De Franse president Macron vindt dat Europa ‘alles’ moet doen om te voorkomen dat Rusland in Oekraïne wint. Met dat ‘alles’ suggereert hij dat het sturen van grondtroepen niet uitgesloten is. Zijn uitspraken hebben flinke ophef veroorzaakt in de Europese hoofdsteden. Volgens brigade-generaal Han Bouwmeester richtte Macron zijn boodschap aan drie personen: bondskanselier Scholz, president Poetin en Donald Trump.

Tijdens een conferentie in het Elysée verraste president Macron de Europese leiders met zijn uitspraak over grondtroepen naar Oekraïne. (Foto: Schermafdruk van Youtube)

door Hella Rottenberg

Na afloop van een Europese conferentie over Oekraïne op 26 februari verklaarde Macron dat er ‘in deze fase geen eensgezindheid was’ over het sturen van grondtroepen, maar dat ‘niets kan worden uitgesloten’. Waarop hij de zin liet volgen: ‘We zullen alles doen om ervoor te zorgen dat Rusland deze oorlog niet wint.’  Meteen lieten de VS, Groot-Brittannië en Duitsland weten niet van plan te zijn grondtroepen te sturen. Bondskanselier Scholz voelde zich overvallen door de uitspraak van Macron en was ontstemd. Afgelopen vrijdag bracht de Franse president een bezoek aan Berlijn om de plooien weer glad te strijken. Maar Macron heeft zijn woorden niet ingetrokken. In een interview van een half uur op de Franse tv herhaalde Macron zijn standpunt. Hij drong er bij de bondgenoten op aan om geen rode lijn te trekken voor steun aan Oekraïne, omdat het Kremlin dit als zwakte zou opvatten.

We vroegen brigade-generaal Han Bouwmeester, hoogleraar militair-operationele wetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie, of Macron ons aan het voorbereiden is op escalatie en deelname van NAVO-landen aan de oorlog in Oekraïne. 

Hoe begrijpt u Macrons uitspraak?

'Macron suggereert dat alles mogelijk is. Dat zou dus ook kunnen inhouden dat de NAVO of NAVO-landen Oekraïne met grondtroepen gaan steunen. Macron heeft de ambitie om Frankrijk een toonaangevende rol te laten spelen, om het Europese leiderschap hierin te pakken. Hij nodigde twintig staatshoofden uit in het Elysée om over Oekraïne te praten. Daar deed hij die uitspraak. Het leiderschap in Europa moet komen van Frankrijk en Duitsland. Groot-Brittannië is afgehaakt door de Brexit. Duitsland is heel terughoudend. Macron gaat de concurrentie aan met Scholz en daagt hem uit: komen jullie nou ook eens met iets!

Door zijn geschiedenis is Duitsland uiterst bang ervan beticht te worden zich militair in Europa te mengen. Scholz is echt een exponent van de SPD en heeft te dealen met een sterke pacifistische onderstroom.  Zijn minister van Buitenlandse Zaken Baerbock, die van de Groenen is, is veel fermer in haar standpunten.'

'Macron gaat de concurrentie aan met Scholz. Hij wil het Europese leiderschap pakken'

Wat was het doel van Macrons uitspraak en tot wie was die eigenlijk gericht?

'Macron had, denk ik, drie personen aan wie hij zijn boodschap adresseerde. Ten eerste Scholz. Om hem uit te dagen en extra pressie uit te oefenen om de Taurus-lange afstandsraket te gaan leveren aan Oekraïne. Er zijn immers nog veel opties voordat je grondtroepen gaat inzetten. Ten tweede Poetin. Voor hem was de boodschap als afschrikking bedoeld. Robuuste woorden in verhulde taal, zodat de tegenstander niet precies weet wat je van plan bent. Ten derde Trump, die onlangs liet weten dat landen die hun betaalverplichtingen aan de NAVO niet nakomen, zichzelf maar moeten zien te verdedigen als Rusland ze zou aanvallen. Macron gaf Trump te kennen niet met zich te laten sollen.' 

Maar het effect was dat de Europese verdeeldheid bevestigd werd, want Europese leiders gingen meteen op de rem staan.

'Scholz eerste reactie was heel erg geschrokken. De deelnemers aan de conferentie waren niet gelukkig met Macrons woorden. Ook Rutte zei dat het sturen van grondtroepen een totaal andere beslissing was. Een aantal kleinere landen schaarde zich of achter Frankrijk of achter Duitsland. Als je niet oppast creëer je juist meer verdeeldheid.'

Brigade-generaal Bouwmeester:
'Als je niet oppast creëer je juist meer verdeeldheid'. 

Hoe beoordeelt u de feitelijke mogelijkheid van het sturen van Europese grondtroepen naar Oekraïne? We zijn steeds opgeschoven naar zwaardere wapens. Van helmen, via munitie, raketten, pantserwagens en tanks naar F-16’s. Is de logische volgende stap misschien grondtroepen?

'Met de F16’s zijn binnenkort alle zware middelen geschonken die we kunnen schenken, met uitzondering van nucleaire granaten. De fase die daar nog voor zit, is het sturen van grondtroepen. Ik zie dat nog niet zo gauw gebeuren. Dat is de ultieme stap. In de NAVO zie ik geen plannen of bereidheid dat te doen. Niets van wat ik meemaak bij de Nederlandse defensie wijst daarop. Nederland traint Oekraïense soldaten, ook grondtroepen, en is bezig z’n defensie op orde te brengen. De verdediging aan de oostflank van de NAVO moet op orde worden gebracht. Maar dat is iets heel anders dan een offensief scenario. Een andere mindset.'

'Ik zie de NAVO nog niet zo gauw grondtroepen sturen'

Macrons uitspraak steunt dus op dit moment helemaal niet op een reëel scenario. Wat is het risico daarvan?

'Macron gebruikte verhullende taal om af te schrikken. Afschrikking bestaat uit je capaciteiten, die moeten geloofwaardig zijn, en communicatie. Het is van belang dat de boodschap juist overkomt. Het is machtspolitiek. Poetin doet dat ook. In reactie op Macron noemde hij, dit keer niet verhuld maar openlijk, nucleaire wapens.

Het risico van zulke machtspolitiek is dat jouw boodschap niet goed begrepen wordt, dat er meer angst en daardoor escalatie ontstaat. Tijdens de Koude Oorlog begrepen Washington en Moskou wat ze bedoelden en dan was er in nood altijd nog de rode lijn, de hotline om te voorkomen dat het helemaal uit de hand zou lopen. Dat contact is er nu niet. Begrijpen we elkaars intenties nog?'

Was het dan wel een verstandige zet van Macron?

'Hij is wel aan het escaleren, anderszijds geeft hij Poetin weerwoord. Eindelijk eens een westerse leider die robuust antwoord geeft aan Poetin. Je hoopt dat het goed overkomt. Het is waar, de reactie van Scholz deed het effect teniet. Zijn geschrokken reactie doet vermoeden dat Macron het niet van te voren met hem en de andere Europese leiders had afgestemd. Scholz was ook loslippig door hardop te spreken over Franse en Britse militairen die helpen bij het afschieten van lange-afstandraketten.

De NAVO-lidstaten zijn heel terughoudend over militairen aan de grond in Oekraïne. Het is gevoelige, operationele informatie. Er bestaat al langer het vermoeden dat er zulke adviseurs zijn. Je hebt dat soort specialisten nodig. Je kunt in een paar maanden mensen opleiden om een ingewikkeld systeem te bedienen, maar dan moet je wel specialisten achter de hand hebben die als vraagbaak kunnen bijspringen. Ze proberen de aantallen heel gering te houden. Je moet denken aan tientallen, zeker geen honderden. Maar concrete informatie heb ik hier niet over.

Het is riskant, want als er Franse of Britse militairen gedood worden, kan het naar buiten komen en niet meer ontkend worden. Daarmee speel je Poetin in de kaart met zijn stelling dat Rusland "in oorlog met het Westen is". Er zijn hoogstwaarschijnlijk ook inlichtingenmensen van NAVO-landen actief in Oekraïne. Aan Russische zijde zijn trouwens, denken we, Iraanse militairen actief voor het lanceren en aansturen van drones.'

Wanneer gaat de NAVO een grens over en neemt deel aan de oorlog?

'Het is een vraag waar wij mee worstelen. De lijn is vloeibaar. Als jouw eigen militairen daadwerkelijk bij gevechtshandelingen betrokken worden en als dat in opdracht van een regering gebeurt, dan ga je een grens over. Bij de inzet van huurlingenlegers zoals Wagner, kan een regering altijd nog ontkennen dat het land erbij betrokken is.

Maar wat nu als je troepen stuurt die niet rechtstreeks bij gevechten zijn betrokken? Als de NAVO bijvoorbeeld een paar brigades stuurt naar West-Oekraïne, naar het gebied bij Lviv, ver van het front,  die uitdrukkelijk alleen de opdracht hebben als afschrikking daar te zijn. Dan kom je in schemergebied terecht. Want als ze worden aangevallen, dan gaan ze zich verdedigen.'

Bij recente verkiezingen in Europa boekten populisten grote winst en voor de Europese parlementsverkiezingen zijn de prognoses ook forse winst voor populistische partijen. Wat zijn daar de gevolgen van?

'In dat licht kun je die uitspraken van Macron zien. Hij committeert zich aan de steun voor Oekraïne en wil niet dat Oekraïne gaat verliezen. Daar krijgt hij niet iedereen in mee. Je ziet dat Scholz het niet prettig vindt.

Stel dat de populisten de overhand krijgen. Die willen zich aan de oorlog onttrekken. Het maakt ze niet zoveel uit of Rusland de oorlog uiteindelijk gaat winnen. Het zal ertoe leiden dat ze de handen van Oekraïne gaan aftrekken en het land steeds meer op zichzelf is aangewezen. Dan krijg je een heel lange strijd. Want Oekraïne gaat zich niet zomaar gewonnen geven. En Rusland zal niet ineens zoveel meer mankracht en materieel hebben, dat het de overhand krijgt. Het zal nog jaren doorgaan.'

'Mocht Rusland Oekraïne veroveren, dan kan het niet in een adem doorstoten naar het westen. Ze hebben tijd nodig om zich te herpakken'

Macron zei dat ‘we’ er alles aan zullen doen om Rusland niet te laten winnen. Maar als die wil er in Europa niet is, hoe gevaarlijk is dat voor ons?

'Die wil neemt steeds meer af. In het begin was er de schok van de invasie, dichtbij, en de schok over de onrechtvaardigheid van het binnenvallen van een vreedzaam land. Naarmate de oorlog langer duurt, zie je oorlogsmoeheid groeien. Er wordt ook steeds vaker op onderhandelingen aangedrongen. Laten we hopen dat het zo snel mogelijk gebeurt. Maar eerlijk gezegd zijn de strijdende partijen daar absoluut niet aan toe. Het is aan Oekraïne en Rusland om met elkaar rond de tafel te gaan zitten.

Mocht Rusland Oekraïne veroveren dan kunnen ze niet in een adem doorstoten naar het Westen. Ze hebben echt tijd nodig om zichzelf te herpakken. Dat is ook de tijd die de commandant der strijdkrachten generaal Eichelsheim noemt – vijf tot zes jaar. Rusland is in elk geval hevig geïnteresseerd in Transnistrië. Ze zullen aanvankelijk niet heel erg frontaal, met klassieke methodes, oorlogvoeren. Ze zullen eerst proberen de Baltische staten of Polen van binnenuit met inlichtingendiensten en slapende cellen te ontwrichten. Dan moet je denken aan ondermijnende acties, demonstraties organiseren en uit de hand laten lopen, steeds meer verdeeldheid zaaien. Dan wordt het makkelijker om daar iets mee te doen en te interveniëren. Of ze van plan zijn dat met heel Europa te gaan doen betwijfel ik.'