Zoals het er nu naar uitziet, komt de 42-jarige oppositiepoliticus Vladimir Kara-Moerza pas op zijn 66e vrij. Zijn echtgenote Jevgenia Kara-Moerza geeft de hoop niet op. In een interview met Wabke Waaijer roept ze de internationale gemeenschap op er alles aan te doen om het Poetinregime te doen vallen. ‘We willen Poetin hier, in Den Haag.’

Jevgenia Kara-Moerza. Foto: auteur. 

Door Wabke Waaijer

Jevgenia Kara-Moerza (1980) oogt strijdlustig, al is het toekomstperspectief van haar man en politieke gevangene Vladimir Kara-Moerza weinig hoopvol. De vader van haar drie opgroeiende tieners werd vorig jaar veroordeeld tot een gevangenisstraf van 25 jaar. Eind mei was Jevgenia op bezoek in de Tweede Kamer, op uitnodiging van NSC-fractieleider Pieter Omtzigt, die in het verleden heeft samengewerkt met haar man.

Vladimir Kara-Moerza zit sinds april 2022 vast. In september vorig jaar werd hij overgeplaatst naar kolonie nummer 6 in de regio Omsk, waar hij wordt vastgehouden in een isoleercel van ongeveer zes vierkante meter. Alleen bij hoge uitzondering mag hij telefonisch contact met zijn gezin hebben. De laatste keer dat Jevgenia haar man sprak was in de zomer van vorig jaar.

Mentale marteling

‘Mijn man zit nu acht maanden in een isoleercel en al die tijd heeft hij geen enkele medegevangene gesproken’, vertelt Jevgenia. Zelfs de gevangenismedewerkers spreken niet met hem. ‘Ze brengen hem bijvoorbeeld ontbijt en hij zegt “dankjewel,” maar zij zwijgen.’ Volgens Jevgenia is dit een vorm van mentale marteling. ‘In feite zijn de advocaten de enigen met wie hij nog praat.’ Maar die worden slechts sporadisch toegelaten.

Het is de prijs die Vladimir en zijn familie betalen voor zijn jarenlange oppositie tegen het Poetinregime, zijn internationale lobbywerk voor de Magnitskywet en voor zijn openlijke kritiek op de Russische oorlog tegen Oekraïne.

Het gezin Kara-Moerza woont al jaren in Washington. De Russische invasie was voor Vladimir echter reden om vanuit de VS terug te keren naar Rusland. Hij wilde Russische burgers niet oproepen tot protest vanuit het veilige buitenland. Zijn arrestatie liet echter niet lang op zich wachten: enkele dagen na zijn terugkeer in april 2022 werd hij opgepakt. Een jaar later werd hij veroordeeld door een rechter die zelf op de Magnitskylijst (lijst met functionarissen die verantwoordelijk worden gehouden voor de dood in gevangenschap van klokkenluider Sergej Magnitski, red.)  stond. Voor hoogverraad, het verspreiden van nepnieuws over de Russische strijdkrachten en voor het deelnemen aan activiteiten van een ‘ongewenste organisatie’ kreeg Vladimir een draconische gevangenisstraf van 25 jaar.

Vladimir Kara-Moerza slaat een kruisteken op de plek waar Boris Nemtsov is vermoord. Foto: Wikipedia.

Geen zelfmedelijden

Ondanks de uitzichtloze situatie van haar man, doet Jevgenia niet aan zelfmedelijden. ‘Er zijn mensen die het veel zwaarder hebben dan ik. Mijn huis wordt niet gebombardeerd, mijn kinderen lopen niet het risico bij een raketaanval te worden gedood zoals in Oekraïne en zij hoeven niet naar een Russische school waar je wordt volgestopt met propaganda.’

Momenteel is Jevgenia veel op reis om aandacht te vragen voor het lot van haar man, de honderden andere politieke gevangenen in Rusland en de honderden Oekraïense gegijzelde burgers, activisten en krijgsgevangenen. ‘Als Vladimirs partner en als de moeder van mijn kinderen zie ik het als mijn verantwoordelijkheid. Ook als Russische burger moet ik doen wat ik kan om de Russische agressie te stoppen en het regime te laten vallen.’

'Als Russische burger moet ik doen wat ik kan om het Russische regime te laten vallen'

Jevgenia is directeur belangenbehartiging voor de Free Russia Stichting. Ze wil laten zien hoe binnenlandse repressie en buitenlandse agressie hand in hand gaan. ‘Men moet inzien welk gevaar er dreigt, want elke vorm van onderhandelingen met Poetin vandaag de dag, zal leiden tot verdere agressie en meer repressie.’

Daarnaast heeft Jevgenia op verzoek van haar echtgenoot na zijn veroordeling het ‘30 oktober fonds’ opgericht met als doel om de families van politieke gevangenen financieel te ondersteunen. Door het wegvallen van een kostwinnaar komen zij vaak in financiële problemen. Volgens de organisatie OVD-Info, die opkomt voor de rechten van politieke gevangenen, zijn er momenteel meer dan duizend politieke gevangenen in Rusland. ‘Ik heb al het geld wat Vladimir heeft opgehaald met prijzen in dit fonds gestopt,’  vertelt Jevgenia.

Gevangenisregime

Hoe Vladimir de dagen doorkomt is moeilijk voor te stellen. Slechts anderhalf uur per dag mag de journalist en historicus pen en papier gebruiken, en hij mag maar twee boeken in zijn cel hebben. ‘Net als alle andere gevangenen heeft hij geen toegang tot internet. Vladimir heeft überhaupt geen apparatuur, zelfs een horloge is niet toegestaan.’

Volgens Jevgenia probeert het gevangenispersoneel hem regels te laten overtreden zodat ze hem weer een nieuwe strafmaatregel kunnen opleggen. Zo laten ze soms expres het alarm niet afgaan wanneer hij om vijf uur 's ochtends geacht wordt om op te staan. ‘Dan staan ze tien minuten later bij zijn cel om te zeggen dat hij de regels heeft overtreden omdat hij nog steeds in bed ligt.’

Vladimir lijdt aan de zenuwaandoening polyneuropathie, een gevolg van twee vergiftigingspogingen in 2015 en 2017. Mensen met deze aandoening zouden ook volgens de Russische wet niet opgesloten mogen worden omdat zij juist veel fysieke beweging nodig hebben. Inmiddels heeft de zenuwaandoening zich uitgebreid naar de rechterhelft van zijn lichaam, en ook zijn beide voeten en linkerhand zijn aangetast. ‘De afgelopen acht maanden heeft hij geen enkele medische hulp ontvangen’ vertelt Jevgenia. ‘Zijn gezondheid verslechtert. De afgelopen twee jaar is hij minstens dertig kilo afgevallen.’

Het belang van advocaten

Vladimir mag zijn vrouw brieven schrijven via de gevangenispost, maar weet nooit zeker of ze aankomen. Ze worden sowieso gecensureerd, al verschilt de mate waarin per keer. Zo ontving Vladimir begin mei de prestigieuze Amerikaanse Pulitzerprijs voor de columns die hij schreef voor de The Washington Post. Opvallend genoeg kwamen deze columns door de censuur. Volgens Jevgenia ligt dat aan de willekeur van het gevangenissysteem: ‘De ene hand weet niet wat de andere hand doet.’

Verder verloopt het contact via de advocaten. ‘Zijn advocaten Maria Eismont en Anna Stavitskaja hebben het druk met veel politiek gemotiveerde zaken, inclusief zaken van Oekraïense politieke gevangenen. Daarvoor reizen ze veel door Rusland. Onlangs is Maria voor een dag naar Omsk gevlogen om met Vladimir te praten. Daarnaast hebben we een advocaat in Omsk aangesteld. Nadat Vladimir onlangs werd overgeplaatst naar een andere kolonie heeft die een hele dag geprobeerd om daar binnen te komen, maar hij kreeg geen toestemming. Uiteindelijk is hij de volgende dag na vijf uur wachten binnengelaten. Ze maken het advocaten dus heel lastig.’

Vladimir Kara-Moerza spreekt met zijn advocaat Maria Eismont in de rechtbank in Moskou, 17 april 2023. Foto: Telegram.

Daarnaast lopen advocaten in Rusland steeds meer risico om zelf vervolgd te worden. Zo verliet Vladimirs advocaat Vadim Prochorov vorig jaar april (vlak voor de uiteindelijke veroordeling van zijn cliënt) het land omdat men hem dreigde te gaan vervolgen. ‘Je kunt je natuurlijk afvragen wat het nut nog is van een advocaat in het huidige Rusland’, zegt Jevgenia. ‘Maar deze mensen doen ontzettend belangrijk werk. Niet alleen vormen zij vaak het enige contact tussen de gevangene en zijn of haar geliefden maar ze zijn er ook om alle mensenrechtenovertredingen op papier te zetten. Dat kan op een dag als bewijs dienen voor het vervolgen van deze mensen, die dagelijks de rechten van Russische burgers schenden. Dus hoewel ze geen enkele politiek gemotiveerde zaak kunnen winnen, kunnen ze alles wat zij monitoren wel op papier zetten en hiermee kunnen wij vervolgens naar de VN stappen.’

Een doel groter dan zijn leven

Vladimir weigert zich als buitenlands agent te laten markeren op sociale media, waarvoor hij onlangs een administratieve straf kreeg. Toch denkt Jevgenia niet dat het hem zou helpen als hij zich stil zou houden. ‘Ten eerste is zwijgen en hopen dat je gratie krijgt iets dat nooit werkt. Ten tweede wil ik hier graag de uitspraak van de Amerikaanse senator John McCain aanhalen: “Moed is niet de afwezigheid van angst, maar het vermogen om te handelen ondanks onze angsten.” Wat Vladimir doet en de boodschap die hij zendt dient een doel dat groter is dan zijn leven.’

‘Hij is een van die duizenden en duizenden Russen die een andere toekomst voor ons land willen. Hij wil hun een stem geven omdat zij onzichtbaar zijn. Je ziet het plaatje dat Poetin wil laten zien, van die eenheid, die algehele steun van de hele Russische bevolking.’

‘We moeten oog hebben voor de tekenen van ontevredenheid in de samenleving'

Volgens Jevgenia is een groot deel van de bevolking ‘gehersenspoeld door propaganda.' De Russische autoriteiten doen er alles aan om nieuws over Vladimir Kara-Moerza te verbergen. Toch geeft het toegenomen gebruik van VPN (computerprogramma dat de internetverbinding versleutelt en online activiteiten verbergt, zodat de gebruiker veilig kan internetten, red.) sinds het begin van de Russische invasie haar hoop. ‘Het laat zien dat veel Russische burgers op zoek zijn naar onafhankelijke informatie. Vladimir ontvangt in de gevangenis honderden brieven vanuit heel Rusland waarin burgers hun steun betuigen, waarin men schrijft dat zijn moed mensen inspireert en hen hoop geeft.’

‘We moeten oog hebben voor de tekenen van ontevredenheid in de samenleving. Mensen zoeken naar manieren om die ontevredenheid naar buiten te brengen. Dat zag je met de campagne van Nadezjdin (politicus die zich kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen, red.), met de protestrijen bij de stembus en na de dood van Navalny toen mensen op straat ‘nee’ riepen tegen de oorlog ondanks enorm veel politie. Dit alles vindt plaats in een land waar geen vrijheid van meningsuiting is, geen vrije verkiezingen zijn, geen vrijheid is om samen te komen, geen vrije media zijn, en waar mensen dus geen legale, democratische weg hebben om te laten zien dat zij een andere mening hebben. Ook het aantal rekruteringsbureaus dat in brand is gestoken en het aantal mensen dat dagelijks gearresteerd wordt laat zien dat er veel ontevredenheid is in de samenleving. Volgens OVD-Info zijn er tussen 1 januari en 5 mei dit jaar 970 mensen gearresteerd tijdens publieke evenementen door heel Rusland. Dat zijn ongeveer acht mensen per dag.’

Effectiviteit van de Russische oppositie

‘In Rusland is geen echte oppositie meer, aangezien die allemaal zijn gedood zoals Boris Nemtsov en Aleksej Navalny. Mijn echtgenoot heeft twee aanslagen overleefd. We zouden de oppositie anders moeten noemen, bijvoorbeeld “prodemocratische anti-oorlogskrachten”. Ik werk voor de Free Russia Stichting, wij zijn geen politieke partij maar een civil society organisatie. Wij ondersteunen en promoten heel uiteenlopende pro-democratie- en anti-oorlogsacties. We werken zowel met mensen in als buiten Rusland. Wij hebben bijvoorbeeld ook het initiatief van Maksim Reznik (voormalig afgevaardigde in de gemeenteraad van Sint Petersburg – red.) overgenomen waarbij mensen wereldwijd op de dag van de presidentsverkiezingen om 12 uur in de rij voor de stembus gingen staan als protest tegen Poetin. We leren om samen te werken, want ons doel is hetzelfde: we willen Poetin hier, in Den Haag.’

‘Als iemand zegt dat ze hopen dat Poetin wordt gedood dan zeg ik “nee, dat zou een te makkelijke uitweg voor hem zijn." Ik wil dat hij berecht wordt en dat hij de rest van zijn levensdagen in een isoleercel moet slijten. Het liefst in een Russische gevangenis, want een cel in Den Haag is waarschijnlijk te veel luxe.’

Meer protesten

Volgens Jevgenia hebben zakelijke belangen in de politiek voorrang gekregen boven mensenrechten. Als voorbeeld noemt ze de gaspijpleiding Nord Stream, waarvoor het contract werd getekend nadat de vreedzame protesten tegen de derde termijn van president Poetin in 2012 met geweld waren neergeslagen. ‘Westerse landen hebben hun enorme bezorgdheid geuit maar tekenden ook het contract voor Nord Stream. En waar heeft de verzoeningspolitiek ons gebracht? Westerse leiders dachten dat Poetin niet verder zou gaan als zij compromissen met hem sloten. Maar nee, iedere keer weer laat hij zien dat hij weer een stap verder gaat, met de oorlog in Tsjetsjenië, met de invasie van Georgië, met het bombarderen van Syrië, met de annexatie van de Krim…’

Ze roept de internationale gemeenschap dan ook op om Vladimir Poetin niet te erkennen als president. ‘Daartoe is al een oproep gedaan door de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE) en door het Europese Parlement. Als Poetin tot een soort paria wordt verklaard dan zullen de landen die nog steeds zakendoen met Poetin voortaan wel twee keer nadenken eer ze met hem een deal sluiten.’

Onderhandelingen met Poetin zijn volgens Jevgenia sowieso niet mogelijk. ‘Vrede is alleen acceptabel op basis van Oekraïense voorwaarden. En dat zijn geen onderhandelingen waaraan Poetin zou willen deelnemen. Ik denk dat Oekraïne deze oorlog moet winnen en dat de wereld moet doorgaan met hun dialoog met de Russische civil society als het enige, acceptabele alternatief voor het bestaande regime.’

'De Russische civil society is het enige acceptabele alternatief voor het bestaande regime'

‘Oekraïne moet eindelijk de hulp krijgen waar het al twee jaar om vraagt, de steun die niet genoeg gegeven is of te laat kwam. Verder zijn de sancties geweldig, maar de implementatie ervan is een probleem. Je moet zorgen dat het Russische regime de opgelegde sancties niet kan ontduiken. Daarnaast moet men doorgaan met het steunen van dat deel van de Russische civil society dat wel protesteert, dat wel laat zien dat er een ander Rusland is. Op die manier moedig je andere Russen aan om ook mee te doen. Je zult meer protesten gaan zien als je Poetin niet langer erkent.’