverhaal over Alexander Nevski, die in 1242 een Duitse ridderorde tegengehouden zou hebben op het bevroren Peipus meer. De tegenstander zou door het ijs zijn gezakt en verdronken. ‘Hier is geen enkel bewijs voor te vinden, in geen enkel geschrift’ vertelt Galina gepassioneerd. ‘Dit beeld is grootgemaakt door een film van Sergej Eisenstein, en in de jaren vijftig is het in de schoolboeken beland. En daar staat het tot op de dag van vandaag!’

Toch hebben de leerlingen de boeken nodig om het staatsexamen te halen. Voor deze verplichte onderwerpen heeft Galina een duidelijke aanpak: ‘Voor mij is het eigenlijk heel gaaf om dit soort voorbeelden te vinden. Ik kan het aan mijn leerlingen laten zien en zeggen: "Dit is het ene perspectief en ik ga jullie nu een ander perspectief laten zien. Ik vraag ze om goed zelf na te denken".’ De jaartallen of gebeurtenissen die nodig zijn voor het staatsexamen vormen zo de aanleiding om het gesprek aan te gaan. ‘Jonge hersenen kunnen dit aan, veel beter dan die van ons’, aldus Galina.

Omslag van het laatste deel in de reeks nieuwe leerboeken voor het vak Geschiedenis, met op de achtergrond de Krimbrug

Relaties onder druk

Galina ziet het als haar taak als historicus om in haar geschiedenislessen altijd verschillende perspectieven te blijven behandelen, naast de officiële verhalen. Wel benadrukt zij dat het noodzakelijk is om een goede relatie met de leerlingen te hebben. ‘Voor goed onderwijs moet je elkaar kunnen vertrouwen. Gelukkig lukt dit nog altijd. Het is mijn taak als docent daaraan te blijven werken.’

‘Voor goed onderwijs moet je elkaar kunnen vertrouwen'

Het blijkt makkelijker om goede relaties te onderhouden met leerlingen dan met collega’s. ‘Binnen een school zijn verschillende mensen werkzaam, niet alleen docenten. Met velen praat ik simpelweg niet meer: zij praten alleen maar de televisie na.’ Waarom deze mensen nog altijd voor een school met liberale signatuur blijven werken is voor Galina logisch: ‘Het is een privéschool en die scholen betalen goed. Ze houden dus wel hun mond. Ik hoef mij daarom ook niet heel veel zorgen te maken om hen.’

Ondanks de strijdbare woorden is aan haar gezicht af te lezen dat de huidige omstandigheden zwaar zijn. ‘Veel ouders hebben hun kinderen van school gehaald. Twee collega’s van geschiedenis hebben Rusland moeten verlaten omdat ze tijdens de mobilisatie werden opgeroepen om te gaan vechten in Oekraïne.’

Geschiedenis als houvast

Volgens Galina ligt de kern van haar manier van omgaan met de omstandigheden in de aard van haar werk. ‘Ik ben gelukkig nog historicus, daardoor kan ik het op een bepaalde manier een plek geven. Door het bestuderen van de geschiedenis heb ik alle ellende van nu al een keer gezien in de boeken die ik heb gelezen.’ De strijdbaarheid lijkt uit haar gezicht weg te sijpelen: ‘Al die ellende uit het verleden vindt nu ook in de 21e eeuw plaats, nu moet ook ik in die narigheid leven.’

Galina ziet weinig toekomst voor zichzelf op de school waar ze nu werkt. ‘Naast docent ben ik een reiziger, ik ben open. Maar hier wordt alles steeds geslotener. Ik ben eerlijk gezegd al bezig met een Schengen visum. Terwijl mijn werk niet zo slecht is. De leerlingen zijn zelfs geweldig.’